Σύνοδος Κορυφής των BRICS: Μηνύματα αμφισβήτησης της ηγεμονίας της Δύσης
–Ερωτηματικά για την αίτηση ένταξης της Τουρκίας
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.
Με την ομάδα ή οργάνωση των BRICS είχαμε ασχοληθεί στο παρελθόν και συγκεκριμένα μετά τη Σύνοδο Κορυφής που είχε πραγματοποιηθεί προ ενός περίπου έτους (22 – 24 Αυγούστου 2023) στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής. Η Ομάδα BRICS, από τα ακρωνύμια των χωρών-μελών που την απαρτίζουν (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική), συστάθηκε το έτος 2009 και η πρώτη Σύνοδος Κορυφής πραγματοποιήθηκε στη Ρωσία, στην πόλη Αικατερίνμπουργκ.
Από την 1η Ιανουαρίου 2024 στα πέντε αρχικά ιδρυτικά μέλη προστέθηκαν έξι νέα, η Αργεντινή, η Αίγυπτος, η Αιθιοπία, το Ιράν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία. Όμως η ονομασία παρέμεινε αναλλοίωτη. Άλλωστε, δεν θα ήταν εύκολο να προστεθούν στην ονομασία της ομάδας και τα ακρωνύμια των νέων χωρών-μελών. Θα ήταν δυσανάγνωστη και δυσκολοπρόφερτη. Με την ίδρυση της ομάδας BRICS προστέθηκε στον διεθνή ορίζοντα και άλλη μία πολυεθνική οργάνωση, οι στόχοι της οποίας αναφέρονται με σαφήνεια στο κείμενο της κοινής δήλωσης, που εκδόθηκε με το πέρας των εργασιών της Συνόδου Κορυφής στην Αικατερίνμπουργκ. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι στόχος είναι «η δημιουργία μίας δίκαιης, δημοκρατικής πολυπολικής νέας παγκόσμιας τάξης στα πλαίσια της νέας διεθνούς πραγματικότητας». Η σαφής αυτή διατύπωση δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών.
Ευθέως κρίνεται αρνητικά η τότε κυριαρχούσα διεθνής κατάσταση, που ακολούθησε την κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού και στη συνέχεια τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Η παγκοσμιοποίηση, που τη διαδέχθηκε, με κυρίαρχο στοιχείο την οικονομία της αγοράς, αύξησε περισσότερο τις κοινωνικές ανισότητες, αντί να τις αμβλύνει. Το 2008 σημειώνεται η μεγάλη οικονομική κρίση, με όλα τα δυσμενή επακόλουθα για τους πολίτες. Τα δεινά δεν περιορίστηκαν μόνο στον κοινωνικό τομέα. Σημειώθηκαν και περιφερειακοί πόλεμοι και συγκρούσεις, που προκάλεσαν κύματα προσφύγων και οικονομικών μεταναστών, οι πλείστοι των οποίων κατευθύνονταν προς τις ευρωπαϊκές χώρες, με κύριες πύλες εισόδου την Ελλάδα, την Ιταλία και –σε μικρότερο, ίσως, βαθμό– την Ισπανία. Κυρίαρχο ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις είχε ο δυτικός κόσμος, και συγκεκριμένα η Αμερική, οι πολιτικές ηγεσίες της οποίας ανησυχούσαν για την εξάρτηση των ευρωπαϊκών χωρών από το ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο, που έρρεε, με κατάληξη τη Γερμανία, διά του αγωγού Nord Stream. Στους διπλωματικούς κύκλους ήδη αναφέρονταν κινήσεις προς τη δημιουργία νέων παγκόσμιων ισορροπιών και την αποτροπή ενεργού ρόλου και την απομόνωση της Ρωσίας από τον δυτικό κόσμο.
Παράλληλα, ανησυχία προκαλούσε η ανερχόμενη οικονομική άνοδος και η διείσδυση της Κίνας και άλλων ανερχόμενων χωρών σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Σε αντίθεση, στη Μόσχα υπήρχε ανησυχία για τη συνεχή διεύρυνση του ΝΑΤΟ, καθώς μετά την ένταξη των χωρών της πρώην Ανατολικής Ευρώπης σε αυτό εντάχθηκαν και οι βαλτικές και οι σκανδιναβικές χώρες. Ιδιαίτερη ανησυχία προκάλεσαν οι παρασκηνιακές επαφές του Προέδρου της Ουκρανίας Ζελένσκι με αμερικανούς αξιωματούχους, αλλά και αξιωματούχους άλλων, ισχυρών ευρωπαϊκών χωρών, για ένταξη της Ουκρανίας στην Βορειοατλαντική Συμμαχία. Η Μόσχα θεώρησε ότι η κίνηση αυτή απέβλεπε στην περικύκλωσή της, γεγονός που θα συνιστούσε άμεση απειλή για την ασφάλεια της Ρωσίας. Η ρωσική αντίδραση εκδηλώθηκε με την εισβολή στα ανατολικά εδάφη της Ουκρανίας τον Φεβρουάριο του 2022, με τον πόλεμο να συνεχίζεται μέχρι τώρα.
