Γρ. Γουρδομιχάλης στο “Π”: Κι όμως, η φωτιά θα ξανάρθει…
Του
ΓΡΗΓΟΡΗ ΓΟΥΡΔΟΜΙΧΑΛΗ
Προέδρου του ΠΕΣΥΔΑΠ
Κάθε φορά που ξεσπάει μια δασική πυρκαγιά, τα ίδια ερωτήματα τίθενται και η ίδια μονότονη συζήτηση γίνεται:
– Ήταν κάποιος άρρωστος πυρομανής (;), ήταν οικοπεδοφάγοι (;), ήταν προβοκάτορες (;), ήταν επιχειρηματικά συμφέροντα (;), ήταν… πράκτορες ξένων δυνάμεων (;), ήταν… εξωγήινοι (;).
Είναι απολύτως βολική η εκδοχή ότι μια τεράστια «συνωμοσία» καίει κάθε καλοκαίρι την Ελλάδα, αλλά συσκοτίζει απλές και αμείλικτες αλήθειες.
Όποιος γυρίζει στα δάση της χώρας μας και ξέρει να κοιτάει γύρω του αντιλαμβάνεται πως η φωτιά, αργά ή γρήγορα, θα ξεσπάσει, είτε γιατί θα τη βάλει σκόπιμα κάποιο χέρι είτε γιατί θα γίνει κάποιο λάθος είτε γιατί οι φλόγες είναι μέρος του κύκλου της ζωής στα μεσογειακά οικοσυστήματα…
Βλέπει δάση αφρόντιστα και εγκαταλελειμμένα, που περιμένουν να καούν στην πρώτη κακιά στιγμή. Βλέπει τον αδιαπέραστο λόγγο. Βλέπει τα πεύκα, που ετοιμάζουν την ανάφλεξή τους. Βλέπει το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου.
Τώρα πια υπάρχει περισσότερη καύσιμη ύλη στην ύπαιθρο από τότε που ζούσαν εκεί χιλιάδες άνθρωποι και βοσκούσαν χιλιάδες αιγοπρόβατα.
Τα εγκαταλελειμμένα χωράφια και οι παραμελημένοι βοσκότοποι είναι σήμερα προσανάμματα και «πυρογέφυρες» της κάθε νέας φωτιάς.
Κάποτε οι άνθρωποι της υπαίθρου κυκλοφορούσαν νύχτα – μέρα με ένα κλαδευτήρι ή ένα πριόνι στο χέρι. Άνοιγαν τα μονοπάτια, κλάδευαν τις κλάρες για τις γίδες, έκοβαν τα καλάμια που φούντωναν στους όχτους, έκοβαν τα βάτα και τα τσιποκάλαμα για σανό των αλόγων, έκοβαν τα πουρνάρια για την κουζίνα και τον ξυλόφουρνο…
Η προηγούμενη γενιά δεν είχε αεροπλάνα και πυροσβεστικά ελικόπτερα, είχε όμως χέρια χοντρά από το κλαδευτήρι και τη δουλειά στην ύπαιθρο.
Καύσιμη ύλη δεν έμενε ποτέ για να καεί!
Σήμερα δεν υπάρχουν υλοτόμοι, ρετσινάδες, βοσκοί, καλλιεργητές ή καρβουνιάρηδες…
Με τα χρόνια, οι λόγγοι φούντωσαν, οι δρόμοι έκλεισαν από τη βλάστηση, ο παλιός τρόπος ζωής χάθηκε, χωρίς να αφήσει πουθενά τη συσσωρευμένη γνώση του.
Οι πιο φονικές μάχες του Εμφυλίου έγιναν το καλοκαίρι του ’49 στον Γράμμο. Εκεί έπεσαν και οι πρώτες ναπάλμ στην ιστορία των εθνών. Ο Γράμμος, όμως, δεν κάηκε τότε, αλλά καίγεται στις μέρες μας!
Στην Πελοπόννησο, την περίοδο των ανθρωποσφαγών του Εμφυλίου και οι δύο πλευρές χρησιμοποιούσαν τη φωτιά ως «τακτικό» όπλο. Ουδέποτε, όμως, τα δάση της Λακωνίας, της Αρκαδίας ή της Ηλείας αναφλέγονταν όπως σήμερα…
Αν απορείτε, ψάξτε πόσοι άνθρωποι και πόσα κοπάδια ζούσαν από το δάσος τότε και πόσοι τώρα…
Τα πεύκα, τα πουρνάρια και τα περισσότερα είδη χλωρίδας που εξαπλώνονται στη Μεσόγειο ονομάζονται «πυρόφιλα» γιατί προάγουν -και συχνά… χρειάζονται- τη φωτιά.
Αν διαβάσει κανείς εκθέσεις της Δασικής Υπηρεσίας του ’50, θα αντιληφθεί έκπληκτος ότι εκείνη την περίοδο ένα από τα πιο σπάνια και περιορισμένα φυτικά είδη της πατρίδας μας ήταν… το πουρνάρι! Το «πυρόφιλο» πουρνάρι, που σήμερα καταλαμβάνει χιλιάδες στρέμματα παντού, απλούστατα γιατί άλλαξαν οι κοινωνικές συνθήκες που το περιόριζαν…
Το 1950, η χώρα μας παρήγε ετησίως 30.000 τόνους ρετσίνι. Αυτό σημαίνει ότι ρητινεύονταν περίπου 10.000.000 δέντρα, τα οποία βρίσκονταν σε αναγκαστική διαχείριση, καθαρισμό και φροντίδα από τις τοπικές αγροτικές κοινωνίες.
