Δυσμενείς διεθνείς εξελίξεις και προάσπιση των εθνικών συμφερόντων

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.

Γενική είναι η εκτίμηση ότι η διεθνής κατάσταση και οι διεθνείς εξελίξεις βαίνουν από το κακό στο χειρότερο. Εμφανείς οι ομοιότητες με την εποχή του Μεσοπολέμου, δηλαδή της περιόδου εκείνης μεταξύ του τέλους του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου και του ξεσπάσματος του Β’, με τον τελευταίο να προκαλείται κυρίως από την επεκτατική μανία των ολοκληρωτικών καθεστώτων της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας. Κοινό χαρακτηριστικό των δύο ιστορικών περιόδων, οι α­νταγωνισμοί μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, με πρωταγωνιστές τις ευρωπαϊκές χώρες.

Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ακολούθησε μια αισιόδοξη περίοδος, με κυρίαρχο στοιχείο τη δημιουργία διεθνών οργανισμών και ενώσεων κρατών, με προβλέψεις και διάθεση συνεργασίας μεταξύ των λαών. Μετά τον καταστροφικό Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο προέκυψε ένα νέο διπολικό σχήμα, με διαφορετικούς ιδεολογικούς προσανατολισμούς. Από τη μία μεριά ο δυτικο-δημοκρατικός κόσμος (Ευρώπη – ΗΠΑ) και από την άλλη οι χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, με επίκεντρο τη Σοβιετική Ένωση.

Οι δύο μεταπολεμικοί κόσμοι, παρά τις ιδεολογικές διαφορές, αντιλήφθηκαν την ανάγκη της αποφυγής συγκρούσεων, η οποία στην πράξη εκφράσθηκε, μεταξύ άλλων, με την υπογραφή της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι (1975). Την Τελική Πράξη υπέγραψαν οι τότε χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, οι χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας και 13 χώρες των αδεσμεύτων. Το κείμενο εξέφραζε τη θέληση των χωρών για την αποφυγή ενεργειών που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ένταση στις μεταξύ τους σχέσεις και διατάραξη του μεταπολεμικού status quo.

Παρά το γεγονός ότι η Τελική Πράξη ήταν ένα πολιτικό κείμενο, που δεν ήταν νομικά δεσμευτικό για τις χώρες, εντούτοις συνιστούσε έναν κώδικα συμπεριφοράς, που στη συνέχεια υλοποιήθηκε με την υπογραφή κειμένων συνεργασίας και πρόληψης των συγκρούσεων. Ιδιαίτερη θέση μεταξύ αυτών κατέχει η Συνθήκη για τα Συμβατικά Όπλα στην Ευρώπη (CFE – Conventional For­ces Europe), η οποία προέβλεπε έλεγχο των εξοπλισμών των χωρών των δύο συνασπισμών (ΝΑ­ΤΟ – Συμφώνου Βαρσοβία), επιτόπιους ελέγχους και λήψη μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης υπό την εποπτεία του Οργανισμού Ασφάλειας και Συνεργασίας για την Ευρώπη (ΟΑΣΕ – OSCE), που εδρεύει στη Βιέννη. Η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων το 1989 και η διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, που ακολούθησε, επέφερε διατάραξη ό­λων των θεσμών που θέσπιζε η Τελική Πράξη του Ελσίνκι και η ιδεολογία της ειρηνικής συνύπαρξης των δύο διαφορετικών πολιτικών συστημάτων.

Η παγκοσμιοποίηση, που επικράτησε στη συνέχεια, αντί να εδραιώσει την ειρήνη και τη συνεργασία μεταξύ των κρατών, επέτεινε τις αντιθέσεις και τις περιφερειακές συγκρούσεις. Ο σημερινός κόσμος φαίνεται να έχει απολέσει τον προσανατολισμό του. Ο πρώην υπουργός, επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ, Αλέκος Παπαδόπουλος, ο οποίος διακρινόταν για το πολιτικό του ήθος και συνέδεσε το όνομά του με θαρραλέες αποφάσεις σε θέματα οικονομικής φύσης, αλλά και διοικητικής, όπως το σχέδιο «Καποδίστριας», που θέσπισε τη συνένωση δήμων και κοινοτήτων, σε πρόσφατη τηλεοπτική συνέντευξή του, η οποία δυστυχώς δεν προβλήθηκε από τα υπόλοιπα ΜΜΕ, χαρακτήρισε την παρούσα κατάσταση εκφυλιστική. Και αυτό ισχύει και ευρύτερα, πολλώ δε μάλλον για την ευρωπαϊκή πραγματικότητα, την οποία προσωπικά τη χαρακτηρίζω ως παρακμιακή.

Ο σημερινός κόσμος, και ιδιαίτερα ο δυτικός, φαίνεται να μην έχει διδαχθεί τίποτα από το παρελθόν. Μοιάζει να μη γνωρίζει προς τα πού βαδίζει και τι επιδιώκει. Η παρατηρούμενη αντιπαλότητα με τη Ρωσία και τη Κίνα δεν έχει, πλέον, ιδεολογικά κίνητρα, αλλά έχει σχέση με τα οικονομικά συμφέροντα. Επιδίωξη της Δύσης, υπό την καθοδήγηση των ΗΠΑ, είναι η δημιουργία ενός νέου διπολικού κόσμου, όχι, όμως, σε ιδεολογική βάση, αλλά στη βάση της οικονομικής ηγεμονίας και του ελέγχου.

