Mar-O-Milos – Του Ν. Γ. Χαριτάκη

Υπό
Ν. Γ. ΧΑΡΙΤΑΚΗ
Πρώην Επίκουρου Καθηγητή Οικονομικών του ΕΚΠΑ
[email protected]

«Δεν είναι εύκολο το δημοτικό συμβούλιο να υποδείξει περιοχές στις οποίες να απαγορευτεί η δόμηση, θα υπάρξουν διαμαρτυρίες ό,τι κι αν προτείνει», δήλωσε εγγράφως ο δήμαρχος Νάξου, αποφεύγοντας με απόλυτη ειλικρίνεια να ανταποκριθεί στην τοπική πρόταση για λύση του προβλήματος δόμησης, όταν του ζητήθηκε από το υπουργείο Περιβάλλοντος.

Κατ’ αναλογία, η απλοϊκή –αλλά πανίσχυρη στη λογική της– επιχειρηματική άποψη εκφράστηκε πρόσφατα από τον Πρόεδρο Τραμπ: «Θα κάνω την Παλαιστίνη την Ριβιέρα της Μέσης Ανατολής». Αργότερα πρόσθεσε ότι «αν μου δοθούν σε αντάλλαγμα για εκμετάλλευση οι σπάνιες γαίες της Ουκρανίας, τότε μπορώ να συμφωνήσω για ειρήνη στην Ουκρανία».

Όταν οι τοπικές ή οι εθνικές κοινωνίες είτε δεν έχουν άποψη, είτε δεν μπορούν να την επιβάλλουν, είτε, ακόμη χειρότερα, δεν θέλουν να γνωρίζουν πώς λειτουργούν, πώς αλλάζουν οι θεσμοί ή / και πώς αυτοί επηρεάζουν την συμπεριφορά τους (τοπικής ή εθνικής), υπάρχει κίνδυνος η επιχειρηματική λογική να βρει ανταπόκριση. Σε μια ακραία ανάλυση, αύριο κάποιος θα μπορούσε να μας προτείνει να αφήσουμε τους Τούρκους να κάνουν τη Ρόδο «Ριβιέρα της ‘‘Γαλάζιας Πατρίδας’’».

Στα οικονομικά αναγνωρίζουμε, όμως, ότι ακόμη και οι απλοί άνθρωποι μπορούν να δημιουργούν κανόνες και θεσμούς που τους επιτρέπουν να διαχειρίζονται τα κοινά αγαθά με σχετική συνεργασία. Αρκεί όλοι να αναγνωρίζουν ότι όπως υπάρχουν ατομικά, έτσι υπάρχουν και ιδιοκτησιακά δικαιώματα της τοπικής κοινωνίας. Από τη στιγμή εκείνη και μετά θεωρούμε ότι η σύγκρουση συμφερόντων δεν λύνεται αποκλειστικά και μόνο με την αντιπαλότητα ή την επικυριαρχία του ισχυρού αλλά και με συνεργασία.

Αν η τοπική κοινωνία της Μήλου δεν έχει άποψη για τη διαχείριση της κοινής περιουσίας, ας υποχρεωθεί να τη βρει. Αν ο Πρόεδρος Τραμπ έχει τη δυνατότητα να κάνει την Παλαιστίνη Ριβιέρα ή να επενδύσει στις σπάνιες γαίες της Ουκρανίας, ας το κάνει ανταγωνιστικά με όλους τους ενδιαφερόμενους, αρκεί η κυβέρνηση της χώρας να δεχθεί την πρότασή τους. Η λύση αντιπαλότητας της πολεμικής ισχύος του ισχυρού είναι προφανώς μία λύση, αλλά δεν είναι η μοναδική. Και η ανθρωπότητα έχει δημιουργήσει και μετασχηματίσει θεσμούς, δεκαετίες τώρα, που μας επιτρέπουν να λαμβάνουμε αποφάσεις χωρίς αντιπαλότητα.

Στις επιχειρήσεις το αποκαλούμε γενική συνέλευση των μετόχων, στις κοινωνίες το αποκαλούμε δημοκρατικές και συνταγματικά κατοχυρωμένες διαδικασίες. Γι’ αυτό και δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι δύο οικονομολόγοι που τους απένειμαν το Νόμπελ Οικονομίας του 2009 –Oliver Williamson και Elinor Ostrom– έδωσαν την ίδια απάντηση –συνεργασία και αναγνώριση των δικαιωμάτων– στην προσπάθεια να κατανοηθεί η ποικιλία των θεσμών που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος για να προστατεύσει τα ατομικά αλλά και τα «κοινά» δικαιώματα, π.χ. Δημοτικές Αρχές. Έστω κι αν η συνεργασία στις επιχειρήσεις προκύπτει μέσα και από κάποιον ανταγωνισμό.

