Μ. Γκίβαλος: Οι ανθρώπινες ζωές και το περιβάλλον ως εμπορεύματα
Του
ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ
Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης
του Πανεπιστημίου Αθηνών
Οι οικιστικοί χάρτες μιας πόλης, μιας περιοχής, μιας ολόκληρης χώρας δεν αποτυπώνουν μόνο τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, τις λειτουργικές δομές, τους χώρους της οικιστικής ή της εμπορικής-παραγωγικής δραστηριότητας.
Στην ουσία στους χάρτες αυτούς αποκαλύπτονται οι πραγματικές κοινωνικές σχέσεις, οι αντιλήψεις, οι αισθητικές και κοινωνικές αξίες ενός τοπικού πληθυσμού, ενός ολόκληρου λαού.
Ο χώρος παράγεται και ενσωματώνεται στις κυρίαρχες οικονομικές σχέσεις, στις σχέσεις εκμετάλλευσης. Τον τύπο ενσωμάτωσης και εκμετάλλευσης τον καθορίζει η Πολιτική Οικονομία του Χώρου, το αντικείμενο της οποίας συνιστά έναν σημαντικό τομέα της συνολικής οικονομικής-παραγωγικής δραστηριότητας («Το δικαίωμα στην πόλη», Henri Lefebvre, Εκδόσεις Παπαζήση, 1977).
Όπως, καλή ώρα, στη χώρα μας, όπου ο τομέας της οικοδομής θεωρήθηκε από πολλούς ως η ατμομηχανή της οικονομικής δραστηριότητας και ανάπτυξης από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 μέχρι την κρίση. Όταν και ολοσχερώς κατέρρευσε…
Πώς όμως λειτούργησαν τόσο η κυρίαρχη κουλτούρα όσο και η Πολιτική Οικονομία του Χώρου από τα τέλη περίπου της δεκαετίας του 1950;
Η εμπορευματοποίηση του χώρου
Η Αθήνα και η ευρύτερη περιοχή της αποτέλεσαν το πρώτο, τραγικό, θύμα («Αθήνα: Η ανάπτυξη μιας μεσογειακής πρωτεύουσας», Guy Burgel, Εξάντας, 1976) της εμπορευματοποίησης του αστικού και περιαστικού χώρου.
Η εσωτερική μετανάστευση και η πλήρης έλλειψη υποδομών υποδοχής και ενσωμάτωσης ενός πληθυσμού εκατοντάδων χιλιάδων ατόμων οδήγησε στην κατάληψη των παρυφών της πόλης, στους αυθαίρετους οικισμούς, που εγκαταστάθηκαν ακόμα και στις πλαγιές των περιφερειακών ορεινών όγκων.
Το επόμενο, διάδοχο κύμα καταστροφής δημιουργήθηκε από την επελαύνουσα ανοικοδόμηση με πυρήνα την αντιπαροχή. Η βίαιη αυτή αστικοποίηση του χώρου δεν ικανοποιούσε μόνο τις νέες οικιστικές ανάγκες αλλά ανέδειξε ως κυρίαρχο κοινωνιολογικό υποκείμενο τον μικροαστό-μικροϊδιοκτήτη. Η απόκτηση ενός διαμερίσματος αποτελούσε απόδειξη της κατοχής κοινωνικού κεφαλαίου από τον ιδιοκτήτη και δεν αποδείκνυε απλώς την οικονομική του επάρκεια…
Αποτέλεσμα γνωστό: Τα παραδοσιακά κτίσματα (που διατηρούνται σε όλες τις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις για πολλές εκατονταετίες) παραδόθηκαν στον ολετήρα της αντιπαροχής. Περιοχές πρασίνου ανύπαρκτες στη σημερινή μεγαλούπολη, ελλιπείς υποδομές, σοβαρά κυκλοφοριακά προβλήματα, δρόμοι στενοί και ανήλιαγοι, πλήρης περιφρόνηση του περιβάλλοντος και των συνθηκών ζωής των πολιτών…
Βλέπετε, η πολιτική οικονομία της αντιπαροχής και της κερδοσκοπίας δεν μπορούσε να ασχοληθεί με τέτοιους κοστοβόρους τομείς…
Δεν είναι τυχαίο μάλιστα το γεγονός ότι η χούντα δώρισε έναν επιπλέον όροφο, συμμετέχοντας κι αυτή ενεργά στην ανάπτυξη…
Μετά το διαμέρισμα όμως προέκυψε ως νέος μικροαστικός στόχος, το οικόπεδο, η παραθεριστική κατοικία… «Οικόπεδα με φως, νερό, τηλέφωνο…». Το νέο σύμβολο κοινωνικής ανόδου που διακωμωδούσαν οι ελληνικές ταινίες της εποχής…
Η πολιτική οικονομία του «παραθεριστικού παραδείσου» είχε έτοιμους τους μηχανισμούς της… Καταπάτηση των δημοσίων εκτάσεων, συμβόλαια κατοχής αμφιβόλου εγκυρότητας ή και πλαστά (από την εποχή της τουρκοκρατίας), αυθαίρετα κτίσματα σε δάση, σε παραλίες, σε βουνά, χωρίς υποδομές, χωρίς στοιχειώδεις συνθήκες ασφάλειας στην περίπτωση εκτάκτων συνθηκών.
