Ανεξέλεγκτες οι διαστάσεις της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού μεταξύ των μαθητών

ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

–1 στους 3 μαθητές έχει εμπλακεί σε βίαιο καβγά, 1 στους 8 έχει συμμετάσχει σε bullying
–Ποιο είναι το προφίλ θυτών και θυμάτων

Του
ΑΡΗ ΜΠΕΡΖΟΒΙΤΗ

Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός μεταξύ των μαθητών αποτελούν τα τελευταία χρόνια ένα τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που διεξάγονται σε σχολεία της χώρας μας. Για την πρόληψη και την καταστολή του φαινομένου αυτού, το οποίο συχνά οδηγεί σε τραγικά περιστατικά, σημαντικός είναι ο ρόλος των γονέων και των εκπαιδευτικών.

Με αφορμή την Πανελλήνια Ημέρα κατά της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού, το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας (ΕΠΙΨΥ) δημοσιοποίησε σχετικά ευρήματα της πιο πρόσφατης (2022) πανελλήνιας έρευνας για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων – μαθητών (έρευνα HBSC / WHO). Όπως επισημαίνει στη μελέτη του το ΕΠΙΨΥ, «η επιθετικότητα αποτελεί ίδιον της εφηβείας και υπό προϋποθέσεις θεωρείται φυσιολογική. Η εμπλοκή σε βίαιους καβγάδες, ωστόσο, και η συμμετοχή σε εκφοβισμό άλλων εφήβων, ιδιαίτερα όταν επαναλαμβάνο­νται, αποτελούν ένδειξη (ψυχο)κοινωνικής παθολογίας. Οι δε επιπτώσεις τους για τους εφήβους που εμπλέκονται –είτε από τη μεριά του θύτη είτε / και από εκείνη του θύματος– είναι σημαντικές και παραμένουν κατά την ενηλικίωση».

Έτσι, λοιπόν, την περίοδο Οκτωβρίου – Δεκεμβρίου 2022, 6.250 μαθητές από όλη την Ελλάδα, 11, 13 και 15 ετών, που συμμετείχαν στη σχολική έρευνα του ΕΠΙΨΥ με τίτλο «Πανελλήνια Έρευνα για τις Συμπεριφορές που Συνδέονται με την Υγεία των Εφήβων – Μαθητών», ρωτήθηκαν, μεταξύ άλλων, για την ενδεχόμενη εμπλοκή τους σε βίαιους καβγάδες και σε περιστατικά εκφοβισμού (bullying) στο σχολείο ή ηλεκτρονικά (cyberbullying), καθώς και για τα είδη εκφοβισμού.

Τα ευρήματα παρουσιάζονται εδώ για το σύνολο των μαθητών και ξεχωριστά για τα φύλα, τις ηλικιακές ομάδες (11, 13 και 15 ετών) και το οικονομικό επίπεδο της οικογένειας (χαμηλό, μέσο, υψηλό). Τα ποσοστά για τις παραπάνω συμπεριφορές σχολιάζονται και συγκριτικά με τον μέσο όρο των χωρών που –μαζί με την Ελλάδα– συμμετέχουν στο διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα HBSC / WHO.

Τα κύρια ευρήματα
Το 2022, μεταξύ των εφήβων ηλικίας 11, 13 και 15 ετών στην Ελλάδα:
Σχεδόν 1 στους 3 (30,7%) ανέφερε ότι είχε εμπλακεί πρόσφατα (κατά τη διάρκεια των 12 μηνών πριν από τη διεξαγωγή της έρευνας) σε βίαιο καβγά, ενώ για το 8,4% συνέβη τουλάχιστον 3 φορές κατά την ίδια περίοδο. Ακόμη, 1 στους 8 (12,1%) είχε συμμετάσχει ο ίδιος πολύ πρόσφατα (τους τελευταίους 2 μήνες) σε εκφοβισμό κάποιου άλλου μαθητή στο σχολείο. Ο 1 στους 14 (7,1%) έκανε ηλεκτρονικό εκφοβισμό και το 2,6% τον επανέλαβε τουλάχιστον 2 φορές τον μήνα. Σχεδόν ο 1 στους 4 (22,1%) βίωσε πολύ πρόσφατα (τους τελευταίους 2 μήνες) εκφοβισμό στο σχολείο. Κατά την ίδια περίοδο, θύμα ηλεκτρονικού εκφοβισμού υπήρξε ο 1 στους 10 (9,5%) εφήβους, με το 2,9% να αναφέρει ότι το παραπάνω συνέβη τουλάχιστον 2 φορές τον μήνα.

Το είδος του εκφοβισμού που οι έφηβοι ανέφεραν ότι βίωσαν συχνότερα ήταν η διάδοση ψεμάτων και φημών (22,1%) και τα προσβλητικά / υποτιμητικά πειράγματα (22%). Ακολουθούν ο αποκλεισμός από παρέες και δραστηριότητες (18,3%) και τα αστεία, σχόλια ή χειρονομίες σεξουαλικού περιεχομένου (13,1%). Σε χαμηλότερα ποσοστά αναφέρθηκαν η χρήση σωματικής βίας (6,7%) και οι άσχημοι χαρακτηρισμοί για την εθνικότητα (7,5%) και τη θρησκεία (5,6%).

