Οικονομικός προστατευτισμός και πολεμική οικονομία στη νέα φάση της κρίσης – Του Ν. Στραβελάκη

–Μια πρώτη ανάγνωση του διαγγέλματος Τραμπ

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Οι ανακοινώσεις Τραμπ για επιβολή δασμών, εισφορών και φόρων στα εισαγόμενα είδη είναι σίγουρα η είδηση της εβδομάδας. Τα μέτρα που ανακοίνωσε ο αμερικανός Πρόεδρος αφορούν όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου, με διαφορετική επιβάρυνση για την καθεμία.

Δεν ξέρω αν είναι τυχαίο, όμως, οι ανακοινώσεις Τραμπ ακολούθησαν τη συνάντηση των 31 χωρών στο Παρίσι για την Ουκρανία, την ανακοίνωση από την ΕΕ εξοπλιστικού πακέτου 800 δισ. και την έγκριση από το Γερμανικό Κοινοβούλιο στρατιωτικών δαπανών ύψους 500 δισ. Την ίδια ώρα, ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται κανονικά, ενώ ξεκίνησε εκ νέου η γενοκτονία στη Παλαιστίνη.

Με τυπικούς όρους, η επιβολή δασμών είναι άσχετη με τις πολεμικές κινητοποιήσεις. Οι δασμοί αποσκοπούν στην προστασία της εγχώριας παραγωγής και οι πολεμικές δαπάνες, υποτίθεται, στην άμυνα και στην ασφάλεια. Όμως, στον καπιταλισμό, οι πολεμικές δαπάνες και η πολεμική κινητοποίηση γενικότερα συνοδεύονται από ενίσχυση του ποσοστού κέρδους. Με αυτήν τη λογική, δεν είναι λίγες οι ιστορικές περίοδοι που ο οικονομικός προστατευτισμός πηγαίνει χέρι χέρι με την πολεμική κινητοποίηση. Ο λόγος είναι ότι τόσο ο οικονομικός προστατευτισμός όσο και ο πόλεμος θέλουν να ενισχύσουν την εγχώρια κερδοφορία, που δεν μπορεί να αναταχθεί με τους όρους του καπιταλιστικού ανταγωνισμού και έτσι παρεμβάλλονται οι όροι δύναμης. Αυτό συμβαίνει ως επί το πλείστον σε περιόδους καπιταλιστικών κρίσεων.

Στην παρούσα κρίση, βέβαια, η επιβολή δασμών έχει αμφίβολη αποτελεσματικότητα. Μπορεί, τον 19ο αιώνα, ο προστατευτισμός που επέβαλε το δόγμα Μονρόε να βοήθησε στην εκβιομηχάνιση των ΗΠΑ και συνακόλουθα στην κυριαρχία της για κοντά έναν αιώνα, όμως, η κατάσταση σήμερα δεν είναι η ίδια. Οι ΗΠΑ παραμένουν το μεγαλύτερο χρηματοπιστωτικό κέντρο του κόσμου και ο κάτοχος του μεγαλύτερου παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος. Δεν γίνεται να παραμείνουν, όμως, όταν από τη μια βάζουν δασμούς και από την άλλη θέλουν ο κόσμος να πηγαίνει εκεί τα λεφτά του, να παίζει στο χρηματιστήριό τους και να χρησιμοποιεί τις επενδυτικές τους τράπεζες;

Επιπλέον, η επιβολή δασμών, εισφορών και φόρων δεν είναι σίγουρο ότι θα βοηθήσει την ανταγωνιστικότητα των αμερικανικών προϊόντων. Αρκετά από τα προϊόντα αυτά παράγονται από εισαγόμενες πρώτες ύλες, ενώ για άλλα δεν υπάρχει εσωτερική παραγωγή. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι συμφωνούν ότι το αποτέλεσμα της πολιτικής Τραμπ θα είναι η αύξηση των τιμών. Αυτό που δεν λένε είναι ότι ο προστατευτισμός ενδέχεται να αποτελέσει τη θρυαλλίδα για το ξεφούσκωμα των χρηματιστηρίων και των αγορών χρήματος και κεφαλαίου γενικώς, κάτι που μπορεί να έχει σημαντικές παρενέργειες. Να σημειώσω ότι με την ανακοίνωση των μέτρων Τραμπ η τιμή του χρυσού εκτινάχθηκε στα 3.100 δολάρια η ουγκιά. Αυτό σημαίνει ότι κανείς δεν έχει όρεξη για επενδυτική κινητοποίηση σε αυτό το περιβάλλον και ότι οι καπιταλιστές ψάχνουν ασφαλή καταφύγια για την περιουσία τους.

Την επενδυτική καχεξία που κυριαρχεί μετά το 2008 και την αποτυχία των πολιτικών αντιμετώπισής της μέσω της δημοσιονομικής πειθαρχίας έρχονται να αντιμετωπίσουν τα προγράμματα πολεμικής κινητοποίησης. Είναι ο κατ’ εξοχήν τρόπος αντιμετώπισης της κρίσης και των επιπτώσεών της χωρίς να αυξηθούν οι μισθοί. Ο λόγος είναι ότι το κράτος τρέχει ελλειμματικούς προϋπολογισμούς, που, όμως, δεν αντανακλούν σημαντική αύξηση της απασχόλησης. Το χρησιμοποίησε ο Ρούσβελτ το 1938, καλώντας την εφεδρεία στα όπλα, ενώ τα στοιχεία δείχνουν σημαντική αύξηση του ποσοστού κέρδους στις ΗΠΑ τα χρόνια του πολέμου του Βιετνάμ.

Βέβαια, και αυτή είναι μια προβληματική διαδικασία. Ένα πρόβλημα είναι ότι η πολεμική κινητοποίηση είναι καταστροφική για περιφερειακές χώρες, όπως η Ελλάδα, που είναι αποκλειστικοί εισαγωγείς όπλων. Θα καταχρεωθούμε με 30 δισ. ευρώ επιπλέον για την αγορά οπλικών συστημάτων, τα οποία είναι αμφίβολο ότι θα εγκατασταθούν επί ελληνικού εδάφους. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, είναι ότι τα όπλα αγοράζονται για να χρησιμοποιηθούν και όχι για να αποθηκευτούν, και αυτό είναι επικίνδυνο με τις σημερινές πολιτικές ηγεσίες σε ΗΠΑ και Ευρώπη.

Αυτό που συνήθως χαλάει τα σχέδια των πολεμοκάπηλων είναι οι κοινωνικές αντιδράσεις στο εσωτερικό. Το ξέρουν καλύτερα απ’ όλους οι λαοί της Σερβίας, της Τουρκίας και της Ελλάδας, που άλλαξαν το σκηνικό στις χώρες τους μετά από μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