Ανθρώπινες ζωές κλεισμένες σε «σιδερένια κλουβιά», παραδομένες στην τύχη τους.
Διότι, όπως είναι φυσικό, η εμπορευματοποίηση όχι μόνο κάθε υλικού αγαθού αλλά της ίδιας της φύσης και του περιβάλλοντος, του δάσους, της θάλασσας, των βουνών, του νερού -και του αέρα ακόμα- δημιούργησε τα οικιστικά ναρκοπέδια, όπου εμφωλεύει η καταστροφή και ο θάνατος. Πολεοδομική αναρχία, μπαζωμένα ρέματα, φραγμένες ακτές…
Χωροτάκτες και πολεοδόμοι οι καταπατητές και οι εμπρηστές
Η καταστροφή έρχεται άλλοτε με τη μορφή της πλημμύρας, άλλοτε με τη μορφή της πυρκαγιάς… Όμως οι δομικές προϋποθέσεις είναι ταυτόσημες ή συμπληρωματικές σε όλες αυτές τις περιπτώσεις.
Στην Ελλάδα τον χωροταξικό και τον πολεοδομικό σχεδιασμό τον έχουν αναλάβει εδώ και δεκαετίες οι καταπατητές και οι εμπρηστές και οι κάθε είδους εργολάβοι. Το κράτος και οι μηχανισμοί του, οι αρμόδιοι επιστημονικοί και κοινωνικοί φορείς παρακολουθούν εκ του μακρόθεν… και έρχονται πολλές φορές εκ των υστέρων προκειμένου να νομιμοποιήσουν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, το τοπίο της πλήρους αναρχίας και της μελλοντικής καταστροφής.
«Δώστε και σώστε»: Αυτό ήταν και είναι το αποκορύφωμα της εμπορευματοποίησης των περιουσιών και των ζωών από το ίδιο το πολιτικό σύστημα, τους κρατικούς μηχανισμούς και τους φορείς της Αυτοδιοίκησης, εδώ και δεκαετίες.
Η πελατειακή σχέση στο ανώτατο επίπεδο. Δεν πρόκειται στην περίπτωση αυτή για διορισμούς και ρουσφέτια, αλλά για ανταλλακτικές πρακτικές, που όχι μόνο οδηγούν στην καταστροφή του περιβάλλοντος, στην πλήρη οικιστική και πολεοδομική υποβάθμιση ολόκληρης της χώρας, αλλά στην εμπορευματοποίηση της ίδιας της ανθρώπινης ζωής. Αυτό είναι το ύπατο, το ανώτατο επίπεδο της ευθύνης ολόκληρου του συστήματος των πολιτικοοικονομικών συμφερόντων.
Και από την άλλη πλευρά της συναλλαγής μια κοινωνία χωρίς συλλογική συνείδηση και παρέμβαση, ένα άθροισμα ατομιστικών-μικροαστικών συμπεριφορών, που αγνοεί και περιφρονεί τους υπαρκτούς κινδύνους, αρκεί να αποκτήσει το δικό του αυθαίρετο-οικιστικό «όνειρο» στην ακτή, στο δάσος, στα μπαζωμένα ρέματα.
Περιφρόνηση προς τη φύση και το περιβάλλον, απουσία συλλογικής συνείδησης και συνευθύνης, εμπορευματοποίηση με την επίσημη συμμετοχή της Πολιτείας…
Αυτό είναι το θανάσιμο κοκτέιλ που μας οδηγεί να θρηνούμε κάθε λίγο και λιγάκι καταστροφές και θανάτους…
Αυτά τα οικιστικά ναρκοπέδια είναι κατεσπαρμένα σε ολόκληρη τη χώρα. Παρόμοιο περιστατικό συνέβη το 2006 στη Χαλκιδική και από τύχη και μόνον δεν θρηνήσαμε ανθρώπινες ζωές… Όμως και στην περίπτωση αυτή τα πράγματα παραμένουν τα ίδια μέχρι σήμερα… Σαν να μην πέρασε μια μέρα…
Κι όμως όλες αυτές οι κοινά αποδεκτές -και τετριμμένες από την επανάληψη- διαπιστώσεις αδυνατούν να γκρεμίσουν το τείχος της εμπορευματοποίησης, της εκμετάλλευσης, των στυγνών οικονομικοπολιτικών συμφερόντων…
Η πολιτική σκύλευση
Τις ημέρες αυτές, τις ώρες αυτές, που δεν έχουν ακόμη αναγνωρισθεί οι ταυτότητες των αδικοχαμένων συμπολιτών μας, τα πολιτικά όρνεα, οι υπεύθυνοι για την επί δεκαετίες συστηματική καταστροφή της χώρας δεν διστάζουν να επιχειρούν την κομματική εκμετάλλευση του ολέθρου. Πολιτικό τους εμπόρευμα γίνονται τώρα οι νεκροί και οι ίδιες οι καταστροφές… Οι πραγματικοί πολιτικοί δολοφόνοι επιστρέφουν στους τόπους των εγκλημάτων τους για να αποκομίσουν κομματικό όφελος…
Βουλευτές της ΝΔ περιφέρονται στον τόπο της καταστροφής υποσχόμενοι ότι δεν θα κηρυχθεί αναδασωτέα η περιοχή… Η κομματική αθλιότητα και ανευθυνότητα σε όλο της το μεγαλείο. Άσκηση μικροπολιτικής με εμπόρευμα τους νεκρούς, με ευθύνη του ιδίου του αρχηγού της ΝΔ.
