Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη δημόσια υγεία

Η ΥΠΕΡΘΕΡΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΣΟΒΑΡΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

Του
ΑΡΗ ΜΠΕΡΖΟΒΙΤΗ

Πριν από λίγες ημέρες, το έγκριτο διεθνές περιοδικό «Nature» δημοσίευσε άρθρο για τη σφοδρότητα με την οποία η κλιματική αλλαγή πλήττει την Ευρώπη. Ολοένα και περισσότερες έρευνες μας πληροφορούν για τους θανάτους και τις ασθένειες που συνδέονται με την αύξηση της θερμοκρασίας σε ολόκληρη την ήπειρο. Η υπερθέρμανση του πλανήτη κοστίζει ζωές, οξύνει την ανισότητα στην υγεία και οδηγεί στην εξάπλωση των κουνουπιών και των παρασίτων που μεταφέρουν ασθένειες.

Η Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, παθολόγος, καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, και η Παναγιώτα Ζαχαράκη, βιολόγος, συνοψίζοντας τα κύρια σημεία της έκθεσης που δημοσιεύεται στο άρθρο, μας επισημαίνουν τα εξής: Η έκθεση εξέτασε εκατοντάδες μελέτες για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία (καθώς και τις ενέργειες που ακολουθούν ως απάντηση), αξιολογώντας 42 δείκτες, συμπεριλαμβανομένων των δεικτών για τους θανάτους που σχετίζονται με τη ζέστη, για την εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών και για τις τάσεις στην έρευνα για την υγεία και την κλιματική αλλαγή. Η αξιολόγηση των δεδομένων έδειξε ότι απαιτείται άμεση δράση από τις ευρωπαϊκές χώρες προκειμένου ο ευρωπαϊκός πληθυσμός αλλά και οι πληθυσμοί σε όλο τον κόσμο να διατηρηθούν ασφαλείς από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία.

Θανατηφόρα ζέστη
Δεδομένα θνησιμότητας και θερμοκρασίας, καθώς και προηγούμενα στοιχεία για το πώς η ζέστη επηρεάζει τη θνησιμότητα, καταδεικνύουν ότι μεταξύ του 2003 – 2012 και του 2013 – 2022 η θνησιμότητα που σχετίζεται με τη ζέστη αυξήθηκε κατά μέσο όρο κατά 17 θανάτους ανά 100.000 άτομα σε όλη την Ευρώπη. Η αύξηση της θνησιμότητας που σχετίζεται με τη ζέστη ήταν υψηλότερη στις γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες.

Οι ανισότητες μεταξύ των φύλων μπορούν να εξηγηθούν από τις διαφορές όσον αφορά την απώλεια θερμότητας από το σώμα και τους μέγιστους ρυθμούς εφίδρωσης. Οι γυναίκες μπορεί, επίσης, γενικά να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο θερμικού στρες μετά την ωορρηξία, όταν τείνουν να έχουν υψηλότερη θερμοκρασία σώματος. Ένας άλλος παράγοντας που θα μπορούσε να οδηγήσει στο χάσμα μεταξύ των φύλων είναι το ότι οι γυναίκες φτάνουν γενικά σε μεγαλύτερες ηλικίες από τους άνδρες και οι ηλικιωμένοι είναι γενικά πιο ευάλωτοι στο στρες που σχετίζεται με τη ζέστη. Οι ηλικιωμένοι είναι, επίσης, πιο πιθανό να ζουν μόνοι τους, γεγονός που τους θέτει σε μεγαλύτερο κίνδυνο από τη ζέστη.

Κρότωνες και παράσιτα
Οι υψηλότερες θερμοκρασίες επιτρέπουν στα κουνούπια, στους κρότωνες και στα παράσιτα που μεταφέρουν ασθένειες να επεκταθούν σε περισσότερες περιοχές, υποκινώντας παράλληλα την ανάπτυξη πληθυσμών κροτώνων. Ένα παθογόνο που θα γίνεται όλο και πιο συχνό λόγω της κλιματικής αλλαγής είναι το μονοκύτταρο παράσιτο Leishmania infantum, το οποίο συνήθως προκαλεί έλκη σε όλο το σώμα, τα οποία μπορεί να είναι εξουθενωτικά, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να είναι και θανατηφόρο.