Η σύσταση της ομάδας BRICS και η συνεχής διεύρυνσή της εκτιμάται ότι συνιστά αντίδραση και αμφισβήτηση της ηγεμονίας των δυτικών χωρών, ενώ συγχρόνως σηματοδοτεί και την ανάδειξη μιας νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, με τον σχηματισμό ενός διπολικού παγκόσμιου συστήματος, που δεν θα έχει ιδεολογικό αλλά οικονομικό – πολιτικό χαρακτήρα. Η ομάδα BRICS πληθυσμιακά αντιπροσωπεύει το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 35% της παγκόσμιας οικονομίας, κάτι που σημαίνει ότι μπορεί να αποτελέσει έναν σημαντικό παράγοντα στις διεθνείς εξελίξεις. Ο ρώσος Πρόεδρος ήταν σαφής στις δηλώσεις του, μετά το πέρας των εργασιών της Συνόδου στο Καζάν και τις προσωπικές επαφές με τον κινέζο Πρόεδρο και άλλους ηγέτες των χωρών-μελών.
Παρά τα θετικά στοιχεία που συνθέτουν την ομάδα BRICS και τις δυνατότητες που έχει να λειτουργήσει ως αντίβαρο και να αμφισβητήσει την ηγεμονία της Δύσης, υπάρχουν εγγενείς αδυναμίες που μπορεί να περιορίσουν τις φιλοδοξίες για έναν τέτοιο ρόλο. Δεν μπορεί να παραβλεφθεί ότι πολλές από τις χώρες-μέλη της ομάδας διατηρούν στενές σχέσεις, κυρίως στον οικονομικό τομέα, με τις χώρες της Δύσης και ιδιαίτερα με τις ΗΠΑ, γεγονός που ενδεχομένως θα επηρεάσει τις θέσεις τους σε θέματα συγκρουόμενων συμφερόντων. Το πιθανότερο είναι να εξελιχθεί σε ένα αντίπαλο δέος των δυτικών οργανώσεων (ΝΑΤΟ – ΕΕ), ανταγωνιστικού αλλά όχι συγκρουσιακού χαρακτήρα. Ένα νέο διπολικό σύστημα, που θα διαφέρει ριζικά από εκείνο που ίσχυε πριν από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Ποικίλα σχόλια και απορίες προκάλεσε η υποβολή αίτησης ένταξης στην ομάδα BRICS από την Τουρκία, η οποία εκτός του ότι είναι μέλος του ΝΑΤΟ έχει και καθεστώς υποψήφιας χώρας για ένταξη στην ΕΕ. Σε σχέση με την ιδιότητά της ως μέλος του ΝΑΤΟ, σε περίπτωση που εντασσόταν στην ομάδα BRICS γεννάται το ερώτημα για το πώς θα συμβιβαζόταν αν η τελευταία αποκτούσε και αμυντικό – στρατιωτικό χαρακτήρα πράγμα καθόλου απίθανο; Η υποβολή αίτησης ένταξης αποδίδεται στην πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική που ασκεί ο τούρκος Πρόεδρος, ο οποίος ελίσσεται μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Στο πνεύμα αυτής της πολιτικής, απέφυγε επιμελώς να συμμετάσχει, όπως οι άλλες χώρες του ΝΑΤΟ, στην εφαρμογή των μέτρων κυρώσεων κατά της Ρωσίας για την εισβολή στην Ουκρανία.
Πάντως, η αποδοχή της αίτησης ένταξης στην ομάδα BRICS πιθανότατα θα αντιμετωπίσει δυσκολίες κυρίως από την Ινδία, λόγω της στρατιωτικής στήριξης της Τουρκίας στο Πακιστάν, στο θέμα της γνωστής διαμάχης των δύο χωρών για την περιοχή του Κασμίρ. Ανεξάρτητα, πάντως, από την τύχη του αιτήματος της Τουρκίας, η ελληνική διπλωματία οφείλει, σε πολιτικό και υπηρεσιακό επίπεδο, να επισημαίνει στις σύμμαχες χώρες την αμφιλεγόμενη στάση και την αφερεγγυότητα της Τουρκίας σε ό,τι αφορά τις σχέσεις της με τον δυτικό κόσμο. Ενδεικτική η συμπεριφορά της Τουρκίας έναντι της Ελλάδος, γειτονικής και συμμάχου χώρας, με τις συνεχείς απειλές και την αμφισβήτηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων.
ΤΟ ΠΑΡΟΝ
Φωτό: ΤΟ ΠΑΡΟΝ via AP