Ολόκληρος ο κομματικοοικονομικός μηχανισμός και τα συστημικά ΜΜΕ σε έναν απηνή πόλεμο κατά της κυβέρνησης, κατά του πρωθυπουργού, κατά των υπευθύνων.
Ψεύτικες και κατασκευασμένες ειδήσεις, ανοικτές απειλές και χυδαία υβρεολόγια συνθέτουν την επιχειρηματολογία του «μαύρου μετώπου»… Ακόμα και κατασκευασμένες επιστολές που δήθεν προέρχονται από συγγενείς θυμάτων διοχέτευσαν στα κοινωνικά δίκτυα οι επιτελείς του Κυρ. Μητσοτάκη.
Δεν πρόκειται όμως μόνο για μια χυδαία εκστρατεία κομματικής εκμετάλλευσης, που άλλωστε από καιρό έχει οδηγηθεί στα ακραία της όρια, υπονομεύοντας όχι μόνο την κυβέρνηση αλλά και την ίδια την πορεία της χώρας και της εξόδου από τα Μνημόνια.
Και αυτό γιατί το «περιβάλλον» της ανομίας, της συναλλαγής, της διαφθοράς, της εμπορευματοποίησης των πάντων αποτελεί τον κανονικό, τον φυσικό ζωτικό χώρο των οικονομικοπολιτικών συμφερόντων που συγκροτούν το μαινόμενο και σήμερα «μαύρο μέτωπο»!
Με τη διατήρηση των αυθαιρέτων, την αγνόηση και καταπάτηση των νόμων, με τον αποχαρακτηρισμό δασικών εκτάσεων αναπαράγεται το κύκλωμα συμφερόντων που κρατά στην πράξη ομήρους τους πολίτες των περιοχών αυτών και τους καθιστά κομματικούς πελάτες των διεφθαρμένων πολιτικών. Γι’ αυτό και δεν θέλουν να αλλάξει τίποτα.
Κι όταν συμβαίνουν καταστροφές, όταν χάνονται ανθρώπινες ζωές, αυτές εκτιμώνται ως παράπλευρες απώλειες, για τις οποίες όλοι οι άλλοι είναι ένοχοι εκτός από εκείνους που προετοίμαζαν και διαπράττουν εδώ και δεκαετίες τα εγκλήματα αυτά.
Ασφαλώς οι δεκάδες νεκροί, οι βιβλικές καταστροφές απαιτούν απαντήσεις και ανάληψη ευθυνών. Αναμφισβήτητα οι καιρικές συνθήκες, η ταχύτατα ροής και η κατεύθυνση του ανέμου, όπως και το σοβαρό ενδεχόμενο να υπήρξαν σχεδιασμένοι εμπρησμοί συνιστούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα πρέπει να αξιολογηθεί ο συντονισμός, η ετοιμότητα, η αποτελεσματικότητα και η αποφασιστικότητα στη λήψη και εφαρμογή κρίσιμων αποφάσεων, όπως αυτή της εκκένωσης των περιοχών.
Όμως αναμφισβήτητα η μέγιστη πολιτική ευθύνη της κυβέρνησης αφορά το γεγονός ότι δεν παρενέβη επί τρία χρόνια ώστε να διαμορφώσει ένα νέο τοπίο κατά της παρανομίας και να εξασφαλίσει τους όρους προστασίας των πληθυσμών τις ώρες των μεγάλων κρίσεων.
Έστω και τώρα, θα πρέπει να ξεκινήσει συντεταγμένα και αποτελεσματικά αυτή η προσπάθεια που αφορά ένα πλήθος περιοχών της χώρας. Και επιτέλους θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ως πολίτες και ως κοινωνία ότι θα αντιμετωπίσουμε και στο μέλλον παρόμοιες τραγωδίες αν δεν αλλάξουμε μυαλά, εάν δεν κατανοήσουμε ότι οι αξίες της ζωής και το μέλλον των παιδιών μας δεν είναι εμπορεύματα.