Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στη Δημόσια Υγεία

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

–Πώς επηρεάζει την εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών

Του
ΑΡΗ ΜΠΕΡΖΟΒΙΤΗ

Σύμφωνα με μελέτες, το κόστος για τη Δημόσια Υγεία από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε πα­γκόσμιο επίπεδο αναμένεται να αγγίξει τα επόμενα χρόνια περίπου τα 2 – 3 δισ. δολάρια. Η κλιματική αλλαγή δεν συμβάλλει μόνο στην εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών, αλλά επηρεάζει και την ποιότητα ζωής ή και τη θνησιμότητα ασθενών με χρόνιες παθήσεις.

Πρόσφα­τα, το έγκριτο διεθνές περιοδικό «Nature» δημοσίευσε άρθρο για τη σφοδρότητα με την οποία η κλιματική αλλαγή πλήττει την Ευρώπη. Ολοένα και περισσότερες έ­ρευνες μας πληροφορούν για τους θανάτους και τις ασθένειες που συνδέονται με την αύξηση της θερμοκρασίας σε ολόκληρη την ήπειρο.

Σύμφωνα με το άρθρο του περιοδικού «Nature», η υπερθέρμανση του πλανήτη κοστίζει ζωές, οξύνει την ανισότητα στην υγεία και οδηγεί στην εξάπλωση των κουνουπιών και των παρασίτων που μεταφέρουν ασθένειες σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ή­πειρο. Η Θεοδώρα Ψαλτοπούλου (παθολόγος, καθηγήτρια Θεραπευτικής, Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ) και η Παναγιώτα Ζαχαράκη (βιολόγος), συνοψίζοντας τα κύρια σημεία της έκθεσης που δημοσιεύεται στο άρθρο, μας επισημαίνουν τα εξής:

«Η έκθεση εξέτασε εκατοντάδες μελέτες σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία –καθώς και τις ενέργειες που ακολουθούν ως απάντηση– στην Ευρώπη αξιολογώντας 42 δείκτες, συμπεριλαμβανομένων αυτών για τους θανάτους που σχετίζονται με τη ζέστη, την εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών και τις τάσεις στην έρευνα για την υγεία και την κλιματική αλλαγή. Η αξιολόγηση των δεδομένων έδειξε ότι απαιτείται άμεση δράση από τις ευρωπαϊκές χώρες, ώστε ο ευρωπαϊκός πληθυσμός αλλά και οι πληθυσμοί σε όλο τον κόσμο να διατηρηθούν ασφαλείς από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία».

Οι μολυσματικές ασθένειες
Οι υψηλότερες θερμοκρασίες επιτρέπουν στα κουνούπια ή στους κρότωνες και στα παράσιτα που μεταφέρουν ασθένειες να επεκταθούν σε περισσότερες περιοχές και υποκινούν την ανάπτυξη πληθυσμών κροτώνων. Ένα παθογόνο που θα γίνεται πιο συχνό λόγω της κλιματικής αλλαγής είναι το μονοκύτταρο παράσιτο Leishmania Infantum. Το παράσιτο συνήθως προκαλεί έλκη στο δέρμα σε όλο το σώμα, τα οποία μπορεί να είναι εξουθενωτικά, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να είναι θανατηφόρο.

Ερευνητές εκτίμησαν ότι οι θερμότερες και πιο υγρές συνθήκες σε όλη την Ευρώπη βοηθούν να εξαπλωθούν βόρεια, σε νέες περιοχές, διαβιβαστές όπως κουνούπια, κρότωνες και παράσιτα και να φέρουν σταδιακά νέες ασθένειες στην ήπειρο. Διαπιστώθηκε επίσης ότι οι υψηλότερες θερμοκρασίες έχουν κάνει την Ευρώπη πιο κατάλληλη για το τσιμπούρι Ixodes Ricinus, το οποίο μπορεί να μεταδώσει μια σειρά από ασθένειες όταν δαγκώνει ανθρώπους. Οι ασθένειες που μεταδίδονται με κρότωνες, όπως η νόσος του Lyme και η εγκεφαλίτιδα, προκαλούν συμπτώματα που κυμαίνονται από γριπώδη ασθένεια έως σοβαρές νευρολογικές και καρδιαγγειακές επιπλοκές, οδηγώντας σε απώλεια εργασίας, μακροχρόνια αναπηρία και σημαντικό κόστος υγειονομικής περίθαλψης.

