Μ. Βακόνδιος στο “Π”: O Ensor, ο Ιησούς και ο βανδαλισμός της Εθνικής Πινακοθήκης

Του
ΜΑΝΟΥ ΒΑΚΟΝΔΙΟΥ
Υπότροφου των Marie Sklodowska – Curie Actions,
Υποψήφιου Διδάκτορα Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης

Ο James Ensor (1860 – 1949) ήταν βέλγος ζωγράφος, που επηρέασε σημαντικά τα κινήματα του Εξπρεσσιονισμού και του Σουρεαλισμού. Ο Ensor, επηρεασμένος από τις παραστατικές τέχνες, χρησιμοποίησε μοτίβα μασκών στα έργα του. Στον πίνακα «Η Είσοδος του Χριστού στις Βρυξέλλες» (λάδι σε καμβά, 1888, Μουσείο Γκέτι, Λος Άντζελες), μια αλληγορική αναφορά στην Κυριακή των Βαΐων, με την είσοδο του Χριστού στην Ιερουσαλήμ, μορφές με μάσκες καταλαμβάνουν όλο το ζωγραφικό έργο, διαστάσεων 252,7 εκ. × 430,5 εκ.

Ο Ensor δημιούργησε τον συγκεκριμένο πίνακα σε μια εποχή όπου η τέχνη στράφηκε, ανάμεσα σε άλλα θέματα, στην απεικόνιση των μαζών ως απειλή για την αριστοκρατική τάξη αλλά και ως ένδειξη ψυχικών διαταραχών. Στο κλίμα της εποχής και τα έργα του Ensor τα οποία κινούνταν υφολογικά κοντά στα έργα των συμβολιστών. Η χρήση του γκροτέσκου αποτέλεσε ένα συνηθισμένο μοτίβο από τον 17ο αιώνα.

Από τον τίτλο του έργου μπορεί κανείς να αντιληφθεί πως ο πρωταγωνιστής είναι ο Ιησούς. Βέβαια, αν πρωταγωνιστής είναι ο Ιησούς, τότε πού ακριβώς βρίσκεται; Η μορφή του παραμένει σχεδόν αθέατη, χαμένη μέσα στην πολυπληθή και πολύχρωμη πομπή. Παρά το σύνθημα που αναγράφει: «Ζήτω ο Ιησούς, ο Βασιλιάς των Βρυξελλών», κανείς δεν φαίνεται να δίνει σημασία στην άφιξή του και κάθε άλλο παρά θριαμβευτική είναι η είσοδός του. Αυτό που μοιάζει να θριαμβεύει και να κυριαρχεί είναι οι ορδές ανθρώπων που κατακλύζουν τις λεωφόρους της πόλης συμμετέχοντας στη γιορτή του καρναβαλιού. Οι γκροτέσκες μορφές με μάσκες είναι μεταμφιεσμένοι πολιτικοί, δικαστές και ιερείς.

Αυτή η σχεδόν διονυσιακή ευφορία και έκσταση, ενισχυμένη σαφώς από την έντονη χρήση χρωμάτων, διαχέεται σε κάθε σημείο του έργου. Ο Ιησούς, ως βασιλιάς, δεν ηγείται της πομπής και εκεί ακριβώς εντοπίζεται η σατιρική ανάγνωση που επιχειρεί ο ζωγράφος. Το παράδοξο που δημιουργείται μεταξύ του τίτλου του έργου που έκδηλα παρουσιάζει τον Ιησού ως τον πρωταγωνιστή και της τοποθέτησης του ίδιου σε σημείο δυσδιάκριτο, αποτελεί και τον πυρήνα του καυστικού σχολίου για την Εκκλησία, την πολιτική και τα πρόσωπά της. Η χρήση της καρικατούρας και του γκροτέσκου αποτελεί άμεση αναφορά στην υποκρισία του κλήρου και των πολιτικών ηγετών, καθώς και όχημα αντίδρασης στις κοινωνικές συμβάσεις.

Η απεικόνιση της υποκρισίας που καταδεικνύει το έργο του Ensor αντανακλά τη σύγχρονη Ελλάδα, όπου έργα τέχνης της Εθνικής Πινακοθήκης βανδαλίζονται από αυτόκλητους σταυροφόρους που διατυμπανίζουν την πίστη τους στον Θεό, κυρίως μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες, σε μια ανυπόφορη, καρναβαλιστική γιορτή του ανόητου.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