Τραμπ και κάλεσμα προς αφύπνιση

Υπό
Ν. Γ. ΧΑΡΙΤΑΚΗ
Πρώην Επίκουρου Καθηγητή Οικονομικών του ΕΚΠΑ
[email protected]

Την πρώτη φορά που βρέθηκα σε κηδεία μοναχού στο Άγιο Όρος μου έκανε κατάπληξη η ευχή των υπολοίπων: «άντε και στα δικά μας». Δεν μπορούσα να καταλάβω πώς έλεγαν αυτήν την ευχή εκεί, όταν εμείς οι θνητοί λέμε συνήθως «ζωή σε λόγου μας». Μεγαλώνοντας, το κατάλαβα.

Μια κινεζική παροιμία λέει στους θνητούς Κινέζους: «Κάτσε στις όχθες του Κίτρινου Ποταμού. Κάποια στιγμή θα δεις το πτώμα του εχθρού σου να περνάει από μπροστά σου». Αντίθετα, εμείς λέμε «η εκδίκηση είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο», χωρίς να υπολογίζουμε ότι περιμένοντας μπορεί να πεθάνουμε από την πείνα. Η αποδοχή της αιωνιότητας στα άτομα, σε σύγκριση με τη θνησιμότητα, αποτελεί μακροχρόνιο φιλοσοφικό αλλά και θρησκευτικό δόγμα.

«Και η πολιτική, όπως και η ρητορική του Πρόεδρου Τραμπ πού κολλάει σ όλα αυτά;», θα μπορούσε να ρωτήσει ο αναγνώστης. Μήπως είναι υπερβολικά αφελές να δεχόμαστε ότι η ρητορική του αυτή δεν είναι μία ακόμη έκφραση απόλυτου ηγεμονισμού και απλά είναι ένα κάλεσμα προς αφύπνιση, είτε προς τους πολίτες των ΗΠΑ είτε προς τους δυτικούς τους συμμάχους;

Δεν έχω άποψη, αλλά, από την άλλη πλευρά, δεν μου φαίνεται λογική η επίθεση επί παντός επιστητού και προς κάθε κατεύθυνση σε μία τόσο ανοικτή και τόσο παγκοσμιοποιημένη κοινότητα. Εκτός κι αν…

Ας προβληματιστούμε λοιπόν ως προς το αν.

Η μεταπολεμική παντοδυναμία των ΗΠΑ στηρίχθηκε στην πολεμική της ισχύ και υπεροπλία. Στην παραγωγική της δυναμική, κατά βάση στην ποσότητα της γεωργικής της παραγωγής και στην ποιότητα των βιομηχανικών της προϊόντων, στη σχετικά αυτοδύναμη κάλυψη των καταναλωτικών της αγαθών τόσο στα πρωτογενή όσο και στα μεταποιημένα. Και, τέλος, στην αδιαφιλονίκητη ισχύ του δολαρίου ως μοναδικού μέσου διεθνών συναλλαγών για την προστασία της ανταλλακτικής αξίας. Το ασφάλιστρο κινδύνου για όλα αυτά ήταν κατ’ ουσίαν μηδενικό.

Για πολλές δεκαετίες, ο μέσος αμερικανός πολίτης παρατηρεί και δέχεται. Αποδυναμώνεται στην πολεμική ισχύ, με την ελεύθερη διάχυση της τεχνολογίας και τον αναγκαστικό περιορισμό στη χρήση των πυρηνικών. Η παραγωγική ισχύς των ΗΠΑ συρρικνώνεται σταδιακά, με πλέον εμφανές παράδειγμα το έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου και προς τους δύο μεγάλους ανταγωνιστές, Ευρώπη και Κίνα. Επιπρόσθετα, η ισχύ στην παραγωγή σύγχρονης τεχνολογίας αιχμής σε θέματα δικτύων και πληροφοριών αποδεικνύεται ότι και εύκολα αντιγράφεται και εύκολα ελέγχεται από την κρατική παρέμβαση. Είναι πλέον κοινός τόπος ότι το διεθνές εμπόριο στην τεχνολογία δεν ελέγχεται με δασμούς στην εισαγωγή των τελικών προϊόντων, ούτε βέβαια και με απειλές του τύπου «θα αγοράσουμε τη Γροιλανδία ή θα πάρουμε πίσω τη διώρυγα του Παναμά».

Από τη μία πλευρά η κινεζική πολιτική επιδοτήσεων και έμμεσων παροχών, σε συνδυασμό με αυτό που ο Μαρξ αποκαλούσε «αποθεματικός στρατός ανέργων», και από την άλλη η ευρωπαϊκή, με την ισχύ της στα επώνυμα προϊόντα μικρής παραγωγής, οδήγησαν τις ΗΠΑ στη στήριξη των καταναλωτικών αγαθών της κοινωνίας με δημόσιο δανεισμό.

Οι χώρες του Νότου της ΕΕ γνώρισαν στο πετσί τους τον κίνδυνο που συνεπάγεται η πολιτική του δημόσιου υπερδανεισμού και των εμπορικών ελλειμμάτων όσον αφορά τη σταθερότητα και την οικονομική ανεξαρτησία. Τα Μνημόνια και η δημοσιονομική πειθαρχία, δυστυχώς, όπως λέμε στα οικονομικά, δεν υπάρχουν μόνο για τους αδύναμους. Ισχύουν και για όσους θεωρούν ότι είναι άτρωτοι. Τα τελευταία τρία χρόνια, μία άλλη πανίσχυρη χώρα, η Ρωσία, άρχισε να αντιλαμβάνεται και αυτή στο πετσί της πως η λανθασμένη χρήση της ισχύος μπορεί να αποσταθεροποιήσει τη ζωή των πολιτών. Και για να μην είμαστε κριτές μόνο των υπολοίπων, ας παραδειγματιστούμε για όσα συμβαίνουν σήμερα στη Γερμανία.

