Περιορισμένος ο ρόλος και η συνδρομή των διεθνών οργανισμών στην αντιμετώπιση της διεθνούς κρίσης

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.

Οι εξελίξεις στην Ευρώπη και παγκοσμίως επιβεβαιώνουν τη λαϊκή παροιμία-στιχομυθία: «Τι κάνουν, κόρακα, τα παιδιά σου; Όσο πάνε και μαυρίζουν». Αν θα θέλαμε να εξηγήσουμε τη σημασία της παροιμίας με όρους διεθνούς πολιτικής, θα λέγαμε ότι τα πράγματα εξελίσσονται αρνητικά σε όλους, σχεδόν, τους τομείς. Δεν είμαστε οπαδοί της σχολής του Σοπενχάουερ, αλ­λά οι εξελίξεις σε θέματα διεθνούς ενδιαφέροντος και οι διεθνείς επιπτώσεις δεν αφήνουν –προς το παρόν– περιθώρια για αισιοδοξία.

Η αρνητική πορεία επιβεβαιώνεται σε όλους, σχεδόν, τους τομείς, τον πολιτικό-στρατιωτικό, τον οικονομικό και τον κοινωνικό (υγεία – πολιτισμός). Όσον α­φορά τον πολιτικό-στρατιωτικό, η παγκόσμια τάξη και σταθερότητα διασαλεύονται από τον συνεχιζόμενο ρωσοουκρανικό πόλεμο και, σε μικρότερη έ­κταση, από περιφερειακές συρράξεις, υποκινούμενες ή οφειλόμενες σε μακροχρόνιες διαφορές μεταξύ όμορων χωρών ή χωρών που επωφελούνται από τη διεθνή ρευστότητα, όπως η γειτονική Τουρκία, η οποία με τις αναθεωρητικές θέσεις της στοχεύει στην εξασφάλιση γεωπολιτικών πλεονεκτημάτων, που μεταφράζεται σε επιδιώξεις να καταστεί μεγάλη περιφερειακή δύναμη.

Ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας επιδρά δυσμενώς και στην οικονομία, με τις ευρωπαϊκές χώρες να δοκιμάζονται από τη μεγάλη άνοδο των τιμών των καταναλωτικών αγαθών εξαιτίας της αύξησης των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, ρωσικής κυρίως προέλευσης ή από άλλες παραγωγικές χώρες. Στον κοινωνικό τομέα, εμφανείς είναι οι αδυναμίες της διεθνούς κοινότητας για αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας του κορονοϊού, στην οποία προστίθενται και άλλες ιογενείς παθήσεις. Οι παρατηρούμενες ελλείψεις στην παροχή έγκαιρης βοήθειας από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) επιτρέπουν την ταχεία εξάπλωση των ιών από χώρα σε χώρα, που γρήγορα μεταδίδονται και σε όλες τις ηπείρους. Η παραπάνω εικόνα δεν είναι απότοκο απαισιόδοξων συναισθημάτων, αλλά απηχεί την παγκόσμια πραγματικότητα.

Οι διεθνείς προκλήσεις, οποιασδήποτε προέλευσης, αντιμετωπίζονται επιτυχώς μόνο με συλλογική προσπάθεια, κατόπιν πρωτοβουλι­ών εθνικών κυβερνήσεων, ή από τους αρμόδιους και εντεταλμένους διεθνείς οργανισμούς που διαθέτουν τους κατάλληλους μηχανισμούς και μέσα. Κύριος και βασικός παγκόσμιος οργανισμός ο ΟΗΕ (Οργανισμός Η­νωμένων Εθνών), με έδρα τη Νέα Υόρκη, στον οποίο μετέχουν ως πλήρη μέλη όλες, σχεδόν, οι χώρες της υφηλίου. Οι διεθνείς οργανισμοί δεν είναι επινόηση της σύγχρονης εποχής. Και στους αρχαίους χρόνους συστήνονταν και λειτουργούσαν, άλλοι σε συναινετική βάση και άλλοι καταναγκαστικά.

Οι σύγχρονοι διεθνείς οργανισμοί, που προσμετρούν ήδη πλέον του ενός αιώνα ζωή, αποτελούν έκφραση κοινής βούλησης των χωρών-μελών για συνεργασία με ανάληψη γραπτών δεσμεύσεων που καθορίζουν τη συμπεριφορά των κρατών-μελών για το αντικείμενο που έχουν συσταθεί. Διακρίνονται σε δύο είδη. Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται εκείνοι των οποίων η λειτουργία προβλέπεται από γραπτές διατάξεις (καταστατικό ή χάρτη) και εκείνοι των οποίων η σύσταση και λειτουργία είναι δημιούργημα ιδιωτών ή κοινωνικών ομάδων. Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονταν η ΚτΕ (Κοινωνία των Εθνών), και ο ΟΗΕ που τη διαδέχθηκε, αλλά και περιφερειακοί οργανισμοί, όπως το ΝΑΤΟ και πολλοί άλλοι.

