Το Πάσχα των ομογενών: Ακατάλυτο βίωμα των δεσμών με την πατρίδα
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.
Το Πάσχα των ορθοδόξων, και ιδιαίτερα των ελληνορθοδόξων, διαφέρει ριζικά από το Πάσχα των χριστιανών άλλων δογμάτων, καθολικών και διαμαρτυρομένων. Και η διαφορά δεν είναι μόνο στο τελετουργικό. Εκείνο που το διαφοροποιεί είναι η θρησκευτική ατμόσφαιρα που επικρατεί όλη την περίοδο της Σαρακοστής, με αποκορύφωμα την κατανυκτική Μεγάλη Παρασκευή.
Κατανυκτική και επιβλητική η ατμόσφαιρα κατά την Περιφορά των Επιταφίων, όπως και τη νύχτα της Ανάστασης. Η Περιφορά των Επιταφίων συνοδεύεται από τις υπέροχες υμνωδίες του «Άξιον Εστί» και του «Αι Γενεαί Πάσαι». Επιβλητική η εικόνα στην πόλη των Ιωαννίνων, όπου οι Επιτάφιοι όλων των ενοριών συναντιούνται στην κεντρική πλατεία της πόλης, όπως και στην Κέρκυρα, με τις φιλαρμονικές όλου του νησιού να προπορεύονται του Επιταφίου. Ασφαλώς, κάθε πόλη και περιοχή της ελληνικής επικράτειας έχει και τις δικές της παραδόσεις, και περισσότερο τα αιγαιοπελαγίτικα νησιά.
Τι συμβαίνει, όμως, με τον Απόδημο Ελληνισμό, τη ομογένεια, όπου υπάρχουν και λειτουργούν οργανωμένες ελληνικές κοινότητες και εκκλησιαστικές ενορίες; Τα πασχαλινά προγονικά ήθη και έθιμα τηρούνται στο ακέραιο και προκαλούν το ενδιαφέρον ακόμη και τη συμμετοχή πιστών άλλων χριστιανικών δογμάτων. Στη Γερμανία είχα διακρίνει γερμανούς πολίτες να ακολουθούν την Περιφορά του Επιταφίου των ελληνορθόδοξων εκκλησιών και άλλοι να την παρακολουθούν από τα παράθυρα και τα μπαλκόνια και να σταυροκοπιούνται.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία, η Μεγάλη Εβδομάδα και τα πασχαλινά έθιμα, που ακολουθούνται και τηρούνται πιστά από τους ομογενείς, αποτελούν ακατάλυτο βίωμα διατήρησης των δεσμών τους με την πατρίδα καταγωγής, και τούτο ανεξαρτήτως γενεών. Συμβάλλουν, επίσης, στη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας, από την οποία προέρχονται οι σημαντικότερες λέξεις παγκόσμιας χρήσης που αφορούν την τέχνη, τα γράμματα, τις επιστήμες. Ο Ελληνισμός της διασποράς θεωρείται και είναι ο πιο δύσκολα αφομοιώσιμος στις τοπικές κοινωνίες πληθυσμός. Και τούτο οφείλεται και αποδίδεται στη συνείδηση που έχουν για την υψηλή και ιστορική καταγωγή τους.
Παλιός φίλος από την ομογένεια μεγάλης χώρας μου έλεγε, προ ημερών, πόση συγκίνηση και περηφάνια ένιωσε παρακολουθώντας, από τηλεοράσεως, την τελετή παράδοσης της Ολυμπιακής Φλόγας στο Καλλιμάρμαρο. Ωστόσο, ο Απόδημος Ελληνισμός της σύγχρονης εποχής διαφέρει από εκείνον του παρελθόντος, με τα ιστορικά κέντρα της Μικράς Ασίας, της Αιγύπτου, του Ευξείνου Πόντου, των Παραδουνάβιων Περιοχών κ.ά. Άλλοι γεωγραφικοί χώροι με ελληνική παρουσία, όπως η Μεγάλη Ελλάδα στην Κάτω Ιταλία, η Νότια Γαλλία και αλλού χάθηκαν στο διάβα και στο πέρασμα του χρόνου, με μόνη ανάμνηση της ιστορικής εκεί παρουσίας τους τα ερείπια των αρχαίων ναών και τα ονόματα των πόλεων.
