Τι θα καθορίσει τις πολιτικές εξελίξεις το 2018;
Το τέλος του 2017 συνοδεύεται από πιεστικά ερωτήματα που αναζητούν απαντήσεις. Η καπιταλιστική κρίση είναι μαζί μας και δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι ένα νέο κρισιακό επεισόδιο, όπως του 2007, είναι πιθανό. Σε αυτό το περιβάλλον πολλοί αναρωτιούνται τι είναι αυτό που θα καθορίσει τις πολιτικές εξελίξεις το 2018. Ας το επιχειρήσουμε κοιτώντας τις βασικές εκκρεμότητες που αφήνει πίσω του το 2017 στην Ελλάδα και τον κόσμο.
Εκκρεμότητα πρώτη: Πολιτική κρίση στη Γερμανία – σχηματισμός κυβέρνησης
Η αποτυχία της πολιτικής διαχείρισης της κρίσης μέσα από την κοινωνικοποίηση ιδιωτικών ζημιών έχει τροφοδοτήσει τη βαθιά πολιτική κρίση που σοβεί στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Γερμανία, ο πυρήνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσπαθεί από τον Σεπτέμβριο να σχηματίσει κυβέρνηση. Οι προσπάθειες σύμπραξης με Φιλελεύθερους και Πράσινους ναυάγησαν, λόγω διαφωνιών στο Μεταναστευτικό και στην ενεργειακή πολιτική. Η τρέχουσα προσπάθεια σχηματισμού κυβέρνησης μεγάλου συνασπισμού προϋποθέτει συμφωνία για το Μεταναστευτικό και μια «νέα στρατηγική για την Ευρώπη», όπως είπε η κ. Μέρκελ. Κοντολογίς, το τραυματισμένο εκλογικά και σε συνεχή υποχώρηση SPD θα πρέπει να συναινέσει και επισήμως στην Ευρώπη-φρούριο για τους μετανάστες και μια Ευρωπαϊκή Ένωση πολλών ταχυτήτων, όπου οι περιφερειακές χώρες θα παίζουν τον ρόλο της δεξαμενής φθηνής εργατικής δύναμης και της αποθήκης ψυχών. Όμως αυτή η συμφωνία, όταν θα έχει ολοκληρωθεί στις κορυφές, θα πρέπει να εγκριθεί από το Συνέδριο του SPD και από δημοψήφισμα των μελών του. Δεν είναι διόλου βέβαιες οι πολιτικές εξελίξεις σε αυτό το πλαίσιο.
Εκκρεμότητα δεύτερη: Οι τράπεζες
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει παρατείνει το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης μέχρι τον Οκτώβριο του 2018. Στόχος είναι να απαλλάξει τα κινεζικά κρατικά funds από ευρωπαϊκά ομόλογα (κυρίως Γερμανικά), χωρίς να πιέσει παραπέρα τις τράπεζες της Ευρωζώνης και ιδιαίτερα τη Γερμανική Deutsche Bank. Όμως το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, ιδιαίτερα στον Νότο, έχει ένα επιπλέον πρόβλημα, τα «κόκκινα» δάνεια. Το ύψος των δανείων και η πιθανή έως βέβαιη ανάγκη ανακεφαλαιοποίησης των ευρωπαϊκών τραπεζών, ιδιαίτερα των Ιταλικών και των Ελληνικών, είναι πονοκέφαλος για την Ένωση. Οι Ιταλοί, που, σημειωτέον, έχουν εκλογές το 2018, ενισχύουν συστηματικά τις τράπεζές τους από τον κρατικό προϋπολογισμό, αγνοώντας τις ντιρεκτίβες που επιτρέπουν κρατικές ενισχύσεις μόνο στο πλαίσιο Μνημονίων. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που οι Γερμανοί επιμένουν στη δημοσιονομική ολοκλήρωση της «πρώτης ταχύτητας» της ΕΕ. Στην Ελλάδα, νέα ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών που δεν θα καλυφθεί από τους μετόχους θα σημάνει πολιτικές εξελίξεις, αφού είτε θα απαιτηθεί νέο Μνημόνιο είτε «κούρεμα» καταθέσεων.
Υπό αυτήν την έννοια, τα τεστ αντοχής του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος, μαζί και του Ελληνικού, θα καθορίσουν τις πολιτικές εξελίξεις σε σημαντικό βαθμό. Η εφαρμογή του IFRS 9 για πρώτη φορά στο πλαίσιο αυτών των τεστ είναι ένα σημαντικό νέο δεδομένο. Σε χώρες όπου οι τράπεζες έχουν πολλά «κόκκινα» δάνεια αυτό σημαίνει ότι θα γράψουν ζημίες λόγω μεγάλων προβλέψεων επί των ενήμερων οφειλών, όπως προβλέπει η νέα λογιστική πολιτική. Συνέπεια αυτών των μεταβολών, που κρύβουν την προσπάθεια απαξίωσης του κεφαλαίου και τη μείωση των τιμών των ακινήτων, είναι και οι πλειστηριασμοί που με αυταρχικό τρόπο προσπαθεί να επιβάλει η ελληνική κυβέρνηση.
