Είναι η ψηφιοποίηση η λύση στην κρίση της ΕΕ; – Του Ν. Στραβελάκη

–Σκέψεις με αφορμή την έκθεση Ντράγκι

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Μέχρι πριν από δύο χρόνια περίπου, η συζήτηση για τα άλυτα ζητήματα του πειράματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης περιοριζόταν σε κύκλους ετερόδοξων οικονομολόγων. Τα προβλήματα, όμως, είναι τόσο μεγάλα, που πλέον δεν κρύβονται.

Αρχικά η Κομισιόν ασχολήθηκε με το ζήτημα της συνοχής της Ένωσης, χρηματοδοτώντας την έκθεση Λέτα (Απρίλιος 2024). Αντικείμενό της ήταν η αξιολόγηση της επιτυχημένης εφαρμογής του στόχου της κοινής αγοράς. Η έκθεση αναγνώριζε ότι, σε αντίθεση με τις προβλέψεις της Συνθήκης του Μάαστριχτ, οι κοινοί δημοσιονομικοί κανόνες δεν οδήγησαν ούτε σε κοινή αγορά ούτε σε σύγκλιση των εθνικών οικονομιών.

Αυτό, όμως, που έκανε εντύπωση στους περισσότερους ήταν η παρατήρηση του Ενρίκο Λέτα (σελ. 5 της έκθεσης) ότι το 1990 οι οικονομίες των ΗΠΑ και της ΕΕ ήταν περίπου ίδιες σε όρους κατά κεφαλήν εισοδήματος. Έκτοτε, όμως, η οικονομία των ΗΠΑ μεγεθύνθηκε κατά 60% και της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά 30%. Με άλλα λόγια, το πιθανότερο είναι ότι κάτι πάει στραβά με το ευρωπαϊκό πείραμα στο σύνολό του και δεν φταίνε οι τεμπέληδες και άσωτοι κάτοικοι του Ευρωπαϊκού Νότου, προεξαρχόντων των Ελλήνων.

Αυτό έγινε προφανές με την ύφεση που ακολούθησε την αύξηση του πληθωρισμού και των επιτοκίων μετά το 2021, η οποία έχει χτυπήσει κυρίως τις χώρες του πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που μιλούν πλέον για αποβιομηχάνιση της ΕΕ. Αναγνωρίζοντας εμμέσως πλην σαφώς το πρόβλημα, η Κομισιόν χρηματοδότησε μια δεύτερη έκθεση, προσπαθώντας να φτάσει στην ουσία του ζητήματος. Η έκθεση Ντράγκι, το πρώτο μέρος της οποίας βγήκε στη δημοσιότητα πριν από μερικές ημέρες, τιτλοφορείται «Το Μέλλον της Ευρωπαϊκής Ανταγωνιστικότητας». Ο τίτλος παραπέμπει συνειρμικά στο ότι το πρόβλημα της ΕΕ είναι πρόβλημα ανταγωνιστικότητας και το περιεχόμενο το επιβεβαιώνει. Χαρακτηριστικά, ο πρόλογος (σελ. 1) ξεκινά με τις εξής επισημάνσεις: «Η Ευρώπη ανησυχεί για την επιβράδυνση της οικονομικής μεγέθυνσης από την αρχή του αιώνα. Διάφορες στρατηγικές για την ενίσχυση των ρυθμών μεγέθυνσης έχουν εφαρμοστεί και έχουν εγκαταλειφθεί, αλλά η τάση παραμένει αμετάβλητη».

Στην ερμηνεία του προβλήματος, ο πρώην διοικητής της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι θεωρεί βασική παράμετρο το κόστος της ενέργειας. Σύμφωνα με την έκθεση, το κόστος της ενέργειας στην ΕΕ μετά το 2021 είναι 30% υψηλότερο από το αντίστοιχο κόστος στις ΗΠΑ. Παράλληλα, θεωρεί ότι η πράσινη ενέργεια δεν μπορεί να γεφυρώσει αυτό το χάσμα στο ορατό μέλλον. Έτσι, οι προτάσεις του έχουν τρεις βασικές διαστάσεις. Πρώτον, ότι η ΕΕ πρέπει να διαπραγματευτεί καλύτερα τις τιμές των ορυκτών καυσίμων με τις παραγωγούς χώρες, ώστε να περιορίσει τα ανταγωνιστικά της μειονεκτήματα. Δεύτερον, ότι η ΕΕ πρέπει να επικεντρωθεί στην παραγωγή πράσινων προϊόντων σε τομείς στους οποίους έχει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Τρίτον, ότι η ΕΕ δεν μπορεί και δεν πρέπει να «τα σπάσει» με την Κίνα και τον υπόλοιπο κόσμο προς χάριν των ΗΠΑ, διότι τα 2/3 του ΑΕΠ της πραγματοποιούνται εκτός της εσωτερικής της αγοράς.

Τα παραπάνω σημαίνουν ότι η επιδότηση της πράσινης ενέργειας δεν είναι η ενδεδειγμένη πολιτική διότι, σύμφωνα πάντα με την έκθεση, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν διαθέτει κάποιο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στον τομέα αυτόν. Το ίδιο ισχύει, όμως, και για προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, όπως τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Έτσι, μετά από εκτενή ανάλυση, ο κ. Ντράγκι καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ΕΕ θα πρέπει να επικεντρωθεί σε επενδύσεις ψηφιοποίησης, διότι εκεί βρίσκεται το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα.

Όσο κι αν συμφωνώ με τη θέση ότι η παραγωγή πράσινης ενέργειας, ενός μη εμπορεύσιμου αγαθού, δεν μπορεί να απορροφά τη μερίδα του λέοντος από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, άλλο τόσο διαφωνώ με το να βλέπει κανείς την ανταγωνιστικότητα στατικά. Δηλαδή, να θεωρεί ότι η σημερινή ανταγωνιστική θέση μιας χώρας ή μιας περιοχής ολόκληρης θα μείνει η ίδια και στο μέλλον. Η θέση αυτή είναι ιστορικά καταδικασμένη. Παρ’ όλα αυτά, βρίσκεται πίσω από την πρόταση Ντράγκι να επικεντρωθεί η ΕΕ σε επενδύσεις ψηφιοποίησης. Επενδύσεις αμφίβολης ή και ανύπαρκτης προστιθέμενης αξίας.

Βέβαια, οι επενδύσεις ψηφιοποίησης υπόσχονται μεγάλα και εύκολα κέρδη για σημαντικές ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και συμφέροντα. Τούτων λεχθέντων, αυτό που μένει από την έκθεση Ντράγκι είναι η ρήση του Φουκώ από το 1977: «Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι οικονομικό μοντέλο, είναι τρόπος διακυβέρνησης». Από εδώ τα πήγε, από εκεί τα έφερε, ο κ. Ντράγκι δικαιολόγησε την ανακατανομή των επιδοτήσεων εντός ΕΕ στις μη παραγωγικές αλλά προσοδοφόρες επενδύσεις ψηφιοποίησης.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