Κολεκτιβοποίηση και αγροτικά χρέη

Υπό
Ν. Γ. ΧΑΡΙΤΑΚΗ
Πρώην Επίκουρος Καθηγητής Οικονομικών του ΕΚΠΑ
[email protected]

Από τον Τύπο ενημερωθήκαμε ότι τις επόμενες εβδομάδες, στη Βουλή, τα δύο μεγάλα κόμματα, το κυβερνών και η αξιωματική αντιπολίτευση, θα συζητήσουν την αγροτική μεταρρύθμιση. Καιρός ήταν, για να μην πούμε κάτι πιο αυστηρό. Το θέμα, εκτός από τις πρόσφατες καταστροφές στον θεσσαλικό κάμπο, λιμνάζει τουλάχιστον από την εποχή που έκλεισε η Αγροτική Τράπεζα. Ήταν στραβό το κλήμα… (διάβαζε «η κοινή πολιτική και η κοινή αγροτική ‘‘επιστασία – προστασία’’ του Ελληνικού Δημοσίου»), το έφαγε κι ο γάιδαρος… (διάβαζε «η παγκόσμια κρίση»), και έτσι δημιουργήθηκε ένα χάσμα που για αρκετά χρόνια περιμένει τη λύση του.

Τα αγροτικά χρέη, όπως και τα χρέη των πραγματικά φτωχών και αδύναμων, είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα που απαιτεί λύση. Η χώρα δεν έχει δικτατορία και, ως μέλος της ΕΕ, υποχρεούται να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με συντονισμένες ενέργειες και χωρίς να δημιουργήσει στρεβλώσεις, κοινωνικές ανισότητες και παρέμβαση στον διακρατικό ανταγωνισμό. Ταυτόχρονα, η χώρα, αναγκαστικά, έχει να εξυπηρετήσει τη ζήτηση του συνεχώς αυξανόμενου τουριστικού ρεύματος, τόσο σε κατανάλωση τροφίμων όσο και σε κατοικίες, γι’ αυτό, οι λύσεις που θα αποφασιστούν δεν πρέπει να γίνουν αντικείμενο μικροπολιτικής. Είναι αναγκαίος ένας υγιής διάλογος, τουλάχιστον από τα δύο μεγάλα κόμματα, στη Βουλή, χωρίς αντιπαλότητες και μικροκομματισμούς.

Η λέξη «κολεκτιβοποίηση» δεν έχει επιλεγεί τυχαία. Το αντικείμενο της συζήτησης αφορά την αγροτική παραγωγή σε μια κοινωνία που έχει αναπτυχθεί ταχύρρυθμα τα τελευταία χρόνια, με τη δημιουργία ενός ισχυρού και υγιούς μεταποιητικού, αγροτοδιατροφικού τομέα. Σε πρωτογενές επίπεδο, η παραγωγή ανήκει σε οικογενειακές, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ιδιαίτερα εθισμένες στη στρέβλωση και στις παρεμβάσεις της κρατικής μηχανής, σε συνάρτηση με την ΚΑΠ. Διακρίνεται από ασαφή, αν όχι παγιωμένα σε σαθρές βάσεις ιδιοκτησιακά δικαιώματα και κυρίως αποτελεί φορέα εισοδήματος ενός μεγάλου τμήματος του ελληνικού λαού που εκ των πραγμάτων δεν έχει άλλες, εναλλακτικές πηγές πλούτου. Αντίθετα, στο μεταποιητικό της τμήμα οι εξελίξεις είναι εντυπωσιακές.

Ως αποτέλεσμα, λοιπόν, ακόμη και στην ακραία περίπτωση της πλήρους διαγραφής των χρεών και των υποχρεώσεων, το πρόβλημα της εκ των πραγμάτων κολεκτιβοποίησης του αγροτικού πληθυσμού θα παραμείνει, μιας και οι αντιδράσεις θα είναι αντικειμενικά ουσιαστικές. Είτε γιατί θα απαιτούν απομάκρυνση του αγροτικού πληθυσμού από την κύρια απασχόληση είτε γιατί η αναγκαστική πτώχευση των συνεταιρισμών θα οδηγήσει σε αδράνεια ένα μεγάλο τμήμα του υπόλοιπου πληθυσμού.

Ιδιοκτησιακά δικαιώματα υπό αίρεση, εργάτες γης σε στενότητα, επαγγελματική και όχι εξαρτημένη αξιοποίηση της παραγωγής, συνθήκες κόστους υπό διαρκή αμφισβήτηση στην τιμολόγηση, αλλαγές στο φορολογικό δίκαιο και στην έμμεση φορολογία είναι λίγα μόνο από τα θέματα που καθημερινά αντιμετωπίζει η αγροτική παραγωγή. Όσοι επέλεξαν να οργανωθούν σε συνεταιρισμούς βρίσκονται σήμερα σε χειρότερη μοίρα από τους υπόλοιπους. Ακόμη και από αυτούς που κάποια στιγμή αποφάσισαν να παραχωρήσουν την οικονομική διαχείριση της γης τους σε τρίτους.