Ερευνητές εκτίμησαν ότι οι θερμότερες και πιο υγρές συνθήκες σε όλη την Ευρώπη επέτρεψαν να εξαπλωθούν βόρεια σε νέες περιοχές διαβιβαστές όπως κουνούπια, κρότωνες και παράσιτα, φέρνοντας σταδιακά νέες ασθένειες στην ήπειρο. Το εύρος τους ήταν μεγαλύτερο τη δεκαετία του 2010 σε σχέση με τη δεκαετία του 2000. Διαπιστώθηκε, επίσης, ότι οι υψηλότερες θερμοκρασίες έχουν κάνει την Ευρώπη πιο κατάλληλη για το τσιμπούρι Ixodes ricinus, το οποίο μπορεί να μεταδώσει μια σειρά από ασθένειες όταν δαγκώνει ανθρώπους. Οι ασθένειες που μεταδίδονται με τους κρότωνες, όπως η νόσος του Lyme και η εγκεφαλίτιδα, προκαλούν συμπτώματα που κυμαίνονται από γριπώδη ασθένεια έως σοβαρές νευρολογικές και καρδιαγγειακές επιπλοκές, οδηγώντας σε απώλεια εργασίας, μακροχρόνια αναπηρία και σημαντικό κόστος υγειονομικής περίθαλψης.

Καθώς ο κόσμος θερμαίνεται, η έρευνα για το πώς η κλιματική αλλαγή συνδέεται με την υγεία των Ευρωπαίων εντείνεται. Μεταξύ 1991 και 2022 δημοσιεύθηκαν εκατοντάδες μελέτες για το πώς διασταυρώνονται η κλιματική αλλαγή και η υγεία των Ευρωπαίων. Η πλειονότητα αυτών των μελετών επικεντρώνεται στο πώς η υπερθέρμανση του πλανήτη επηρεάζει την υγεία, αλλά ορισμένες εξέτασαν επίσης τα αέρια του θερμοκηπίου που εκπέμπονται από τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης ή τους τρόπους που επιλέγονται για την προστασία των ανθρώπων από την κλιματική αλλαγή, που είναι ήδη εδώ.

Οι συγγραφείς της έκθεσης διαπίστωσαν, επίσης, ότι μόλις το 2% των μελετών που δημοσιεύθηκαν το 2022 για την υγεία και το κλίμα αναφερόταν στις κοινωνικές ανισότητες και στην κοινωνική δικαιοσύνη που υπάρχει γύρω από το θέμα. Συνοψίζοντας, το περιοδικό «Nature» αναφέρει ότι για την ορθή αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην υγεία είναι σημαντικό να προσδιοριστεί ποιοι πληθυσμοί επηρεάζονται δυσανάλογα και κινδυνεύουν περισσότερο, ώστε να προστατευτούν όλοι και περισσότερο οι ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού.

Η κλιματική αλλαγή στο Πανελλήνιο Συνέδριο Δημόσιας Υγείας
Στο μεταξύ, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία του πληθυσμού αποτέλεσαν το κεντρικό θέμα του Πανελληνίου Συνεδρίου Δημόσιας Υγείας, που πραγματοποιήθηκε πριν από λίγες ημέρες στην Αθήνα. Σύμφωνα με τους ομιλητές, η κλιματική αλλαγή επιτάσσει ετοιμότητα, ευελιξία και επαρκή χρηματοδότηση για την κάλυψη των νέων, αναδυόμενων αναγκών.

Όπως τόνισε ο καθηγητής του ΕΚΠΑ Γιάννης Τούντας, «για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις νέες αυτές προκλήσεις για τη Δημόσια Υγεία, είναι απαραίτητο να επαναπροσδιορίσουμε τον τρόπο σκέψης μας, εγκαταλείποντας το βιοϊατρικό μοντέλο που εφαρμόζουμε σήμερα και υιοθετώντας ένα βιοψυχοκοινωνικό / οικολογικό μοντέλο. Η ανθρώπινη υγεία είναι αλληλένδετη με την υγεία του οικοσυστήματος μέσα στο οποίο ζούμε και λόγω της παγκοσμιοποίησης θα πρέπει πλέον να αντιμετωπίζεται ως ενιαία για όλο τον πλανήτη».