Σήμερα, αναρωτηθείτε μόνο πότε είδατε για τελευταία φορά ρητινοσυλλέκτη.
Κι όμως, το ίδιο το DNA των πεύκων τα «προστάζει» να καούν.
Αν δεν το κάνουν, παύουν να ανανεώνονται και νεκρώνονται.
Στη φύση δεν υπάρχουν οι έννοιες του καλού και του κακού, του όμορφου και του άσχημου. Η φωτιά είναι κι αυτή κομμάτι του κύκλου της ζωής.
Τώρα, όμως, οι συνέπειές της είναι καταστροφικές και «αφύσικες» γιατί οι συνθήκες ευνοούν τις μεγαπυρκαγιές, με τις τεράστιες περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις αλλά και με τις τραγωδίες με απώλειες ανθρώπων και ζώων.
Κάθε μεγαπυρκαγιά αξιοποιεί το ότι τώρα υπάρχει πολύ περισσότερη καύσιμη ύλη στην ύπαιθρο από τότε που η ύπαιθρος ήταν σε πλήρη χρήση από τους ανθρώπους που την κατοικούσαν. Τώρα, πεύκα και θάμνοι, που είναι από τα πιο «πυρόφιλα» είδη στον κόσμο, εξαπλώνονται παντού στην ελληνική ενδοχώρα.
Τώρα, ακόμα και δίπλα στον αστικό ή περιαστικό ιστό, σε οικισμούς πρώτης ή δεύτερης κατοικίας, οργιάζει βλάστηση που δρα… σαν «πυρογέφυρα» και επιτρέπει στη φωτιά να περάσει πολύ πιο γρήγορα.
Ναι, η κλιματική αλλαγή παίζει τον ρόλο της, αλλά δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως μόνιμη δικαιολογία, δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι «διά πάσαν νόσον».
Το «μωσαϊκό» της υπαίθρου άλλαξε τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά εμείς κοιτάμε μόνο τα Canadair και τα ελικόπτερα ως μέσα καταστολής μιας φωτιάς και όχι την πρόληψή της.
Αφήσαμε τη μάχη να τη δίνουν μόνο οι πυροσβέστες, γιατί δεν θελήσαμε ποτέ να δούμε κατάματα την αλήθεια…
Η ύπαιθρος και τα χωριά μας καίγονται επειδή η Πολιτεία δεν φρόντισε ποτέ να διαχειριστεί όπως πρέπει τα μεσογειακά δάση μας.
Κανονικά, η πιο αποτελεσματική μάχη κατά των δασικών πυρκαγιών δίνεται…τον χειμώνα, όχι το καλοκαίρι! Με καθαρισμούς δασών, με αφαίρεση της νεκρής βιομάζας, με κλαδέματα, με δημιουργία διάκενων μέσα στα δάση, με έργα διαχείρισης υπό την εποπτεία των δασαρχείων.
Επί δεκαετίες, όμως, η χώρα μας είχε επιλέξει να διαθέτει όλους τους πόρους και τις πιστώσεις της στην καταστολή και όχι στην πρόληψη.
Μόνο δύο φορές προσπάθησε να κάνει κάτι διαφορετικό, απ’ όσο θυμάμαι:
– Η μία ήταν το 2018, όταν δόθηκαν πιστώσεις στα κατά τόπους δασαρχεία για να προσληφθούν και να απασχοληθούν εποχικοί δασεργάτες, ώστε να γίνουν έργα αυτεπιστασίας στη ζώνη ευθύνης τους. Οι πόροι, βέβαια, ήταν ψίχουλα μπροστά στις ανάγκες…
– Η άλλη είναι τώρα, με το πρόγραμμα «ANTiNero», που το υλοποιεί το υπουργείο Περιβάλλοντος.
Το «ANTiNero» υλοποιεί καθαρισμούς δασικών εκτάσεων, συντήρηση του δασικού οδικού δικτύου κ.λπ., ώστε να δημιουργηθούν μεικτές αντιπυρικές ζώνες, που θα μειώνουν τον κίνδυνο μετάδοσης και εξάπλωσης της φωτιάς, να αφαιρεθεί η πλεονάζουσα βιομάζα από το έδαφος αλλά και να δημιουργηθούν ζώνες βλάστησης από είδη που αναχαιτίζουν την εξάπλωση της φωτιάς.
Και πάλι, όμως, οι πόροι που διατίθενται μέσω του «ANTiNero» υπολείπονται των αναγκών μιας εγκαταλελειμμένης υπαίθρου.
Και στο μακρύ, καυτό καλοκαίρι που ξεκίνησε, είναι σίγουρο πως η φωτιά θα ξανάρθει…
ΤΟ ΠΑΡΟΝ
Φωτο: RogerJackson από το Pixabay