Στο μεταξύ, η κλιματική αλλαγή και οι μολυσματικές ασθένειες ήταν ένα από τα θέματα του Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων, όπου αναφέρθηκαν στοιχεία για τη χώρα μας: «Το 2023 ήταν το θερμότερο έτος στον κόσμο έως σήμερα και καταγράφηκαν πολλαπλά ακραία καιρικά φαινόμενα και στην πατρίδα μας. Ο ιός του Δάγκειου Πυρετού, ο ιός του Δυτικού Νείλου, η ελονοσία, η λεπτοσπείρωση αποτελούν μερικές από τις υπαρκτές απειλές που σχετίζονται με λοιμώξεις και στην πατρίδα μας. Κάθε χρόνο την τελευταία δεκαετία έχουμε εισαγόμενα κρούσματα νοσημάτων που μεταδίδονται με κουνούπια του γένους Aedes, τα κουνούπια-τίγρεις, όπως Δάγκειου Πυρετού, ο οποίος οδήγησε σε επιδημίες στη Νότια Ευρώπη το 2023 και στην Ελλάδα σε εισαγόμενα περιστατικά σε ασθενείς που είχαν ταξιδέψει πρόσφατα σε ενδημικές χώρες».

Αξίζει να σημειώσουμε ότι από τις πρωτοφανείς –για τα ελληνικά δεδομένα– πλημμύρες που έπληξαν τη Θεσσαλία οι κάτοικοι κινδύνευσαν στη συνέχεια από επιδημίες και μεταδοτικά νοσήματα, όπως γαστρεντερίτιδες, ηπατίτιδα Α, κορονοϊό, λεγεωνέλλα, νοσήματα που μεταδίδονται από τρωκτικά ή άλλα ζώα (λεπτοσπείρωση, ελονοσία, ιός Δυτικού Νείλου) αλλά και νοσήματα του αναπνευστικού κ.ά.

Η κλιματική κρίση επηρεάζει κατά κύριο λόγο τους ευάλωτους
Στο πρόσφατο Πανελλήνιο Συνέδριο Δημόσιας Υγείας κυριάρχησε η συζήτηση για τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Σύμφωνα με τους ομιλητές, οι αλλαγές λόγω της κλιματικής κρίσης επιτάσσουν ετοιμότητα, ευελιξία και επαρκή χρηματοδότηση, για την κάλυψη των νέων αναδυόμενων αναγκών.

Ο καθηγητής του ΕΚΠΑ και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κλιματική Αλλαγή, Κώστας Καρτάλης, τόνισε τα εξής: «Οι επιπτώσεις των φαινομένων στη Μεσόγειο, όπως οι καύσωνες, η ξηρασία κ.λπ., δεν προστίθενται απλά στις επιπτώσεις των άλλων, αλλά φαίνεται να λειτουργούν πολλαπλασιαστικά. Σε έναν φαύλο κύκλο, η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε περισσότερες πυρκαγιές, αυξημένες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και ένα όλο και πιο θερμό και ξηρό κλίμα».

Στη συνέχεια, ο καθηγητής Πνευμονολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και διευθυντής της Β’ Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΓΝ «Αττικόν», Στυλιανός Λουκίδης, αναφέρθηκε στην κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της στο αναπνευστικό σύστημα: «Οι ανισότητες ισχύουν και για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, καθώς δεν έχουν όλες οι ομάδες του πληθυσμού ίσες ευκαιρίες στην αντιμετώπισή τους. Ειδικότερα, οι περιβαλλοντικές συνθήκες και οι ακραίες θερμοκρασίες έχει αποδειχθεί πως οδηγούν σε αύξηση της επίπτωσης τόσο του άσθματος όσο και της συχνότητας εμφάνισης αναπνευστικών λοιμώξεων, η οποία είναι ιδιαίτερα εμφανής στον αναπτυσσόμενο κόσμο, υποδεικνύοντας για μία ακόμη φορά τις υφιστάμενες κοινωνικές ανισότητες».

Ο Μιχάλης Κουρέας, ερευνητής και επιστημονικός συνεργάτης στο Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, παρέθεσε επιδημιολογικά δεδομένα σχετικά με τις επιπτώσεις της έκθεσης σε θερμότητα κατά τη διάρκεια της κύησης. Τα ευρήματα μίας ελληνικής ανάλυσης 2.316.655 γεννήσεων στην Ελλάδα το διάστημα 1999 – 2021 έδειξαν πως ο κίνδυνος πρόωρου τοκετού αυξάνεται εκθετικά με την αύξηση της θερμοκρασίας.

Τέλος, η καθηγήτρια του ΕΚΠΑ Μαρίνα Οικονόμου – Λαλιώτη επισήμανε ότι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και των φυσικών καταστροφών στην ψυχική υγεία προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία και έχουν οδηγήσει στη δημιουργία του όρου «οικολογικό άγχος» (eco stress), μιας προτραυματικής διαταραχής της ψυχικής υγείας. Η κατάθλιψη είναι μια νόσος πολυπαραγοντική, στην οποία συμβάλλουν τόσο γενετικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες, ενώ οι οικονομικοί παράγοντες παίζουν επίσης σημα­ντικό ρόλο στην εκδήλωσή της.

