2025: Άμυνα και Ενέργεια – Του Ν. Γ. Χαριτάκη

Υπό
Ν. Γ. ΧΑΡΙΤΑΚΗ
Πρώην Επίκουρου Καθηγητή Οικονομικών του ΕΚΠΑ
[email protected]

Η χρονιά που θέλουμε να διανύσουμε μου επανέφερε στη μνήμη δύο μνημειώδεις ατάκες: ο σκηνοθέτης δεν συμφωνεί. Ο «Don Corleone» απαντά «I’m gonna make him an offer he can’t refuse» (θα του κάνω μία προσφορά που δεν θα μπορεί να την αρνηθεί).

Η δεύτερη από την «Casablanca». Στο τέλος της ταινίας, ο «Rick» (Humphrey Bogard) τα έχει χάσει όλα και μόλις έχει σκοτώσει έναν αξιωματικό των Ναζί. Ο αστυνομικός διευθυντής «Captain Louis Renault» (Claude Rains) τον καλύπτει και τότε ο «Rick» απευθυνόμενος στον «Captain» λέει: «Louis, I think this is a beginning of a beautiful friendship» («Louis, νομίζω ότι αυτό είναι η αρχή μιας ωραίας φιλίας»).

Ας δούμε λοιπόν πώς αυτές οι αναφορές συνδέονται με τα δύο θεμελιώδη αγαθά της ευρωπαϊκής οικονομίας, την Άμυνα και την Ενέργεια, και, κατά προέκταση, τη σχέση τους με την νέα ηγεσία των ΗΠΑ και πώς αυτή μπορεί να διαμορφώσει τις εξελίξεις στο προσεχές χρονικό διάστημα.

Η ευρωπαϊκή πολιτεία το 2025 οφείλει να τοποθετηθεί σε σχέση με δύο αλληλεξαρτώμενους προβληματισμούς. Αφενός στην Άμυνα, για τα μέλη του ΝΑΤΟ, αλλά και στην Ενέργεια, ιδιαίτερα όσον αφορά την τροφοδοσία πρωτογενών (πετρέλαιο και φυσικό αέριο) αλλά και δευτερογενών (ηλεκτρική ενέργεια) πηγών αλλά και παρόχων. Πολλά από τα μέλη της ΕΕ, τα οποία εξαρτώνται ενεργειακά από τα ρωσικά δίκτυα, σε σχέση με τη διατυπωμένη απαίτηση των ΗΠΑ για αποκλεισμό της Ρωσίας, ζητούν σχεδόν τελεσίδικα και χωρίς στρεψοδικίες μία σαφή θέση. Κατ’ ελάχιστο, η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να συγκεκριμενοποιήσει τη θέση της και να αναλάβει το κόστος που της αναλογεί. Οικονομικό και πολιτικό. Κατά τη γνώμη μου, η ΕΕ πολύ δύσκολα, το 2025, θα μπορέσει να διατηρήσει τη συμπεριφορά του «ξέγνοιαστου καβαλάρη».

Στον αντίποδα, η νέα ηγεσία των ΗΠΑ έχει τοποθετηθεί ή τουλάχιστον έχει διατυπώσει θέσεις με αρκετά μεγάλη σαφήνεια: «Είμαστε σύμμαχοι, αλλά δεν μπορούμε και να μη συμφωνούμε σε μια σχετικά κοινή πολιτική έναντι όσων δεν αποδέχονται τις αρχές μας». Η παγκοσμιοποίηση ξεπέρασε τα αποδεκτά όρια της κοινωνικής παγκόσμιας συνύπαρξης. Ανεξάρτητα από την ωμότητα τύπου «Don Corleone», η συνοχή της Δύσης έχει διαταραχθεί ή, σε κάποιο βαθμό, δεν μας επιτρέπεται να θεωρούμε ότι μπορεί εύκολα να προσδιοριστεί ως «αρχή μιας νέας φιλίας». Και όπως έγραφα σε προηγούμενο κείμενο, η θέση αυτή δεν αφορά μόνο τη σχέση ΗΠΑ – Ευρώπης, αφού προσδιορίζει στην Ευρωζώνη και τη σχέση Βορρά – Νότου.

Είναι σημαντικό η προστασία των ευρωπαϊκών συνόρων και των ενεργειακών δικτύων να αποτελεί κοινό στόχο των εταίρων της Ευρώπης και όχι αντικείμενο ενδοκοινοτικού ανταγωνισμού. Η εμπειρία των κρατών-μελών της Ανατολικής Ευρώπης, όλων όσων δηλαδή έχουν βιώσει ή αισθανθεί τις επιπτώσεις της εξάρτησης από τη ρωσική ηγεμονία, δεν αφήνει περιθώρια αναστοχασμού. Είναι όμως επίσης σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι, αν και η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, έχει ρυθμό που πρέπει να τον σεβόμαστε. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της αμυντικής θωράκισης δεν μπορούν να ισχύουν δημοσιονομικοί κανόνες, όταν κανείς δεν μπορεί να επιβάλει σε μια κοινωνία την έκταση των δαπανών της για φόβους αντικειμενικούς ή ακόμη και υποκειμενικούς. Όπως διδάσκει η στατιστική, ο φόβος δεν είναι κίνδυνος και δεν ποσοτικοποιείται. Πόσω μάλλον όταν αυτές οι δαπάνες καλύπτουν τα συμφέροντα κι άλλων χωρών.

Οι δύο κινηματογραφικές, λοιπόν, ατάκες φέρνουν στο προσκήνιο μια άλλη περίφημη φράση: «Αν ανήκουμε στη Δύση, τότε είναι σκόπιμο να ξεκαθαρίσουμε όχι μόνο τι ορίζουμε αλλά και τι προστατεύουμε σ’ αυτή».

