Οι διερευνητικές και η ιστορική μνήμη – Του Βασ. Ταλαμάγκα
-Δεκαετίες τουρκικών προκλήσεων κατά της Ελλάδας
Του
ΒΑΣΙΛΗ ΤΑΛΑΜΑΓΚΑ
Ήταν 6 Σεπτεμβρίου του 1955, όταν καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκάλεσε βίαια επεισόδια κατά των περιουσιών των ελλήνων ομογενών και των Αρμενίων, λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία, βεβηλώνοντας εκκλησίες, ακόμα και νεκροταφεία, δημιουργώντας τρομοκρατία και ανασφάλεια στην ελληνική μειονότητα.
Αφορμή έδωσε μια βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, που αποδείχθηκε στη συνέχεια ότι ήταν σκηνοθετημένη προβοκάτσια από την ίδια την τουρκική κυβέρνηση.
Πραγματική αιτία του πογκρόμ ήταν η εξέλιξη του κυπριακού ζητήματος, η συγκυρία του οποίου βοήθησε ώστε να μεθοδευτεί η προβοκάτσια.
To 1927, τρία χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης, η ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινουπόλεως περιοριζόταν στα 100.000 περίπου άτομα, ενώ κατά το 1924, μερικούς μήνες μετά την υπογραφή της Συνθήκης, ο ελληνικός πληθυσμός της ευρύτερης Κωνσταντινουπόλεως υπολογιζόταν σε 298.000 άτομα. Όσοι Έλληνες παρέμειναν στην Κωνσταντινούπολη υποτίθεται ότι προστατεύονταν από διάφορες πρόνοιες της Συνθήκης.
Από την επομένη όμως της υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάννης η Τουρκία άρχισε να περιορίζει τα δικαιώματα που παρείχε στους Έλληνες η Συνθήκη, καταπατώντας με απροκάλυπτο τρόπο διάφορα άρθρα της και ασκώντας ποικίλες πιέσεις στους μειονοτικούς και στο ίδιο το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Και όλα αυτά χωρίς να υπάρξει ουδεμία αντίδραση από το ελληνικό κράτος, πλην ελαχίστων περιπτώσεων.
Αν τα Σεπτεμβριανά ήταν η κορωνίδα των προκλήσεων κατά των ελληνικών πληθυσμών, το περίφημο ωκεανογραφικό «Χόρα» ήταν η καρδιά του κακού.
Με το πρόσχημα των ερευνών, οι Τούρκοι αμφισβήτησαν τα ελληνικά χωρικά ύδατα δύο φορές μέσα σε δέκα χρόνια.
Πρώτα το 1976 με το «Χόρα» και άλλη μία το 1987 με την έξοδο του «Σισμίκ» στο Αιγαίο.
Ήταν δύο κρίσεις που έφεραν τις δύο χώρες στα πρόθυρα του πολέμου. Το πλοίο «Χόρα» ναυπηγήθηκε τη δεκαετία του ’40 και ήταν πολεμικό σκάφος που μετασκευάστηκε σε πλοίο σεισμολογικών ερευνών.
Στις 6 Αυγούστου 1976 παραβίασε για πρώτη φορά την ελληνική υφαλοκρηπίδα, πλέοντας βορειοανατολικά της Λέσβου. Στην Αθήνα σήμανε συναγερμός, με την Τουρκία να ζητά ούτε λίγο ούτε πολύ «τον συνολικό έλεγχο του Αιγαίου».
Το γεγονός που σημάδεψε την κρίση του 1976 είναι η ιστορική δήλωση του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος τότε είπε την ιστορική φράση: «Βυθίσατε το ‘‘Χόρα’’». Μια φράση που φαίνεται ότι έγινε σε συνεννόηση με τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή. Αν και ήταν σκληροί πολιτικοί αντίπαλοι, συνεργάστηκαν σιωπηλά και αποτελεσματικά για το εθνικό θέμα.
