Μια διαφορετική οπτική για την αποχή των ευρωεκλογών σε Ελλάδα και Ευρώπη – Του Ν. Στραβελάκη
Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Οι ευρωεκλογές του 2024 στην Ελλάδα ανέδειξαν ένα συγκλονιστικό γεγονός. Ψήφισαν κάπου 4 εκατομμύρια. Περίπου τόσοι είχαν ψηφίσει και στις εκλογές του 1958. Να θυμίσω μόνο ότι η Ελλάδα του 1958 είχε πληθυσμό 8 εκατ., η ψήφος ήταν στα 21 χρόνια και οι γυναίκες είχαν ψηφίσει για πρώτη φορά στις εκλογές του 1956.
Το γεγονός αυτό από μόνο του μαρτυρά ότι η χώρα βρίσκεται σε γενικευμένη κρίση και αστάθεια του κομματικού πολιτικού συστήματος. Η αποχή είναι βασικό χαρακτηριστικό της αστάθειας. Έτσι μας πληροφορούν τουλάχιστον πρόσφατες έρευνες. Συγκεκριμένα, σε ένα άρθρο του 2022 ο Mathew Jones του Dartmouth College και οι συνεργάτες του ισχυρίζονται ότι το λεγόμενο «θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου» αποτελεί παρελθόν. Το χάσμα ανάμεσα στην Αριστερά και στη Δεξιά βαθαίνει σε όλο τον κόσμο και την ίδια ώρα τα κομματικά συστήματα επιμένουν στην προβολή πολιτικών που ελάχιστα διαφέρουν μεταξύ τους. Αυτό εξηγεί την αποχή τόσο στην Ελλάδα όσο και πανευρωπαϊκά.
Τα συστημικά αριστερά κόμματα πανευρωπαϊκά αλλά και στην Ελλάδα ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ και η Νέα Αριστερά κατέβηκαν στις πρόσφατες εκλογές χωρίς να αμφισβητούν στο ελάχιστο τις επιλογές τόσο του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος όσο και του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος, που είναι περίπου ταυτόσημες. Ανάλογα πολιτεύτηκαν και τα συντηρητικά κόμματα. Το αποτέλεσμα ήταν σημαντικές απώλειες σε ψήφους και σε πολλές περιπτώσεις και σε ποσοστά. Η συμμετοχή κυμάνθηκε γύρω στο 40% στις περισσότερες χώρες, ενώ υπήρξαν και μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, όπως η Γαλλία, όπου το πολιτικό σύστημα κατέρρευσε και πρώτη αναδείχθηκε η Ακροδεξιά.
Στην Ελλάδα, οι απώλειες των συστημικών κομμάτων στράφηκαν κυρίως προς την Αριστερά. Τα αριστερά κόμματα υπερίσχυσαν αθροιστικά έναντι των δεξιών κομμάτων (ΝΔ και Ακροδεξιά), αναστρέφοντας τα αποτελέσματα του Ιουνίου του 2023. Βέβαια, και αυτή η εξέλιξη δεν μπορεί να υποβαθμίσει τον βασικό νικητή των ευρωεκλογών, που είναι η αποχή.
Μάλιστα, στις περισσότερες περιπτώσεις η αποχή είχε ταξικό πρόσημο. Εργάτες, εργαζόμενοι, άνεργοι, φτωχοί ήταν η συντριπτική πλειοψηφία όσων απείχαν. Είναι τα στρώματα που αντιμετωπίζουν πρόβλημα εκπροσώπησης στο κομματικό σύστημα των πολλαπλών ελίτ που κυριαρχεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.
Όπως επιχειρηματολογούν οι Thomas Piketty, Amory Gethin και Clara Martinez-Toledano σε έναν συλλογικό τόμο που κυκλοφόρησε πρόσφατα και στα ελληνικά (Εκδόσεις Τόπος), η μορφωτική ελίτ έχει κυριαρχήσει στην Αριστερά, ενώ η ελίτ του πλούτου παραμένει κυρίαρχη στη Δεξιά. Το αποτέλεσμα είναι η περιθωριοποίηση της όποιας αναδιανεμητικής ατζέντας για τους πολλούς, όπως και για την αναστήλωση των εργασιακών σχέσεων.
Το κεφάλαιο του συλλογικού τόμου για την Ελλάδα (που υπογράφει ο Πάνος Τσούκαλης και η ταπεινότητά μου) επιχειρηματολογεί για το ότι η χώρα μας αποτελούσε, και σε μεγάλο βαθμό συνεχίζει να αποτελεί, εξαίρεση σε αυτή τη νόρμα. Κατ’ αρχάς, οι μορφωμένοι πάντα υποστήριζαν την Αριστερά λόγω του συμπεριληπτικού εκπαιδευτικού συστήματος και του φοιτητικού κινήματος, ενώ η Αριστερά εκπροσώπησε τα εργατικά στρώματα για μεγάλο μέρος της περασμένης δεκαετίας μέσα από το σχήμα Μνημόνιο – αντι-Μνημόνιο, με βασικό φορέα τον ΣΥΡΙΖΑ. Η δεξιά στροφή του ΣΥΡΙΖΑ και η υποβάθμιση της αναδιανεμητικής ατζέντας από το σύνολο των συστημικών αριστερών κομμάτων (ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ, Νέα Αριστερά) σίγουρα έχουν αφήσει μετέωρο ένα μεγάλο κομμάτι των λαϊκών στρωμάτων και της νεολαίας, κρατώντας πολλούς μακριά από την κάλπη. Εδώ βρίσκεται η ευθύνη της πραγματικής Αριστεράς, που παρά τα εκλογικά της κέρδη δεν κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη αυτών των δυνάμεων.
Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα του επόμενου διαστήματος. Αν καταφέρει να κυριαρχήσει μια διεκδικητική ατζέντα στο εργατικό κίνημα, είναι σίγουρο ότι θα ενισχυθεί η αυτοπεποίθηση αυτού του κόσμου, κάτι που θα παίξει καταλυτικό ρόλο στους πολιτικούς συσχετισμούς. Αυτός είναι ο δρόμος για την ανατροπή της ΝΔ και όχι οι κινήσεις κορυφής που προκρίνουν τα συστημικά αριστερά κόμματα.
ΤΟ ΠΑΡΟΝ