Η τέχνη του ηγεμονεύειν
Σπουδή στη βυζαντινή φιλοσοφικη και πολιτική παράδοση μέσα από το έργο του Νικηφόρου Βλεμμύδη
Συγγραφέας
Ιωάννης Ψωμάκης
Έργα του Βλεμμύδη, όπως η επιτομή της Λογικής, βασικό διδακτικό εγχειρίδιο Λογικής μέχρι τον 19ο αιώνα, τα Περί αρετής καί ασκήσεως, Περί Πίστεως και Περί ψυχής, πραγματείες στις οποίες αναλύονται θεμελιώδη ζητήματα γνωσιολογίας, ψυχολογίας και ηθικής, αποδεικνύουν περίτρανα τον διάλογο μεταξύ της αρχαιοελληνικής σκέψης και της ορθόδοξης παράδοσης,ο οποίος συνεχίστηκε αδιάπτωτα καθ’ όλη τη διάρκεια της χιλιόχρονης αυτοκρατορίας. Αλλά και οι πολιτικοί λόγοι του βυζαντινού δασκάλου –ο Βασιλικός κληθείς ανδριάς και η παράφρασή του με τίτλο Οποίον δει είναι τον βασιλέα– μαζί με την επιστολογραφία του δίνουν το στίγμα μιας μεστής πολιτικής σκέψης που συνδιαλέγεται με το μοντέλο του κλασικού πολιτικού στοχασμού.
Όπως γράφει και ο πολύς Β.Ν. Τατάκης στο μνημειώδες έργο του Βυζαντινή Φιλοσοφία: «O βυζαντινός ανθρωπισμός, που αγγίζει τώρα το απόγειό του, παρουσιάζει μια χτυπητή αναλογία με τον σύγχρονό του ιταλικό ανθρωπισμό: πιστεύει στη βιωσιμότητα του κλασικού πολιτισμού και των επιστημών, όπου και αναζητά την πλήρη μόρφωση του πνεύματος». Συνεπώς, το διακύβευμα του παρόντος πονήματος είναι να βοηθήσει τον αναγνώστη να αντικρίσει με μια άλλη ματιά τον βυζαντινό πνευματικό κόσμο μέσα από το έργο και τη σκέψη του Νικηφόρου Βλεμμύδη.
Η μελέτη αυτή επιχειρεί να αντικρούσει τη μονοδιάστατη αντίληψη για τη βυζαντινή πνευματική παράδοση, με σκοπό να αλλάξει το στερεότυπο περί θεοκρατικού και σκοταδιστικού Βυζαντίου στο οποίο επικρατούν αποκλειστικά η πίστη, η προσευχή και το δόγμα.
Λίγα λόγια για τους συγγραφείς
Ο Γιάννης Γ. Ψωμάκης γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Πειραιά. Στη γενέτειρά του ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του για να εισαχθεί –κατόπιν εισαγωγικών εξετάσεων– στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εκεί σπούδασε Φιλοσοφία, Παιδαγωγική & Ψυχολογία, αλλά και Θεολογία στη Φιλοσοφική και Θεολογική Σχολή αντίστοιχα. Επίκεντρο μελέτης των μεταπτυχιακών του σπουδών αποτέλεσε η Συγκριτική Φιλοσοφία της Θρησκείας, στο πλαίσιο των οποίων εκπόνησε διπλωματική εργασία (Master) με θέμα «Φιλοσοφία & Θρησκεία στο έργο του νεοέλληνα φιλοσόφου Κώστα Παπαϊωάννου». Με τη διδακτορική του διατριβή (Doctorat) με τον τίτλο «Φιλοσοφία & πολιτική θεωρία στο έργο του Νικηφόρου Βλεμμύδη» αναγορεύτηκε διδάκτορας του τμ. Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έως σήμερα συνεχίζει το ερευνητικό του έργο ως μεταδιδακτορικός πια ερευνητής του ίδιου τμήματος, με αντικείμενο μελέτης την πρόσληψη της βυζαντινής φιλοσοφικής παράδοσης στον νεοελληνικό φιλοσοφικό στοχασμό (Παπαϊωάννου, Καστοριάδης, Αξελός).
Ο Νικηφόρος Βλεμμύδης (1197-1272 μ.Χ.) μία από τις λαμπρότερες πνευματικές προσωπικότητες του 13ου μ.Χ. αιώνα για το Βυζάντιο, διετέλεσε καθηγητής Φιλοσοφίας και Θεολογίας στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Όντας μοναχός, αλλά και δάσκαλος του αυτοκράτορα Θεόδωρου Β’ Λάσκαρι εντρύφησε μέσα από σειρά πραγματειών που μας παρέδωσε στην κλασική σκέψη – ιδίως στην αριστοτελική με τα μνημειώδη έργα του Ἐπιτομή της Λογικής και Επιτομή τής Φυσικής– διδάσκοντας τις αριστοτελικές και πλατωνικές ιδέες στη σχολή που ίδρυσε ο ίδιος στην Έφεσο. Η στενή του σχέση με τον μαθητή του και αυτοκράτορα της Νίκαιας, Θεόδωρο Β’ Λάσκαρι, τον έφερε πολύ κοντά στην ανάληψη του πατριαρχικού θρόνου της Κωνσταντινούπολης, μολονότι ο ίδιος προτίμησε τελικά -όπως υποστηρίζει στην εκτενέστατη αυτοβιογραφία που μας άφησε- τον μοναχικό βίο μέχρι και το τέλος της ζωής του το 1272 μ.Χ. σε ηλικία 75 ετών. Υπήρξε άνθρωπος «ματαιόδοξος, αυτάρεσκος, οξύθυμος και μνησίκακος», με βάση τον μεγάλο βυζαντινολόγο Στήβεν Ράνσιμαν, μολονότι «η αγάπη του για τα γράμματα ήταν γνήσια και η πολυμάθειά του χωρίς όρια»*.
* Steven Runciman, Η τελευταία βυζαντινή ανα- γέννηση, μτφρ.Λ. Καμπερίδης, εκδ. Δόμος, Αθήνα 2005,σ.71.
Κατηγορία: Φιλοσοφία,
ISBN 978-618-5298-84-5