Όπως διαβάζω την λογική της νέας ηγεσίας των ΗΠΑ, θεωρώ ότι όσο, κατ’ αρχήν, φαντάζει ως απλή, άλλο τόσο είναι και διάφανη. Περιγράφεται συνολικά με τη θέση: «Φίλοι και σύμμαχοι της Ευρωπαϊκής Δύσης, η προσφορά μας είναι τόσο απλή που δεν μπορείτε να την αρνηθείτε. Τα ανοικτά σύνορα μάς ευνόησαν όσο μπορούσαν. Η αντιπαλότητα στο εμπόριο, στην τεχνολογία και στον χρηματοπιστωτικό ανταγωνισμό έγειρε την πλάστιγγα σε βάρος μας. Τα εγχώρια αμερικανικά και ευρωπαϊκά κοινωνικά συμφέροντα φαίνεται ότι δεν απαλείφονται πλέον με την ανοχή και τη συνύπαρξη που μας δίδαξε ο δυτικός πολιτισμός. Η αλλαγή πορείας είναι επιβεβλημένη και οφείλουμε να συμφωνήσουμε αντί να διαπραγματευόμαστε αενάως».

Η απλοϊκή λογική των μεσοπολιτειών των ΗΠΑ αποτελεί εκ των πραγμάτων την ηγετική θέση της χώρας αυτής. Και είναι λάθος να τη χαρακτηρίζουμε, απαξιωτικά, ως ωμή ή κυνική. Όσοι έχουν γνωρίσει τις ΗΠΑ γνωρίζουν ότι οι συγκεκριμένες πολιτείες ζουν χωρίς να κλειδώνουν τα σπίτια τους. Σε αντίθεση, οι κάτοικοι της γνωστής μας Ανατολικής Ακτής ζουν με τους ήχους από τις σειρήνες των αστυνομικών αυτοκινήτων. Όπως προέκυψε λοιπόν από τις πρόσφατες εκλογές, οι μεσοπολιτείες θα επιβάλουν τη βούλησή τους στην εθνική και διεθνή ασφάλεια. Το πώς, είναι σε κάποιο βαθμό αντικείμενο διαλόγου, αλλά κατά βάση στα όρια της εθνικής τους ανεξαρτησίας.

Κάτι αντίστοιχο θα προκύψει και στη διαχείριση των ενεργειακών πόρων και των ενεργειακών δικτύων. Ο προσδιορισμός των ευρωπαϊκών συνόρων έρχεται να λειτουργήσει ως κυρίαρχος μηχανισμός ελέγχου της διαχείρισης και της τροφοδοσίας της ενέργειας. Ελλάδα, Ουκρανία, Γερμανία και Ολλανδία αποτελούν τις βασικές χώρες στον τομέα αυτό. Ιδιαίτερα μάλιστα σε συνάρτηση με τη σταδιακή μετατόπιση της κατανάλωσης ενεργειακών πόρων από πρωτογενείς πηγές σε δευτερογενείς. Από ορυκτά σε περιβαλλοντικά ουδέτερα και από μηχανές εσωτερικής καύσεως σε ηλεκτρισμό.

Η φραγή και οι περιορισμοί στον εμπόριο και στη διαχείριση των δικτύων στην τεράστια ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας δεν μπορεί να γίνει χωρίς ανταλλάγματα όσον αφορά την ασφάλεια και την τήρηση των αξιών του δυτικού πολιτισμού. Ίσως έχει έρθει η χρονική στιγμή που ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός θα επιβληθεί στον Σκωτσέζικο Φιλελεύθερο Διαφωτισμό.

Το αν αυτό θα προκύψει και θα γίνει αποδεκτό, ακολουθώντας είτε την αδιάλλακτη άποψη του «Don Corleone» είτε την συμβιβαστική τοποθέτηση του «Rick», είναι άνευ σημασίας. Εκείνο που γνωρίζουμε είναι ότι διαπραγμάτευση μεταξύ οργανισμών, όπως οι ΗΠΑ και η Ευρώπη, ή οργανισμών με τις ίδιες αρχές και μηχανισμούς επιβολής των αξιών τους είναι επιτεύξιμη και διατηρήσιμη. Η λογική μας είναι απλή. Στο συγκεκριμένο ενδο-δυτικό περιβάλλον, δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα η πιθανότητα επίτευξης συνεργασίας. Ο στόχος μας οφείλει να είναι κυρίως η αμοιβαιότητα σε συνεργαζόμενες ενέργειες που στηρίζουν τη συνεργασία. Κάτι που δεν ισχύει στη φύση και στη ζωώδη αντιπαλότητα εύκολα μπορεί να προκύψει στις ανθρώπινες κοινωνίες, ιδιαίτερα μάλιστα όταν αυτές λειτουργούν και σέβονται κοινές αρχές.

Είναι αυτό που, αν και φαντάζει ως επιβολή αυταρχικής συμπεριφοράς τύπου «Don Corleone», τελικά προκύπτει να είναι μηχανισμός προστασίας ή ακόμη και ανοσίας απέναντι σε όσους, με διάφορες προφάσεις και χωρίς κόστος, εκμεταλλεύονται τη Δύση. Κάποια στιγμή, η Δύση οφείλει να σηκώσει προστατευτικά τείχη.

Για να επανέλθουμε, μάλιστα, στις αρχικές μας κινηματογραφικές αναφορές, και με την ευκολία που μας επιτρέπει η οριακή παράφραση της ατάκας του Rick: «Μπορεί να είναι η αρχή μιας ειλικρινούς και αμοιβαίας μακροχρόνιας φιλίας».

Κάθε καλό, με υγεία και αισιοδοξία.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