Τα πρακτικά της συνεδρίασης της Βουλής της 23ης Μαΐου 1980, για τη δήλωση «Βυθίσατε το ‘‘Χόρα’’» του Ανδρέα Παπανδρέου, έμειναν στην Ιστορία:
Ανδρέας Παπανδρέου (πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ): «Κύριε Πρόεδρε, θα ήθελα να αναφερθώ σε δύο σημεία. Το πρώτο είναι το περίφημο ‘‘Βυθίσατε το ‘Χόρα’ ’’. Έχω πολλές φορές δεχθεί τα πυρά και της κυβέρνησης και του Τύπου πάνω σ’ αυτό το σύνθημα. Είμαι δυστυχώς δεσμευμένος και δεν είμαι σε θέση να μιλήσω, οποιαδήποτε φθορά και αν αυτό επιφέρει, γιατί σέβομαι κοινές αποφάσεις σε κρίσιμα θέματα. Παραπέρα δεν είμαι σε θέση να πω, αλλά είμαι υποχρεωμένος, αν δεν σταματήσει αυτή η ιστορία, κάποτε να παραβιάσω τον λόγο μου και να μιλήσω».
Μετά την ελληνοτουρκική κρίση του «Χόρα» το 1976, η επόμενη κρίση εκδηλώθηκε τον Μάρτιο του 1987. Το πλοίο ήταν ακριβώς το ίδιο, αλλά με διαφορετικό όνομα και πιο εξελιγμένα μέσα. Οι Τούρκοι έβγαλαν στον Αιγαίο το «Σισμίκ» με το πρόσχημα ότι κάνει έρευνες για πετρέλαιο και την υφαλοκρηπίδα. Τα τουρκικά Μέσα Ενημέρωσης παρουσίασαν χάρτες με την πορεία που θα ακολουθούσε το πλοίο. Στην Ελλάδα προκλήθηκε ένταση και η πολεμική μηχανή κινητοποιήθηκε άμεσα. Ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου έδωσε εντολή στα πολεμικά πλοία να πάρουν θέση μάχης. Η ειρήνη μεταξύ των δύο χωρών κρεμόταν από μία κλωστή. Το τέλος της κρίσης του «Σισμίκ» και ο πολιτικός χειρισμός για την εκτόνωσή της θεωρήθηκε επιτυχία της Ελλάδας.
Από τότε οι δύο χώρες εγκατέλειψαν σιωπηλά την ιδέα για γεωτρήσεις και νέες έρευνες στις αμφιλεγόμενες θαλάσσιες περιοχές. Η ειρήνη δεν ήταν ακριβώς ειρήνη, αλλά μη πόλεμος.
Στην Ιστορία έμεινε και το τηλεγράφημα που έστειλε ο ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης, το πρωινό της 27ης Μαρτίου, από το ΓΕΝ, μέσω του οποίου το Πολεμικό Ναυτικό ενεπλάκη επίσημα στην κρίση. Το σήμα έθετε όλες τις μονάδες του Στόλου σε κατάσταση στρατιωτικού ανταιφνιδιασμού.
Τα Ίμια
Τα χρόνια πέρασαν και φτάσαμε σε μια άλλη κρίση, που στιγμάτισε τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας.
«Κρίση των Ιμίων» ονομάζεται η ένοπλη αμφισβήτηση της ελληνικής θαλάσσιας κυριαρχίας που έλαβε χώρα τον Ιανουάριο του 1996 από την Τουρκία, με αφορμή την προσάραξη πλοίου στις βραχονησίδες των Ιμίων.
Κατά τη διάρκεια της ολιγοήμερης αυτής κρίσης, οι δύο χώρες μετέφεραν στρατιωτικές ναυτικές δυνάμεις γύρω από τα Ίμια και τις ανέπτυξαν φτάνοντας κοντά στην ένοπλη σύρραξη. Τελικά, με την παρέμβαση των ΗΠΑ, η ένταση εκτονώθηκε και οι δύο χώρες απέσυραν τους στόλους τους.
