Η ευρωπαϊκή κρίση και οι λαοί της Ευρώπης – Του Ν. Στραβελάκη

–Σκέψεις με αφορμή το Forum του Νταβός και το γκαλά του Economist στην Αθήνα

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Το Forum του Νταβός, παραδοσιακά, είχε διεθνή ακτινοβολία. Ακόμα και στην κρίση του 2008, ολόκληρος ο κόσμος περίμενε από εκεί να ακούσει τι μέλλει γενέσθαι για τη ζωή του. Η φετινή συνδιάσκεψη δεν επιβεβαίωσε αυτήν τη φήμη. Κοντολογίς, πέρασε στο ντούκου και το μόνο που μας έχει μείνει είναι η διαδικτυακή παρέμβαση Τραμπ, η οποία μάλιστα δεν προσέθεσε και τίποτε το ιδιαίτερο στα όσα ήδη ξέραμε για την πολιτική του ατζέντα.

Άθελά του, ο αμερικανός οικονομολόγος του Harvard Κένεθ Ρόγκοφ μας εξήγησε τον λόγο αυτής της υποβάθμισης στο γκαλά του συνεδρίου του Economist (28/1/2025). Να σημειώσω παρενθετικά ότι και το συνέδριο του Economist ήταν ένα σπουδαίο γεγονός για τη διαμόρφωση των προσδοκιών και του κλίματος για την ελληνική οικονομία τα προηγούμενα χρόνια. Φέτος, όμως, πέρασε επίσης στο ντούκου στη δημόσια συζήτηση.

Θα μου πείτε, «εδώ, ολόκληρο Νταβός πέρασε στο ντούκου, το συνέδριο του Economist στην Αθήνα σε πείραξε;». Δεν με πείραξε, απλώς, νομίζω ότι ο λόγος της υποβάθμισης αμφότερων των γεγονότων είναι ο ίδιος. Πρόκειται για τον συνδυασμό της κρίσης των δυτικών δημοκρατιών, που για τις ΗΠΑ εκφράζεται από την Προεδρία Τραμπ και για την Ευρώπη στην κρίση του ευρωπαϊκού πειράματος.

Για τον Τραμπ τα έχουμε πει αρκετές φορές, και σίγουρα θα επανέλθουμε και στο μέλλον. Το στοιχείο που δεν έχει αναδειχθεί επαρκώς, νομίζω, είναι η ευρωπαϊκή κρίση. Σε αυτό το πεδίο, η ακόλουθη αποστροφή από την ομιλία του κ. Ρόγκοφ είναι χαρακτηριστική: «Πηγαίνω στο Νταβός 25 χρόνια, όμως, ποτέ δεν είδα τόσο πεσμένες διαθέσεις στην Ευρώπη, ούτε στη χειρότερη φάση της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους δεν ήταν τα πράγματα τόσο πεσμένα.

Υπάρχει ένας υπαρξιακός φόβος στην Ευρώπη, ότι πηγαίνει σε λάθος κατεύθυνση». Για να προσθέσει με νόημα ότι «το σχήμα η Αμερική εφευρίσκει, η Κίνα μιμείται και η Ευρώπη ρυθμίζει δεν μοιάζει να μπορεί να λειτουργήσει στο μέλλον».

Με μια δική μου ανάγνωση αυτό σημαίνει ότι η κρίση του 2008 μπαίνει οριστικά πλέον σε μια νέα φάση. Η νέα φάση κυριαρχείται από τη διατάραξη των ανταγωνιστικών σχέσεων ανάμεσα στους τρεις βασικούς πόλους της παγκόσμιας οικονομίας (ΗΠΑ, Κίνα, ΕΕ). Ο βασικός λόγος της αναταραχής είναι η ισχυροποίηση της Κίνας. Η Κίνα έχει κερδίσει σημαντικά πλεονεκτήματα στον τομέα των νέων τεχνολογιών και αυτό έχει θορυβήσει τους αμερικανούς επιχειρηματίες του κλάδου.

Αυτά είναι τα βασικά συμφέροντα που στήριξαν την εκλογή Τραμπ, και συμμετέχουν στην κυβέρνησή του (βλέπε Έλον Μασκ, και όχι μόνο). Επειδή πρόκειται για ανθρώπους που προωθούν τα ιδιωτικά τους συμφέροντα, φαίνονται διατεθειμένοι να χρησιμοποιήσουν το αμερικανικό κράτος για την προάσπισή τους. Αυτοί είναι και οι βασικοί λόγοι επιβολής δασμών και απαγορεύσεων αλλά και της πρόκλησης εντάσεων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της οικουμένης.

Όμως, η όξυνση των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας οδηγεί την Ευρώπη σε αδιέξοδο. Όπως παραδέχεται ακόμα και η έκθεση Ντράγκι, η Ευρώπη έχει ανάγκη την Κίνα για να συνεχίσει να μεγεθύνεται. Έτσι, φτάνουμε στο αβέβαιο και επικίνδυνο μέλλον που ανοίγεται μπροστά μας. Από τη μία, οι ΗΠΑ έχουν ξεκινήσει μια επιθετική πολιτική, που ξεκινά από τη Κίνα και φτάνει μέχρι τη Δανία και τον Παναμά. Από την άλλη, η Κίνα διαμορφώνει τις δικές τις ζώνες επιρροής και στη μέση στέκει η Ευρώπη, σαστισμένη και άβουλη μπροστά στα συμβαίνοντα.

Το χειρότερο είναι ότι αυτή η πολιτική περιθωριοποιεί τους λαούς, οι οποίοι καλούνται να διαλέξουν ανάμεσα σε ένα ή σε περισσότερα κακά. Σε αυτό το ασφυκτικό περιβάλλον, η χειραφέτηση των λαών της Ευρώπης μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο. Βλέπετε, οι Ευρωπαίοι δεν έχουν μπροστά τους έναν υποτιθέμενο δρόμο «εθνικού μεγαλείου», όπως οι Αμερικανοί και οι Κινέζοι. Επιπλέον, στην Ευρώπη δεν δουλεύουν πια τα σενάρια ότι οι κάτοικοι του νότου, προεξαρχόντων των Ελλήνων, είναι υπεύθυνοι για την κρίση. Αυτό δημιουργεί χώρο για δράση, με κεντρικό άξονα μια μεγάλη αναδιανομή εισοδήματος προς όφελος των πολλών.

Με δύο λόγια, οι λαοί της Ευρώπης είναι η ελπίδα του κόσμου απέναντι στον εθνικισμό, στο μίσος και στους διαχωρισμούς που τείνουν να επικρατήσουν στις διεθνείς σχέσεις.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