Ο Κώστας Αθανασάκης, επίκουρος καθηγητής ΠΑΔΑ, αναφέρθηκε στο εξαιρετικά επίκαιρο θέμα της βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας των συστημάτων υγείας και στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν λόγω της κλιματικής κρίσης. Τα συστήματα υγείας μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της κλιματικής κρίσης χωρίς να «θυσιάσουν» τη βασική τους αποστολή. Για να επιτευχθεί ωστόσο αυτό, είπε, θα πρέπει να αναπτυχθούν οι κατάλληλες πολιτικές και να βελτιωθεί η βιωσιμότητα και η ανθεκτικότητά τους. Αναφέρθηκε ακόμη στην ελληνική μελέτη στο πλαίσιο της PHSSR (Partnership for Health System Sustainability and Resilience), μιας παγκόσμιας συνεργασίας με στόχο την ανάλυση των προβλημάτων των συστημάτων υγείας και τη διατύπωση προτάσεων για πολιτικές που μπορούν να βελτιώσουν τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητά τους.

Οι 23 ομόφωνα αποδεκτές προτάσεις για την Ελλάδα περιλαμβάνουν την ανάπτυξη ολοκληρωμένων πολιτικών για την εκτίμηση των μελλοντικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο σύστημα υγείας και την προετοιμασία μέτρων αντιμετώπισης, τη χρήση δεικτών απόδοσης και την αξιολόγηση των διοικήσεων των δημόσιων οργανισμών παροχής υπηρεσιών υγείας όσον αφορά την ενσωμάτωση δράσεων για τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των νοσοκομείων κ.ά.

Ο υφυπουργός Υγείας Δημήτρης Βαρτζόπουλος αναφέρθηκε στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας για τον πληγέντα πληθυσμό σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, τονίζοντας: «Η Ελλάδα έχει δει καινοφανείς φυσικές καταστροφές τα τελευταία χρόνια, και το υπουργείο Υγείας έχει κληθεί να αντιμετωπίσει τις συνέπειες σοβαρών πυρκαγιών και πλημμυρών, με χειρότερες αυτές στην Αλεξανδρούπολη και στη Θεσσαλία, εστιάζοντας στην υποστήριξη των ψυχικά πασχόντων. Δεδομένης της αύξησης του κινδύνου φυσικών καταστροφών και της συνεπαγόμενης καταιγίδας δυσμενών ψυχολογικών συνεπειών, αλλά και της αύξησης του προσδόκιμου ζωής, θα πρέπει να ξαναδούμε από την αρχή το ζήτημα της μακροχρόνιας φροντίδας και να μεριμνήσουμε για την αύξηση της ποσότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών».

Η Παρασκευή Σακκά, πρόεδρος της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών, μιλώντας ειδικότερα για τον τομέα της άνοιας, τόνισε ότι υπάρχουν ανεκπλήρωτες ανάγκες ακόμη και σε κανονικές συνθήκες, πόσω μάλλον σε συνθήκες κρίσης. Αναφέρθηκε σε ορόσημα για τη διαχείριση της νόσου στη χώρα, όπως τη δημιουργία του Εθνικού Παρατηρητηρίου για την Άνοια και τη Νόσο Αλτσχάιμερ το 2015 και την έγκριση από τη Βουλή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τη νόσο το 2016. Από τότε έχουν ιδρυθεί πολλές μονάδες, κέντρα και ιατρεία αλλά και η γραμμή βοήθειας (1102), η οποία όμως πρέπει να γίνει ευρύτερα γνωστή στο κοινό. Οι προσπάθειες επικεντρώνονται στη μακροχρόνια φροντίδα, με δημιουργία κέντρων ημερήσιας φροντίδας, έτσι ώστε οι οικογένειες των πασχόντων να μπορούν να ανακουφίζονται και οι ασθενείς να μπορούν να λαμβάνουν μη φαρμακευτικές θεραπείες.

Τέλος, η καθηγήτρια του ΕΚΠΑ Μαρίνα Οικονόμου – Λαλιώτη επισήμανε ότι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και των φυσικών καταστροφών στην ψυχική υγεία προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία και έχουν οδηγήσει στη δημιουργία του όρου «οικολογικό άγχος» (eco stress), μιας προ-τραυματικής διαταραχής της ψυχικής υγείας. Η κατάθλιψη είναι μια νόσος πολύπαραγοντική, στην οποία συμβάλλουν τόσο γενετικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες, ενώ οι οικονομικοί παράγοντες παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην εκδήλωσή της.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