Eθνικό σχέδιο κατά του bullying: Ψηφιακή πλατφόρμα, απαγόρευση κινητών, 5νθήμερες αποβολές – Όποιος βανδαλίζει θα πληρώνει, εύκολη η αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος

Σε ό,τι αφορά το φύλο, τα αγόρια ανέφεραν σε υψηλότερο ποσοστό εμπλοκή σε βίαιους καβγάδες και συμμετοχή ως θύτες σε σχολικό και ηλεκτρονικό εκφοβισμό. Τα φύλα δεν διέφεραν, ωστόσο, ως προς το ποσοστό εκείνων που υπέστησαν εκφοβισμό. Ως θύματα, τα αγόρια ανέφεραν σε υψηλότερο ποσοστό βιώματα σωματικής βίας, άσχημων χαρακτηρισμών για την εθνικότητα και τη θρησκεία τους και αστείων, σχολίων ή χειρονομιών σεξουαλικού περιεχομένου.

Σε σχέση με την ηλικία, από τα 11 στα 13 και ακολούθως στα 15 έτη μειώνεται το ποσοστό των εφήβων που ανέφεραν ότι ενεπλάκησαν πρόσφατα σε βίαιους καβγάδες. Εντούτοις, οι τρεις ηλικιακές ομάδες δεν διαφέρουν ως προς την επανειλημμένη (≥ 3 φορές) εμπλοκή σε βίαιη συμπεριφορά. Οι τρεις ηλικιακές ομάδες δεν διαφέρουν, επίσης, ως προς το ποσοστό εκείνων που ανέφεραν πρόσφατη συμμετοχή σε εκφοβισμό άλλων μαθητών, συμπεριλαμβανομένου του ηλεκτρονικού εκφοβισμού. Ωστόσο, οι 13χρονοι ανέφεραν σε υψηλότερο ποσοστό ότι υπέστησαν σχολικό εκφοβισμό. Συγκριτικά με τους 15χρονους, οι 11χρονοι ως θύματα ανέφεραν σε υψηλότερο ποσοστό βιώματα σωματικής βίας, αποκλεισμού από παρέες και δραστηριότητες και λεκτικών προσβλητικών / υποτιμητικών πειραγμάτων.

Σε σχέση με το οικονομικό επίπεδο της οικογένειας, οι έφηβοι από οικογένειες υψηλότερου οικονομικού επιπέδου ανέφεραν σε υψηλότερο ποσοστό ότι ενεπλάκησαν πρόσφατα σε βίαιους καβγάδες. Δεν υπάρχουν διαφορές μεταξύ των τριών οικονομικών επιπέδων αναφορικά με τον σχολικό εκφοβισμό. Ωστόσο, οι έφηβοι από οικογένειες υψηλότερου οικονομικού επιπέδου ανέφεραν σε υψηλότερο ποσοστό (συγκριτικά με τους εφήβους οικογενειών μέσου οικονομικού επιπέδου) ότι άσκησαν σε άλλους ηλεκτρονικό εκφοβισμό. Οι έφηβοι από οικογένειες χαμηλότερου οικονομικού επιπέδου ανέφεραν σε υψηλότερο ποσοστό (συγκριτικά με τους εφήβους οικογενειών μέσου οικονομικού επιπέδου) ότι υπέστησαν εκφοβισμό με χρήση άσχημων χαρακτηρισμών για την εθνικότητα, τη φυλή, το χρώμα του δέρματος και τη θρησκεία τους.

Το φαινόμενο του εκφοβισμού διαχρονικά: Την τελευταία 8ετία (2014 – 2022) μειώθηκε σταδιακά το ποσοστό των εφήβων που ανέφεραν πρόσφατη εμπλοκή σε βίαιους καβγάδες, φτάνοντας το 2022 στη χαμηλότερη τιμή της τελευταίας 20ετίας. Από το 2006 έως το 2022 μειώθηκε και το ποσοστό των εφήβων που ανέφεραν πολύ πρόσφατη συμμετοχή σε σχολικό εκφοβισμό, αν και την τελευταία 4ετία (2018 – 2022) η μείωση αυτή παρατηρήθηκε μόνο στους 15χρονους. Έως και το 2014, μείωση παρουσίαζε και το ποσοστό των εφήβων που είχαν υποστεί πρόσφατα εκφοβισμό στο σχολείο, αλλά έκτοτε ανέκαμψε, με αποτέλεσμα το 2022 να είναι σημαντικά αυξημένο συγκριτικά με το 2014 και το 2018. Την τελευταία 4ετία (2018 – 2022) είχε διπλασιαστεί το ποσοστό του ηλεκτρονικού εκφοβισμού και της θυματοποίησης μέσω των ψηφιακών μέσων επικοινωνίας.

Σε όλους τους δείκτες της επιθετικής συ­μπεριφοράς και του εκφοβισμού η Ελλάδα βρισκόταν κοντά ή και κάτω από τον μέσο όρο των συνολικά 41 χωρών που συμμετείχαν στο διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα HBSC / WHO.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