Υπενθυμίζεται ότι την εποχή της κρίσης αυτής πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν ο Κωνσταντίνος Σημίτης (που λόγω ασθενείας του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου εκλέχθηκε εσπευσμένα από την ΚΟ του ΠΑΣΟΚ στις 18 Ιανουαρίου του 1996). Υπουργός Εξωτερικών ήταν ο Θεόδωρος Πάγκαλος, υπουργός Εθνικής Αμύνης ο Γεράσιμος Αρσένης και Αρχηγός ΓΕΕΘΑ ο ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης, ενώ πρωθυπουργός της Τουρκίας ήταν η Τανσού Τσιλέρ.
Αφορμή της κρίσης ήταν η αμφισβητούμενη από την Τουρκία εγκυρότητα ενός προσαρτήματος της Ιταλοτουρκικής Σύμβασης του 193,2 που καθόριζε τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ των ιταλικών Δωδεκανήσων και των ακτών της Τουρκίας. Η τουρκική κυβέρνηση απέρριψε το προσάρτημα ως νομικά άκυρο, με την αιτιολογία ότι δεν είχε κατατεθεί στην Κοινωνία των Εθνών στη Γενεύη. Αυτό, σύμφωνα με την τουρκική θέση, σημαίνει ότι η κυριαρχία σε έναν άγνωστο αριθμό μικρών νησίδων και βραχονησίδων στα Δωδεκάνησα παραμένει απροσδιόριστη και πρέπει να καθοριστεί με κάποια καινούργια σύμβαση. Αντίθετα, η ελληνική θέση υποστήριξε ότι το εν λόγω προσάρτημα παραμένει έγκυρο.
Τις τελευταίες ώρες της κρίσης τρεις έλληνες αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού έχασαν τη ζωή τους, όταν το ελικόπτερο όπου επέβαιναν κατέπεσε στη θάλασσα. Το ατύχημα αποδόθηκε σε τεχνικά αίτια και στην κόπωση του πληρώματος.
Τα γεγονότα είχαν αρχίσει στις 25 Δεκεμβρίου 1995, όταν το τουρκικό φορτηγό πλοίο «Φιγκέν Ακάτ» προσάραξε σε αβαθή ύδατα κοντά στη Μικρή Ίμια και εξέπεμψε σήμα κινδύνου.
Το λιμεναρχείο Καλύμνου διέθεσε ρυμουλκό για να αποκολλήσει το τουρκικό πλοίο, αλλά ο πλοίαρχος αρνήθηκε, υποστηρίζοντας ότι βρισκόταν σε τουρκική περιοχή και άρα οι τουρκικές αρχές είχαν την αρμοδιότητα να του προσφέρουν βοήθεια.
Η κρίση έδωσε αφορμή στο τουρκικό κράτος να θέσει ζήτημα «γκρίζων ζωνών», αμφισβητώντας την κυριαρχία της Ελλάδας σε αρκετά νησιά, συμπεριλαμβανομένων των Ιμίων. Επρόκειτο για την πρώτη τουρκική διεκδίκηση που αφορούσε καθ’ αυτή την κυριαρχία ελληνικού εδάφους. Παρ’ όλα αυτά, η ελληνική πλευρά δεν αποδέχθηκε ποτέ την ύπαρξη τέτοιου θέματος, επικαλούμενη διάφορες διεθνείς συνθήκες.
Δεκαετίες μετά η Τουρκία, με την ανοχή διαφόρων, συνεχίζει τις προκλήσεις.
Για να είναι έτοιμοι, οι ηγέτες της Ελλάδας πρέπει να μελετήσουν την Ιστορία και να αναλύσουν πώς έδρασαν οι παλαιότεροι…
Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