Οι ΗΠΑ, έχοντας χάσει αρκετά από τα όπλα τους, θεώρησαν σκόπιμο να στηριχθούν στην αλληλεγγύη των συμμάχων τους. Κάτι που έγινε επιφυλακτικά μεν, αλλά έγκαιρα στην περίπτωση της παγκόσμιας κρίσης. Μιας κρίσης που οφειλόταν αποκλειστικά στην ανεξέλεγκτη επιχειρηματική πολιτική του αμερικανικού χρηματοπιστωτικού τομέα. Τότε, όλη η Ευρώπη όχι μόνο στήριξε την ισχύ του δολαρίου ως μέσου κυρίως προστασίας της αξίας των συναλλαγών αλλά ανέλαβε και το κόστος της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Τότε, όλοι γνώριζαν ότι μια βίαιη αλλαγή των ανταλλακτικών αξιών μεταξύ των νομισμάτων της Δύσης, δολαρίου και ευρώ, όπως δίδασκε ο καλύτερος εξ όλων Ben Bernanke (τότε και διοικητής της Κεντρικής Τραπέζης των ΗΠΑ), θα πήγαινε την ανθρωπότητα 90 χρόνια πίσω. Στην παγκόσμια οικονομική κρίση του 1930.

Νομίζαμε ότι τα πράγματα είχαν ισορροπήσει, ιδιαίτερα μάλιστα σε σχέση με τη νομισματική σταθερότητα. Μέχρι που η τεχνολογία δημιούργησε ένα νέο «πυρηνικό» όπλο, ικανό να αποσυντονίζει τις σχετικές οικονομικές σχέσεις, χωρίς μάλιστα τραγικές συνέπειες για τη ζωή των πολιτών. Η τεχνολογία δημιούργησε μία μη κεντρικά ελεγχόμενη νομισματική βάση, τα κρυπτονομίσματα. Ένα μέσο συναλλαγών ή, καλύτερα, πολλά μέσα συναλλαγών, τόσα που το τυπικό νόμισμα άρχισε να φαίνεται ασήμαντο. Εκεί που οι κυβερνήσεις προσπαθούσαν, μέσω του ελέγχου των δαπανών, να ελέγξουν των πληθωρισμό και τις ισοτιμίες, το πιστωτικό σύστημα ξέφυγε από τα χέρια των Αρχών. Ξέφυγε από τα χέρια του θεσμικά ελεγχόμενου τραπεζικού συστήματος.

Όταν όλες οι συναλλαγές γίνονται ηλεκτρονικά, όταν όλος ο δανεισμός γίνεται με πιστωτικές εγγραφές και αμοιβαίες χρεώσεις, όταν το ηλεκτρονικό εμπόριο μπορεί να γίνεται εύκολα και χωρίς σημαντικό κόστος, η ισχύς του μαζικού παραγωγού με φτηνά προϊόντα και η ισχύς του επώνυμου παραγωγού με ποιοτικά προϊόντα μετατρέπει την αγορά από ανταγωνιστική σε σχεδόν μονοπωλιακή. Το φτηνό θα παράγεται σε Άπω Ανατολή, Κίνα και Ινδίες, το επώνυμο στην ΕΕ, και έτσι οι ισοτιμίες των νομισμάτων δεν θα μπορούν να λειτουργήσουν εξισορροπητικά. Τα κρυπτονομίσματα θα έχουν καλύψει αυτήν τη λειτουργία.

Η κινεζική παροιμία έρχεται να μας διαφωτίσει ως προς το πώς πρέπει να αντιμετωπίσουμε τη λογική της μακροχρόνιας υπομονής. Η χώρα δεν είμαστε μόνο εμείς. Η κινεζική λογική μας λέει ότι δεν χρειάζεται να κάνουμε το λάθος των Ρώσων, ξεκινώντας με πολέμους και με ειδικές συμφωνίες παραγωγικών συντελεστών, για παράδειγμα, ενεργειακούς πόρους, για να επιβιώσουμε στον διεθνή ανταγωνισμό. Κάλυψε τη μαζική παραγωγή, επένδυσε με την ισχύ του εξαγωγικού πλεονάσματος στη μελλοντική σου αυτοδυναμία και περίμενε το πτώμα του εχθρού σου να περάσει από μπροστά σου.

Χαρακτήρισα την πολιτική Τραμπ ως μια μορφή καλέσματος προς αφύπνιση. Μπορεί για εμάς, τους ευρωπαίους πολίτες, αλλά και για πολλούς Αμερικανούς να φαντάζει χοντροκομμένη και σε κάποιον βαθμό αυταρχική. Αναμφισβήτητα, δεν μας ταιριάζει ιδιαίτερα, αν αναλογιστούμε τις αρχές που μας χάρισε ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός. Ας αντιμετωπίσουμε, λοιπόν, αυτήν την έκφραση πολιτικής ως κάλεσμα αφύπνισης. Ας αναστοχαστούμε γιατί στον παγκόσμιο ανταγωνισμό είναι σκόπιμο να εκφράσουμε την αλληλεγγύη μας, και μάλιστα προς εκείνους που σε κάποια άλλη στιγμή της Ιστορίας στήριξαν τα δικά μας λάθη.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