Είναι δύσκολο να αποδειχθεί αν οι διεθνείς οργανισμοί, διεθνούς ή ιδιωτικού δικαίου, συμβάλλουν αποφασιστικά στη διατήρηση της ειρήνης, της σταθερότητας και αν προάγουν τη διεθνή συνεργασία. Οι υποστηρικτές των διεθνών οργανισμών διατείνονται ότι οι διεθνείς οργανισμοί προσφέρουν δυνατότητες και διαθέτουν μηχανισμούς και μέσα για την επίτευξη των στόχων τους. Υπάρχουν όμως και αντίθετες γνώμες, καθώς πολλοί υποστηρίζουν ότι η συνεργασία και η αποδοτικότητά τους εξαρτώνται από τον βαθμό κοινών συμφερόντων μεταξύ των χωρών-μελών.

Η παρούσα διεθνής κατάσταση, με τον ρωσοουκρανικό πόλεμο να μαίνεται επί μήνες, τείνει να δικαιώσει τους δεύτερους. Ενώ συγχρόνως θέτει το ερώτημα για τη χρησιμότητα των διεθνών οργανισμών ή ορισμένων εξ αυτών, κυρίως εκείνων που διαθέτουν τους αναγκαίους μηχανισμούς και μέσα, αλλά αδυνατούν να παρέμβουν προκειμένου να αποφευχθούν συρράξεις και εγέρσεις απειλών και προκλήσεων από μία χώρα εναντίον κάποιας άλλης. Ο προβληματισμός δεν είναι θεωρητικός, αλλά επίκαιρος όσο ποτέ.

Ο συνεχιζόμενος ρωσοουκρανικός πόλεμος εγείρει απορίες για τον ρόλο που παίζει στη διαμάχη ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και ειδικότερα ο ΓΓ κ. Αντόνιο Γκουτέρες, ο οποίος, όπως λέγεται, παρακολουθεί τα συμβαίνοντα από την έδρα του Οργανισμού, χωρίς να καταγράφονται εμφανείς δημόσιες πρωτοβουλίες του. Άξια αναφοράς, και με τον ίδιο προβληματισμό, είναι και η περίπτωση του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ-OSCE), που εδρεύει στη Βιέννη και πήρε τη θέση της ΔΑΣΕ (Διάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στη Ευρώπη). Βασικοί πυλώνες των αρμοδιοτήτων του περιφερειακού αυτού οργανισμού, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και η ασφάλεια και η συνεργασία στην Ευρώπη, με πρόβλεψη σειράς μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, ε­λέγχου των εξοπλισμών και εναέριας επαλήθευσης (open skies). Και οι τρεις τομείς που αποτελούσαν βασικό αντικείμενο του οργανισμού έχουν ατονήσει σε μεγάλο βαθμό, σε σημείο να διερωτάται κανείς αν είναι χρήσιμη, πλέον, η λειτουργία του.

Προ ημερών, πραγματοποιήθηκε στην πολωνική πρωτεύουσα η καθιερωμένη σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών των χωρών-μελών, από την οποία απουσίαζε ο ρώσος υπουργός κ. Λαβρόφ, διότι οι Πολωνικές Αρχές δεν του επέτρεψαν την είσοδο στην Πολωνία, καθώς αρνήθηκαν να του χορηγήσουν άδεια εισόδου (visa)! Αποτέλεσμα, η Ρωσία να εκπροσωπηθεί από τον μόνιμο αντιπρόσωπό της, ο οποίος έθεσε βέτο στην καθιερωμένη έκδοση Συμπερασμάτων της Συνόδου, όπως και για την απόφαση για την επόμενη Σύνοδο, στην οποία θα προεδρεύσει η Βόρεια Μακεδονία.

Πέραν της νομιμότητας άρνησης χορήγησης άδειας εισόδου στον ρώσο ΥΠΕΞ, οι Πολωνικές Αρχές θα έπρεπε να είχαν κατά νου τη συμπεριφορά των Αμερικανικών Αρχών έναντι του Φιντέλ Κάστρο, όταν επισκεπτόταν ανελλιπώς τη Νέα Υόρκη για να συμμετάσχει στις εργασίες της Γενικής Συνέλευσης των ΗΕ. Τι μπορεί να συμβεί για την περαιτέρω λειτουργία του ΟΑΣΕ, αν η Ρωσία δεν συναινέσει στην έγκριση του ετήσιου προϋπολογισμού του Οργανισμού;

Ανεξάρτητα, πάντως, από τους προβληματισμούς που εγείρονται για το αν οι διεθνείς οργανισμοί ανταποκρίνονται στις προκλήσεις των καιρών και αν θα έπρεπε να λαμβάνουν αυτοβούλως πρωτοβουλίες, η ύπαρξη και η λειτουργία τους κρίνεται ως αναγκαία. Τι θα μπορούσε να πάρει σήμερα τη θέση τους;

ΤΟ ΠΑΡΟΝ