Οι επιπτώσεις της αφρικανικής σκόνης στους καρδιοπαθείς
Όπως επισημαίνει ο Γιώργος Κοχιαδάκης, καθηγητής Καρδιολογίας στο ΠΑΓΝΗ και πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας, η έκθεση σε σωματίδια σκόνης της ερήμου είναι γενικά αποδεκτό ότι θέτει σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία με ανάλογο ίσως τρόπο με την ατμοσφαιρική ρύπανση. Επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι τόσο η καρδιαγγειακή θνησιμότητα όσο και η νοσηρότητα αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια αμμοθύελλας αφρικανικής σκόνης.

Τα συγκεντρωμένα σωματίδια της καταιγίδας σκόνης προκαλούν αύξηση στην καρδιακή συχνότητα και στη μέση αρτηριακή πίεση και μείωση της καρδιακής συσταλτικότητας. Σε καρδιαγγειακό επίπεδο, υπάρχει αγγειοσύσπαση και αυξημένη αρτηριακή πίεση, μαζί με μια συστηματική φλεγμονώδη διαδικασία που προκαλείται από την απελευθέρωση στην κυκλοφορία φλεγμονωδών μεσολαβητών και προθρομβωτικών παραγόντων. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, όλες αυτές οι μεταβολές οδηγούν σε αύξηση των επειγόντων καρδιαγγειακών συμβαμάτων για διάστημα έως και τέσσερις με πέντε ημέρες μετά την αυξημένη συγκέ­ντρωση σωματιδίων αφρικανικής σκόνης. Επιπλέον, οι τοξικές ιδιότητες των σωματιδίων της αφρικανικής σκόνης μπορεί να τροποποιηθούν με ανάμειξη με εκπομπές ρύπων από βιομηχανικές περιοχές σε διαφορετικές διαδρομές μεταφοράς.

Πώς επηρεάζει η κλιματική αλλαγή τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα
Η κλιματική αλλαγή ενέχει τεράστιο κίνδυνο ειδικότερα για τους ασθενείς με αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα. «Τόσο η αυτοανοσία όσο και τα αυτοάνοσα νοσήματα αυξάνονται δραματικά σε πολλά μέρη του κόσμου, πιθανότατα, ως αποτέλεσμα αλλαγών στην έκθεσή μας σε περιβαλλοντικούς παράγοντες: τρόφιμα, ατμοσφαιρική ρύπανση, λοιμώξεις, τρόπος ζωής, άγχος και κλιματική αλλαγή. Τα αυτοάνοσα νοσήματα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στους πάσχοντες και στις οικογένειές τους, ενώ επηρεάζουν την κοινωνία και το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης», επισημαίνει η Ελένη Κομνηνού, ρευματολόγος, διευθύντρια Κλινικής Αυτοάνοσων Ρευματικών Παθήσεων «Μetropolitan General», και συνεχίζει:

«Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι μπορούν να διεγείρουν τα ανοσοκύτταρα (κύτταρα του Ανοσοποιητικού Συστήματος) μέσω ανοσολογικών οδών που περιλαμβάνουν ειδικούς υποδοχείς των κυττάρων, αντιδραστικά τμήματα οξυγόνου ή ειδικούς υποδοχείς υδρογονανθράκων για την ενεργοποίηση προφλεγμονωδών σημάτων και την υποστήριξη της φλεγμονώδους απόκρισης μέσω συνεργιστικών επιδράσεων.

Υπάρχει έρευνα για την ατμοσφαιρική ρύπανση που δείχνει ότι οι εξάρσεις της νόσου σε ασθενείς με Συστηματικό Ερυθηματώδη Λύκο συνδέονται με αυξημένα σωματίδια που αιωρούνται στην ατμόσφαιρα, ιδίως σε περιοχές με αυξημένη ρύπανση, καθώς και από αυξημένα σωματίδια που προέρχονται από μεγάλες δασικές πυρκαγιές.

Επίσης, μια σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας και / ή της υγρασίας περιβάλλοντος θα μπορούσε να έχει δυσμενείς επιπτώσεις σε ασθενείς με αρθρίτιδα. Πολλές γεωγραφικές περιοχές παρουσιάζουν σταδιακή άνοδο της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος. Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην υγρασία είναι πιο περίπλοκη. Ο ζεστός αέρας μπορεί να περιέχει περισσότερη υγρασία, με αποτέλεσμα χαμηλότερη υγρασία στον κρύο αέρα, παρά την υψηλότερη περιεκτικότητα σε υδρατμούς.

Η υψηλότερη υγρασία, παρά η θερμοκρασία, φαίνεται να προκαλεί περισσότερο πόνο στις αρθρώσεις στην οστεοαρθρίτιδα και στη ρευματοειδή αρθρίτιδα».

ΤΟ ΠΑΡΟΝ