Ο ιστορικός Ελληνισμός διατηρούσε ανέπαφη την ελληνική γλώσσα, όπως και την ελληνική συνείδηση. Τα ομογενειακά κέντρα και ο Ελληνισμός της σύγχρονης εποχής, σε Αυστραλία – Νέα Ζηλανδία, ΗΠΑ, Καναδά, Νότια Αφρική, Νότια Αμερική και άλλες χώρες, δημιουργήθηκαν μετά τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και τη λήξη του Εμφυλίου. Σχηματίσθηκαν από ανθρώπους που μετανάστευσαν από ανάγκη και προς αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης σε χώρες μακρινές. Όπως και τα ιστορικά ομογενειακά κέντρα, οργανώθηκαν σε κοινότητες με επίκεντρο τις Ορθόδοξες Εκκλησίες. Η Εκκλησία αποτελούσε και εξακολουθεί να αποτελεί τον βασικό παράγοντα μέσω του οποίου οι ομογενείς εκφράζονται θρησκευτικά, γλωσσικά και εθνικοπολιτιστικά. Αναμφίβολα, η Ορθόδοξη Ελληνική Εκκλησία αποτελεί το επίκεντρο για τη διατήρηση των δεσμών με την πατρίδα.
Μια ιδιαιτερότητα παρουσιάζει η ομογένεια στις ΗΠΑ. Η γνώση και η χρήση της ελληνικής γλώσσας μειώνονται πολύ γρήγορα, σε βαθμό που ακόμη και ελληνογεννημένοι να τα μιλούν κάπως σπαστά. Τούτο, βασικά, οφείλεται στη μεγάλη αφομοιωτική δύναμη της αμερικανικής κοινωνίας, στη μεγάλη γεωγραφική της έκταση και στην παγκόσμια ισχύ της. Σίγουρα όχι σε εκβιαστικά ή καταπιεστικά μέτρα της Αμερικανικής Πολιτείας. Το «American first» («πρώτα Αμερικανός») ισχύει από την πρώτη στιγμή απόκτησης της αμερικανικής υπηκοότητας. Απόδειξη της μεγάλης αφομοιωτικής δύναμης της αμερικανικής κοινωνίας, το γεγονός ότι και πρώτης γενιάς αμερικανοί πολίτες δύνανται να καταλαμβάνουν υψηλές θέσεις σε κρατικές υπηρεσίες, όπως και να εκπροσωπούν τις ΗΠΑ ως διπλωμάτες σε άλλες χώρες, ακόμη και στις χώρες καταγωγής τους, χωρίς το τελευταίο στοιχείο να επηρεάζει τον διορισμό και την άσκηση των καθηκόντων τους.
Η διατήρηση των δεσμών με τους απανταχού ομογενείς αποτελεί ηθικό χρέος της Ελληνικής Πολιτείας, η οποία στα κυριότερα ομογενειακά κέντρα εκπροσωπείται από Έμμισθες Προξενικές Αρχές και στις Πρωτεύουσες Αποδήμου Ελληνισμού. Οι σχέσεις με την ομογένεια και η άσκηση της ομογενειακής πολιτικής ανήκουν στην αρμοδιότητα του υπουργείου Εξωτερικών, με επικεφαλής αρμόδιο υφυπουργό και Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού. Το Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού (ΣΑΕ) υφίσταται μόνο στα χαρτιά. Έπαψε στην πράξη να λειτουργεί από ετών, γιατί αποδείχθηκε δυσλειτουργικό και συγχρόνως κοστοβόρο. Θα επανασυσταθεί σε άλλη μορφή και σε ποια βάση;
Καλό θα ήταν οι αρμόδιοι ελληνικοί φορείς να εξετάσουν πρακτικές και εμπειρίες άλλων χωρών, με ομοεθνείς σε άλλες ηπείρους. Η Ιρλανδία, π.χ., έχει ιδρύσει Μουσείο Αποδήμων, στο οποίο, όπως μου έλεγε συνάδελφος που υπηρέτησε στο Δουβλίνο, για το οποίο είχε ενημερώσει το υπουργείο με σχετικές εισηγήσεις και επισημάνσεις για τη σημασία του, υπάρχουν ιστορικά αντικείμενα και κείμενα που αναφέρονται στις μεταναστεύσεις των Ιρλανδών και την πορεία τους στις νέες πατρίδες. Το επισκέπτονται, δε, ετησίως, χιλιάδες ομογενείς τους. Και φέτος ο Απόδημος Ελληνισμός και οι απανταχού Έλληνες θα εορτάσουν το Ορθόδοξο Πάσχα με τα ήθη και τα έθιμα της μακρινής πατρίδας. Δικαίως αποκαλείται και Λαμπρή!
ΤΟ ΠΑΡΟΝ