Όλοι οι ασχολούμενοι, έμμεσα ή άμεσα, με την αγροτική παραγωγή είναι στην ίδια μοίρα με τον εργαζόμενο ή τον συνταξιούχο, που, στην προσπάθειά του να εξοφλήσει τις καθημερινές του υποχρεώσεις, μαθαίνει για τον πλειστηριασμό της μοναδικής του κατοικίας. Αγρότες και μικροϊδιοκτήτες παρακολουθούν –όσοι αντιλαμβάνονται τι γίνεται–, αδύναμοι, τις εξελίξεις ή τα γράμματα που λαμβάνουν για τα συνεχώς διογκούμενα χρέη τους. Ο ορισμός του κολεκτιβισμού σε μία δυτική χώρα δεν θα διαφέρει από εκείνη της πρώην σοβιετικής Ρωσίας.

Είναι άξιο παρατήρησης, λοιπόν, το ότι την περίοδο αυτή, αντί να μας απασχολεί η συγκεκριμένη συζήτηση στη Βουλή, η δημοσιογραφική σκέψη αναλώνεται στην εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας. Γι’ αυτόν και μόνο τον λόγο, λοιπόν, είναι άξιο προσοχής το ότι τουλάχιστον κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση συντονισμένα επέλεξαν να τοποθετηθούν δημόσια.

Οι συνθήκες για κολεκτιβοποίηση είναι ιδανικές. Σαθρός στη βάση του ιδιωτικός τομέας, αδύναμοι οφειλέτες και πανίσχυροι πιστωτές αποτελούν ένα τρίπτυχο που δεν αφήνει και πολλά περιθώρια. Όταν γίνεται ολόκληρη συζήτηση και υπάρχει τεράστιος προβληματισμός για το πώς θα μειωθούν οι τραπεζικές χρεώσεις στις συναλλαγές, ας αναλογιστούμε την έκταση και τον κόπο που χρειάζεται για να βρούμε λύση στο πρόβλημα των αγροτικών χρεών και της πρώτης κατοικίας των οικονομικά αδύνατων.

Η οικονομική λογική, όμως, είναι απλή και τη διατύπωσε με σαφήνεια ο Μένιππος στον Χάροντα: «Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος». Διαφορετικά, και σύμφωνα με το εγκεκριμένο από την ΕΕ νομικό πλαίσιο της χώρας, οι απαιτήσεις μπορούν να εξυπηρετηθούν μέχρι εκεί που ο οφειλέτης μπορεί να τις εξυπηρετήσει, και, προφανώς, οι κληρονόμοι δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται με καχυποψία από τους πιστωτές μετά τη ρύθμιση.

Μια κληρονομική σύμβαση προϋποθέτει συμφωνία όλων των μερών, περιορίζει μελλοντικές αλλαγές και μειώνει τον κίνδυνο για αντιδικίες. Ως προς τα χρέη, δε, η αποδοχή της κληρονομιάς θα πρέπει να συνεπάγεται αποδοχή μόνο του υπολοίπου των συμβολαιοποιημένων με ανάλογες εξασφαλίσεις αγροτικών χρεών και δανείων, χωρίς αναβιώσεις παλαιών υποχρεώσεων του θανόντος. Γιατί μόνο έτσι θα μπορέσουμε να κρατήσουμε τον αγροτικό κόσμο στην αγροτική παραγωγή εκτός κολεκτιβοποίησης και μαζί μ’ αυτούς και τους αδύναμους και ουσιαστικά φτωχούς ιδιοκτήτες της πρώτης κατοικίας.

Κύριος υπεύθυνος σ’ όλη αυτήν την ακαταστασία είναι το Ελληνικό Δημόσιο. Ευθύνη που συνδέεται με την αντιμετώπιση του αγροτικού τομέα, όχι ως δυναμικού τομέα της οικονομικής ζωής της χώρας αλλά ως εργαλείου πολιτικής εκμετάλλευσης. Προγράμματα επί προγραμμάτων, ενισχύσεις και αποσύρσεις, αδιαφορία για εκπαίδευση και οργάνωση, παραχώρηση δικαιωμάτων χρήσης δημόσιας περιουσίας χωρίς μισθωτική σύμβαση, πολιτική εκμετάλλευση των συνεταιρισμών, στρατηγική αντίστοιχη με εκείνη των εργατικών συνδικάτων είναι λίγα μόνο από τα προβλήματα που δεν αντιμετωπίστηκαν στα χρόνια της Μεταπολίτευσης και συσσωρεύτηκαν στον κλάδο. Αν προσθέσουμε σε όλα αυτά τη βιολογική απαξίωση του εργατικού δυναμικού, μπορούμε να σκιαγραφήσουμε πολύ εύκολα τη θλιβερή εικόνα της πρωτογενούς παραγωγής.

Η συζήτηση στη Βουλή, εκτός από την προφανή αναγκαιότητα, θα θέσει για πρώτη φορά στην ατζέντα του πολιτικού διαλόγου την αντιπαράθεση της κολεκτιβοποίησης έναντι της μεταρρύθμισης του κλάδου, με την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων ριζικής επιχειρηματικής αναδιοργάνωσης. Το σημαντικό δεν είναι μόνο η απαλλαγή των αγροτών από τις υπέρογκες υποχρεώσεις, κυρίως ως προς το Ελληνικό Δημόσιο, αλλά και η είσοδος των νέων αγροτών στην παραγωγική διαδικασία.

Ας περιμένουμε, λοιπόν, τον διάλογο και τις προτάσεις που θα γίνουν, ώστε στη συνέχεια να αξιολογήσουμε με νηφαλιότητα την αποτελεσματικότητα των μέτρων που θα επιλεγούν.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