Τα μέσα που χρησιμοποιούνται προς επίτευξη των στόχων, πολλαπλά, όπως επιβολή embargo οικονομικής φύσης σε ανταγωνιστικά προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, κινεζικής, κυρίως, προέλευσης, κυρωτικά μέτρα κ.ά. Σε αυτά μπορεί να προστεθεί και η ενίσχυση κρατών που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση, όπως η Ουκρανία, ή εκείνων που συμμετέχουν σε άλλους, περιφερειακούς πολέμους, π.χ., Μέση Ανατολή, Κεντρική Αφρική, ή τοπικούς, π.χ., Ασία και Λατινική Αμερική. Οι περιφερειακοί πόλεμοι είναι άγνωστο πότε και πώς θα λήξουν, αφού δεν διαφαίνονται σημάδια και βούληση να υπάρξουν πρωτοβουλίες για εκεχειρίες και έναρξη διαπραγματεύσεων για ειρήνευση.

Χειρότερη και πλέον επικίνδυνη εξέλιξη, που συνδέεται με τους περιφερειακούς και τους τοπικούς πολέμους, είναι οι σημειούμενες γιγάντιες επενδύσεις για τον εκσυγχρονισμό και την παραγωγή νέων πυρηνικών όπλων.

Όπως σημειώνουν έγκυροι διεθνείς αναλυτές, δεν στοχεύουν μόνο στη δημιουργία ισορροπιών ή στο να λειτουργήσουν α­ποτρεπτικά σε επεκτατικές διαθέσεις ή επιδιωκόμενες εδαφικές αλλαγές, ό­πως, π.χ., στην Ουκρανία. Οι προειδοποιήσεις και οι απειλές του ρώσου Προέδρου είναι σαφείς: Δεν θα διστάσει να κάνει χρήση του πυρηνικού οπλοστασίου, αν απειληθεί η ασφάλεια της χώρας του.

Οι ηγέτες των μεγάλων χωρών αντιλαμβάνονται ή όχι τον κίνδυνο χρήσης πυρηνικών όπλων; Είναι οι σημερινές ηγεσίες κατώτερες των περιστάσεων ή με τη στάση τους και τις πολιτικές που ακολουθούν επιβεβαιώνουν τον μεγάλο ιστορικό της ελληνικής αρχαιότητας, τον Θουκυδίδη, ο οποίος είχε πει ότι ο άνθρωπος από τη φύση του τείνει να επαναλαμβάνει τα ίδια σφάλματα; Ή περισσότερο αρμόζει η βιβλική ρήση «μωραίνει Κύριος ον βούλεται απολέσαι;».

Η Ελλάδα, διά των κυβερνητικών εκπροσώπων της, παρακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις και μετέχει σε όλες τις αποφάσεις που λαμβάνονται, είτε σε επίπεδο ΕΕ είτε σε επίπεδο ΝΑΤΟ. Έχει συνταχθεί και συντάσσεται πλήρως σε ό,τι αφορά το Ουκρανικό, ακόμη και με αποστολή πολεμικού υλικού. Θα μπορούσε να διαφοροποιηθεί και να επιδιώξει να αναλάβει έναν μεσολαβητικό ρόλο για την κατάπαυση του πυρός και την έναρξη διαπραγματεύσεων για ειρήνευση; Θα ήταν ευκταίο, ενώ σε έναν τέτοιον ρόλο θα συνέβαλλε η γεωπολιτική της θέση και η ιστορική σύνδεσή της με την περιοχή.

Πολλές σημαντικές πόλεις της περιοχής εξακολουθούν να φέρουν ελληνικές ονομασίες, ενώ έντονη είναι και η παρουσία της ελληνικής ομογένειας. Η απόλυτη και τυφλή ταύτιση με τις θέσεις του ΝΑΤΟ και της ΕΕ έχουν αφαιρέσει τη δυνατότητα ενός μεσολαβητικού και ειρηνοποιού ρόλου.

Διαφοροποιήσεις σημειώνονται από μερικές άλλες χώρες, όπως η Ουγγαρία και άλλες που μετέχουν στην ομάδα Visegrad, οι οποίες γειτνιάζουν με τη Ρωσία και επηρεάζονται δυσμενώς από τα προσφυγικά κύματα.

Η πλήρης ταύτιση της Ελλάδος με τις θέσεις και τις αποφάσεις ΝΑΤΟ και ΕΕ αποδίδεται και στην πρόθεση να αποδείξει ότι είναι ένας πιστός και φερέγγυος εταίρος, για να τύχει και ανάλογης συμπαράστασης σε θέματα εθνικού ενδιαφέροντος, όπως το Κυπριακό, η αντιμετώπιση των τουρκικών απειλών και η αναθεωρητική πολιτική της Άγκυρας στο Αιγαίο.

Έχει τύχει, όμως, της προσδοκώμενης υποστήριξης; Ήδη αντιμετωπίζει προκλήσεις από τη νεοεκλεγείσα ακροδεξιά κυβέρνηση της Βόρειας Μακεδονίας, που αρνείται τη χρήση erga omnes της ονομασίας που συμφωνήθηκε με τη Συμφωνία των Πρεσπών, ενώ η ηγεσία της άλλης όμορης χώρας, της Αλβανίας, επικροτεί την εξακολούθηση φυλάκισης του ομογενή εκλεγμένου δημάρχου Χειμάρρας –και εκλεγέντος ευρωβουλευτή– Φρέντι Μπελέρη.

Πώς θα αντιδράσει η ελληνική διπλωματία; Θα περιορισθεί στις συνήθεις καταγγελίες και σε διαβήματα ή θα καταστήσει σαφές urbi et orbi ότι θα θέσει veto σε κάθε περαιτέρω προώθηση της ευρωπαϊκής προοπτικής των δύο όμορων χωρών; Τα εθνικά συμφέροντα πρέπει, πάντοτε, να τίθενται υπεράνω άλλων υποχρεώσεων και επιλογών.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