Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ: Επιβεβαίωση του ρόλου για την ασφάλεια και τη συνοχή της Δύσης
–Πώς και γιατί η Νατοϊκή Συμμαχία επιβίωσε του Συμφώνου της Βαρσοβίας
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.
Στις 4 Απριλίου 2024 συμπληρώθηκαν 75 χρόνια από της ιδρύσεως του ΝΑΤΟ, που εορτάσθηκε πανηγυρικά κατά την πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής στη Νέα Υόρκη, στην πόλη όπου υπογράφηκε η ιδρυτική Πράξη της Συμμαχίας το έτος 1949.
Η Σύνοδος, που συνήλθε σε επίπεδο αρχηγών κρατών ή κυβερνήσεων και προβλήθηκε δεόντως από τα ελληνικά και ξένα ΜΜΕ, περάτωσε τις διήμερες εργασίες της με την έκδοση κοινής δήλωσης, τα κυριότερα σημεία της οποίας εκτίθενται παρακάτω. Χρήσιμη είναι η παράθεση ορισμένων βασικών στοιχείων που αφορούν τη Νατοϊκή Συμμαχία και την πορεία της στον χρόνο. Βασική αιτία και στόχος για την ίδρυση του ΝΑΤΟ ήταν η αποτροπή και η αντιμετώπιση των απειλών επιθέσεων κατά των ευρωπαϊκών χωρών από τις σοβιετικές στρατιωτικές δυνάμεις και συγχρόνως η εξασφάλιση πυρηνικής κάλυψης από τις ΗΠΑ.
Αρχικά, μέλη της Συμμαχίας ήταν όλες σχεδόν οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης και ασφαλώς οι Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1952 προσχώρησαν στη Συμμαχία η Ελλάδα και η Τουρκία και τρία χρόνια μετά, το 1955, η τότε Δυτική Γερμανία. Ουσιαστικής και θεμελιώδους σημασίας, το άρθρο 5 του Καταστατικού Χάρτη, το οποίο προβλέπει την αυτόματη συνδρομή της Συμμαχίας στο μέλος ή στα μέλη που υφίστανται επίθεση. Η αντίδραση των Ανατολικών και της Σοβιετικής Ένωσης, κυρίως λόγω προσχώρησης της τότε Δυτικής Γερμανίας, εκδηλώθηκε με την ίδρυση, το 1955, του Συμφώνου της Βαρσοβίας, με έδρα τη Μόσχα. Στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας συμμετείχαν όλες οι χώρες της Κομμουνιστικής Ανατολικής Ευρώπης, όπως και η Αλβανία, η οποία όμως ανέστειλε την ενεργό συμμετοχή της επί Χότζα, συνεργαζόμενη με την Κίνα του Μάο.
Αλλά και στη Νατοϊκή Συμμαχία είχαν εκδηλωθεί ανάλογες εξελίξεις, με την αποχώρηση της Γαλλίας του Ντε Γκολ από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και τη μεταφορά της έδρας της Συμμαχίας από τη γαλλική πρωτεύουσα στις Βρυξέλλες, όπου και έκτοτε παραμένει. Τον στρατηγό Ντε Γκολ, ο οποίος αμφισβητούσε την ηγετική θέση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, επιχείρησε να μιμηθεί ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδος Κωνσταντίνος Καραμανλής, αλλά για διαφορετικούς λόγους. Προφανώς για να κατευνάσει το έντονο αντιαμερικανικό και αντι-νατοϊκό πνεύμα που επικρατούσε τότε στην ελληνική κοινωνία, ως έκφραση δυσαρέσκειας για την έλλειψη αντίδρασης του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ στην τουρκική εισβολή στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974. Όμως, οι συνέπειες της αποχώρησης φάνηκαν πολύ γρήγορα και προφανώς δεν είχαν δεόντως μελετηθεί.
Η Τουρκία, επωφελούμενη της ελληνικής αποχώρησης, ζήτησε από τη Συμμαχία να αναλάβει αυτή, για λογαριασμό του ΝΑΤΟ, τον έλεγχο του εναέριου και θαλασσίου χώρου στο Αιγαίο. Το γεγονός ανησύχησε σφόδρα την ελληνική κυβέρνηση, η οποία εκλιπαρούσε για άμεση επιστροφή, που πραγματοποιήθηκε μετά από πολλές διμερείς διαβουλεύσεις. Όχι, όμως, χωρίς συνέπειες. Το αίτημα της Τουρκίας για ανάληψη του ελέγχου του αιγαιακού χώρου συνετέλεσε στις βαθμιαίες, έκτοτε, αλλά σταθερές διεκδικήσεις για αλλαγή του status quo στο Αιγαίο. Το δίδαγμα από την προσωρινή, έστω, απουσία της Ελλάδος είναι ότι σε θέματα επιλογών εξωτερικής πολιτικής απαιτείται ενδελεχής και προσεχτική εξέταση των πιθανών αντιδράσεων και συνεπειών. Γιατί συχνά οι συνέπειες μπορεί να είναι μη ανατρέψιμες. Η περίπτωση αναφέρεται γιατί και εσχάτως βλέπουμε σε δημοσκοπήσεις ότι το 25% του ελληνικού λαού θα ψήφιζε υπέρ της αποχώρησης από το ΝΑΤΟ.