Ας δούμε λοιπόν πού βρισκόμαστε και πώς μπορούμε να τοποθετηθούμε, αξιοποιώντας κανόνες κοινής και όχι αυτόνομης αποδοχής. Και επειδή υπάρχει το ενδεχόμενο κάποιοι φίλοι να περιορίσουν το πρόβλημα μόνο στη Μήλο ή ακόμη και στην Παλαιστίνη, είναι σκόπιμο να ξεκαθαρίσουμε ότι η λογική οφείλει να είναι ίδια για πλήθος άλλων αντίστοιχων προβλημάτων, όπως, για παράδειγμα, την Ουκρανίας, την Κύπρο, τη θαλάσσια οικονομική ζώνη στη Μεσόγειο, τη Γεωργία, το Κουρδικό, τη Συρία και, βέβαια, πολλά άλλα που δεν έρχονται στη μνήμη μου.

Επανερχόμενοι λοιπόν στη λογική των δημάρχων της Μήλου ή / και των υπολοίπων νησιών των Κυκλάδων, ας επικεντρωθούμε στο γενικευμένο και όχι αποκλειστικά στενό πρόβλημα της Μήλου. Θεωρώ ότι σε ένα τοπικό πρόβλημα οι δήμαρχοι δεν μπορούν να συμπεριφέρονται ως Πόντιοι Πιλάτοι.

Στην ίδια λογική, δεν μπορούν οι πολίτες να αντιδρούν στα δικαιώματα των Παλαιστινίων, των Ουκρανών ή / και των Κυπρίων σε προτάσεις τύπου Τραμπ. Για τον απλό οικονομολόγο, κάθε πρόταση που μετατρέπεται σε απόφαση έχει προφανώς ένα κόστος αλλά και ένα όφελος. Και, βέβαια, είτε το θέλουμε είτε όχι, οι θεσμοί υπάρχουν για να ισορροπούν και όχι για να εξαντλούν βιολογικά τις κοινωνίες αποκλειστικά και μόνο με την αντιπαλότητα.

Είμαι της άποψης ότι ζούμε μια καμπή στην παγκόσμια ιστορία. Η μεταπολεμική οργάνωση των κοινωνιών δημιούργησε θεσμούς, η ισχύς των οποίων, όμως, διατήρησε στοιχεία ανισορροπίας.

Αμφισβήτηση αποδοχής ή ακόμη και μη αναγνώριση των δικαιωμάτων. Ανοχή και σιωπηρή παραδοχή μέχρι του σημείου που η χρήση του δικαιώματος από όσους τους αναγνωριζόταν ξεπερνούσε τα όρια της σιωπηρής αποδοχής μερίδας των μη ιδιοκτητών. Άσκηση εξουσίας, ακόμη και με απειλές, έναντι όσων είχαν χρησιμοποιήσει για δεκαετίες μη αναγνωρισμένα δικαιώματα. Αφύπνιση και απαίτηση επαναπροσδιορισμού των ήδη αναγνωρισμένων δικαιωμάτων.

Περιληπτικά, από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και από πιο παλιά μέχρι σήμερα ζήσαμε μια οικονομική εξέλιξη, για την οποία, όμως, κανείς μας δεν αισθάνθηκε ότι κάλυπτε την αρχή της ισονομίας. Καθ’ υπερβολήν, αλλά όχι και μακριά από την πραγματικότητα, «μεγαλουργήσαμε» όπως ο πρωταγωνιστής στο γνωστό θεατρικό έργο του Ευγένιου Ο’ Νηλ «Το ταξίδι της μεγάλης ημέρας μέσα στην νύκτα», όπου ο γαιοκτήμονας καταστρέφει την οικογένειά του λόγω της φιλαργυρίας του. Έτσι και οι κοινωνίες μας, για χάρη της μεγάλης ημέρας της οικονομικής ευημερίας, διατήρησαν στη νύχτα το ταξίδι τους για οικονομική δικαιοσύνη και περισσότερη ισότητα σε δικαιώματα και ευκαιρίες.

Από τη Μήλο, λοιπόν, μέχρι τον προσδιορισμό της νέας παγκοσμιοποιημένης ισορροπίας, οι επιλογές δεν είναι απροσδιόριστες. Προφανώς δεν είναι μοναδικές, αλλά ούτε και πολλές. Η ποικιλία των θεσμών και η αλληλεξάρτηση των κινήτρων καθιστά, σε κάποιον βαθμό, την επιλογή δύσκολη, αλλά όχι ανέφικτη. Απαιτεί συμβιβασμούς και αλληλεγγύη. Το βασικό στοιχείο που απαιτείται, όμως, είναι η κατανόηση των θεσμών και η κοινωνική τους αναγνώριση.

Διαφορετικά, η αέναη αντιπαλότητα ενέχει τον κίνδυνο να αντιστρέψει τον τίτλο του θεατρικού έργου, μετατρέποντας την επερχόμενη ιστορική εξέλιξη των κοινωνιών μας σε «ταξίδι της μεγάλης νύκτας μέσα στην ημέρα».

ΤΟ ΠΑΡΟΝ