Εκκρεμότητα τρίτη: Μνημόνιο – αξιόχρεο – αγορές
Είναι η συζήτηση που μονοπωλεί το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό, χωρίς να γίνεται κατανοητό ότι η έκβασή της εξαρτάται και από τις εξελίξεις στη Γερμανία και την Ευρωπαϊκή Ένωση, κοντολογίς από την ίδια την πορεία της καπιταλιστικής κρίσης. Τα μέχρι στιγμής δεδομένα είναι πάντως συντριπτικά. Το ΔΝΤ και η ΕΚΤ δεν πρόκειται να δώσουν το πολυπόθητο αξιόχρεο στα ελληνικά ομόλογα με τα σημερινά δεδομένα. Από την άλλη, η ΕΕ δεν φαίνεται διατεθειμένη να συζητήσει ουσιαστική απομείωση χρέους και έτσι παραπέμπεται οριστικά στις ελληνικές καλένδες η υπαγωγή των ελληνικών ομολόγων στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης.
Αυτό έχει μια σειρά από παρενέργειες που απαξιώνουν το κυβερνητικό αφήγημα της καθαρής εξόδου. Από πρόσφατη συνέντευξη του κ. Ντράγκι αλλά και από την έκθεση για τη νομισματική πολιτική που κατέθεσε ο κ. Στουρνάρας προκύπτει ότι η συνέχιση της κατ’ εξαίρεση αποδοχής των ελληνικών ομολόγων ως ενέχυρο από την ΕΚΤ μετά τον Αύγουστο είναι αμφίβολη. Γι’ αυτό και ο κ. Στουρνάρας συνέστησε την αποδοχή ειδικής πιστωτικής γραμμής και ο κ. Ντράγκι μίλησε για νέο Μνημόνιο. Με αυτά τα δεδομένα, η έξοδος στις αγορές μάλλον είναι όνειρο θερινής νυκτός παρά ρεαλιστική προοπτική.
Όμως και οι μνημονιακές πολιτικές έχουν κλείσει τον κύκλο τους. Οι ρυθμοί μεγέθυνσης της οικονομίας είναι από αναιμικοί έως και αρνητικοί. Άρα, τα επιθυμητά φορολογικά έσοδα και πλεονάσματα είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθούν. Αυτό που γίνεται και θα γίνεται με εντατικότερους ρυθμούς είναι το ξεπούλημα των δημόσιων επιχειρήσεων και πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας, όπως έδειξαν και οι πρόσφατες εξελίξεις με τις λιγνιτικές μονάδες της ΔΕΗ, τη ΔΕΣΦΑ και τα λιμάνια. Η εξέλιξη της μνημονιακής εξάρτησης θα είναι, κατά τη γνώμη μου, ο καταλυτικός παράγοντας των πολιτικών εξελίξεων.
Εκκρεμότητα τέταρτη: Γεωπολιτικές ανακατατάξεις
Αυτή είναι και η τελευταία σημαντική πολιτική εκκρεμότητα. Η κρίση έχει οξύνει τις αντιθέσεις ανάμεσα στις καπιταλιστικές δυνάμεις του κόσμου. Βασική παράμετρος της όξυνσης είναι η επιδίωξη των Αμερικανών να υποβαθμίσουν περιφερειακές δυνάμεις και να δημιουργήσουν κράτη-δορυφόρους κάτω από τον απόλυτο έλεγχό τους. Είναι μια εκδοχή του Δόγματος Ουίλσον για τον 21ο αιώνα. Στο πλαίσιο των ανακατατάξεων, έχουν ψυχρανθεί οι σχέσεις των Αμερικανών με παραδοσιακούς τους συμμάχους, όπως η Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και η Συρία, ενώ έχει οξυνθεί η αντιπαράθεσή τους με τη Ρωσία.
Στην Ελλάδα, δεν είναι λίγοι εκείνοι που περιμένουν τη γεωστρατηγική αναβάθμιση της Ελλάδας ως στρατιωτικού και ενεργειακού κόμβου. Στην κυβέρνηση προσπαθούν να πουλήσουν ότι η στήριξη που λαμβάνουν από την ΕΕ και τις ΗΠΑ, λόγω της ύφεσης των εργατικών και λαϊκών κινητοποιήσεων, θα οδηγήσει σε προσέλκυση επενδύσεων και ευρύτερα οφέλη. Μέχρι στιγμής, τα οφέλη διαδραματίζονται στις επιφυλλίδες της «Καθημερινής» και τα non paper του Μαξίμου, ενώ ο λαός καλείται να πληρώσει 2,4 δισ. στους Αμερικάνους για την αναβάθμιση των F-16 και 4,5 δισ. τον χρόνο για νατοϊκές στρατιωτικές δαπάνες.
Το βέβαιο είναι ότι οι δρομολογημένες εξελίξεις στο Κόσοβο και η δημιουργία του κουρδικού κράτους που δρομολογούν οι Αμερικανοί θα παίξουν σημαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις του 2018.
Συμπέρασμα: Η εξέλιξη της καπιταλιστικής κρίσης και η όξυνση των ενδοαστικών αντιθέσεων θα φέρει σίγουρα πολιτικές εξελίξεις και ανακατατάξεις το 2018. Ας ελπίσουμε ότι ο λαϊκός παράγοντας θα σταθεί στο ύψος των αντιθέσεων αυτών, ώστε να σφραγίσει τις εξελίξεις με το δικό του πρόσημο, δημιουργώντας εξελίξεις σε όφελός του.