Το Κείμενο της Δήλωσης των Αρχηγών Κρατών ή Κυβερνήσεων της Συνόδου Κορυφής επιβεβαιώνει τους στόχους της Συμμαχίας για την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας των χωρών-μελών, διαδηλώνει τη μεταξύ τους αλληλεγγύη, καταδικάζει τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και εκφράζει την πλήρη και απόλυτη συμπαράσταση, ενώ τονίζεται και η προθυμία για ενίσχυση της Ουκρανίας με πολεμικό υλικό και παροχή οικονομικής βοήθειας.
Παράλληλα, επικρίνεται η συνδρομή της Κίνας, του Ιράν και της Βόρειας Κορέας στη Ρωσία και η εν γένει στάση τους στο Ουκρανικό. Απουσιάζει από τη δήλωση κάθε αναφορά για την ανάγκη τερματισμού του πολέμου και την προθυμία της Συμμαχίας να μεσολαβήσει για την κατάπαυση του πυρός και την έναρξη διαπραγματεύσεων για ειρήνευση. Σε γενική εκτίμηση, το Κείμενο της Δήλωσης αποπνέει ένα αίσθημα υπεροχής, που ίσως να μην ανταποκρίνεται στην σημερινή παγκόσμια πραγματικότητα. Άραγε, ελήφθησαν υπόψη οι θέσεις που εξέφρασε πρόσφατα ο υποψήφιος για την Προεδρία και πρώην Προέδρος Ντόναλντ Τραμπ για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία και για τις σχέσεις των ΗΠΑ με τη Ρωσία;
Θα επιστρέψουμε, όμως, στο ερώτημα που τίθεται στον τίτλο, δηλαδή στο πώς και γιατί επιβίωσε το ΝΑΤΟ της διάλυσης του αντίπαλου δέους, του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ενώ δεν διαγραφόταν στον ορίζοντα κάποιο διάδοχο σχήμα. Όταν το 1992 αναγγέλθηκε η διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, στους κύκλους του ΝΑΤΟ δημιουργήθηκε έντονος προβληματισμός για το μέλλον της Συμμαχίας. Χρειαζόταν πλέον η ύπαρξη του ΝΑΤΟ, η λειτουργία του οποίου επιβάρυνε, εκτός άλλων, σημαντικά τους ετήσιους προϋπολογισμούς των χωρών-μελών;
Διάχυτη ήταν η αμηχανία για το δέον γενέσθαι. Την κρίσιμη αυτή χρονική περίοδο, ο γράφων υπηρετούσε στη Σχολή Άμυνας του ΝΑΤΟ, που εδρεύει στη Ρώμη. Πυκνότατες ήταν οι επισκέψεις υψηλών νατοϊκών και πολιτικών αξιωματούχων –ιδιαίτερα Αμερικανών–, οι οποίοι αναφέρονταν στην ανάγκη και στους λόγους που το ΝΑΤΟ έπρεπε να εξακολουθήσει να λειτουργεί ως εγγυητικός παράγοντας για την ασφάλεια και τη συνοχή της Δύσης. Τον προβληματισμό για το μέλλον της Συμμαχίας τον είχε εκφράσει παραστατικότατα ο πρόεδρος της Σχολής, καναδός πρέσβης, κάνοντας αναφορά στο γνωστό ποίημα του Κώστα Καβάφη «Περιμένοντας τους Βαρβάρους».
Οι προβληματισμοί για τη συνέχεια ύπαρξης ή όχι του ΝΑΤΟ λύθηκε οριστικά στη Σύνοδο του Λονδίνου, στην οποία ελήφθησαν οριστικές αποφάσεις, με προβλέψεις για μετατροπή της Συμμαχίας από αμιγώς στρατιωτική σε στρατιωτικοπολιτική. Η καινοτόμος αλλαγή αφορούσε τη δυνατότητα που παρέχεται στο ΝΑΤΟ να επεμβαίνει στρατιωτικά και εκτός των ζωνών της επικρατείας των χωρών-μελών (out of area operations). Στην πράξη εφαρμόστηκε με την αποστολή νατοϊκών δυνάμεων στο Αφγανιστάν, στη Σερβία του Μιλόσεβιτς κ.ά. Μήπως, όμως, με αυτές τις καταστατικές αλλαγές έχει μεταβληθεί και η μορφή του;
ΤΟ ΠΑΡΟΝ