Αλλαγή παραγωγικού υποδείγματος – Του Ν. Γ. Χαριτάκη

Υπό
Ν. Γ. ΧΑΡΙΤΑΚΗ
Πρώην Επίκουρου Καθηγητή Οικονομικών του ΕΚΠΑ
[email protected]

Στη μακρόχρονη οικονομική ιστορία της χώρας έχει καταγραφεί μια ισχυρή θέση ως προς το ενδεδειγμένο παραγωγικό υπόδειγμα. Στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια οφείλαμε να ενταχθούμε στο άρμα της βιομηχανικής ανάπτυξης, αν θέλαμε ισχυρή και ανθεκτική οικονομία. Εκ λάθους, μάλιστα, την ονομάζαμε βιομηχανική, αντί μεταποιητική, αφού κάθε άλλη θεωρείτο μεταπρατισμός.

Ήταν όταν ο Ξ. Ζολώτας στήριζε τη θέση «ισχυρή Ελλάδα με ισχυρή μεταποίηση». Ήταν τότε που η λέξη «μεταποίηση» είχε ταυτιστεί στα μυαλά των πολιτικών με τη λέξη «βιομηχανία». Όταν οι κλάδοι των υπηρεσιών θεωρούντο μη παραγωγικοί κλάδοι. Τράπεζες, ναυτιλία, εμπόριο, κατασκευές, υγεία, παιδεία, μεταφορές κ.α. ήταν, σύμφωνα με τις δέλτες των σοφών της εποχής, κλάδοι χωρίς προστιθέμενη αξία.

Πέρασε χρόνος και κάποια στιγμή ένας εκ των καλυτέρων ελλήνων οικονομολόγων της εποχής, ο Ανδρ. Παπανδρέου, μας πληροφορεί ότι με τον τουρισμό «θα καταντήσουμε οι σερβιτόροι της Ευρώπης». Μετά τον guru της ελληνικής οικονομικής σκέψης, έρχεται και δεύτερος να στηρίξει την επιβεβαίωση της μίας και μόνης αλήθειας. Το παραγωγικό υπόδειγμα, διδάσκουν, έχει μία και μόνη επιλογή, μεταποιητική ανάπτυξη. Σε σύγκρουση, λοιπόν, με τη μακρόχρονη επιλογή των αγορών, που θέλει η χώρα μας από την αρχαιότητα να είναι οικονομία υπηρεσιών, η σύγχρονη ελληνική επιστήμη διδάσκει και υποδεικνύει την ακριβώς αντίθετη επιλογή. Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας θα αξιοποιηθούν μόνο αν αναπτύξουμε τους κλάδους της μεταποίησης. Όχι απλώς η Ιστορία δεν διδάσκει, αλλά οι οικονομολόγοι του τότε δεν μας επιτρέπουν να αντιληφθούμε τον ρυθμό της.

Κίνητρα επί κινήτρων, πλεονεκτήματα και παροχές, πολιτικά υποστυλώματα και παρεμβάσεις καλύπτουν ένα φάσμα κοινωνικών παροχών με στόχο τη μία και μόνη αλήθεια. Μέχρι που έρχεται η δεκαετία του 1980. Η μεταποίηση καταρρέει, αλλά η πεποίθηση για τον ρόλο της δεν προβληματίζει τους θιασώτες της. Δεν φταίει το υπόδειγμα, λένε, φταίει η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Κρατικοποίηση, κοινωνικοποίηση την είπαμε, μέχρι εσχάτων, μ’ έναν και μοναδικό στόχο. Να μη χάσουμε τη μεταποιητική παραγωγική μας βάση. Να μη παραδεχθούμε ότι έχουμε απλά κάνει λάθος στην επιλογή του παραγωγικού υποδείγματος.

Η ιστορία της Μεταπολίτευσης ξεδιπλώνεται μπροστά μας. Αντί να παραδεχθούμε ότι παίξαμε και χάσαμε στην επιλογή, αντί να αναγνωρίσουμε ότι η χώρα ΔΕΝ μπορεί να γίνει χώρα μεταποίησης, αλλά οφείλει να γίνει αυτό που η ιστορία της υποδεικνύει, χώρα υπηρεσιών, παλινδρομούμε πολιτικά. Αναρωτιούνται μήπως δεν είναι ορθό να στραφούμε προς μια οικονομία υπηρεσιών και πρέπει να ανταγωνιστούμε… την Κίνα στον διεθνή μεταποιητικό ανταγωνισμό; Όταν, στα μέσα της δεκαετίας του ’90, κάποιοι, που δεν εισακούονται, προβληματίζονται για την επιλογή και υποδεικνύουν το παραγωγικό υπόδειγμα της Καλιφόρνιας –γεωργία, παιδεία, εφαρμοσμένη γνώση, μεταφορές, καλή ζωή– θεωρούνται αφελείς. Μας είχε τυφλώσει η δύναμη της παγκοσμιοποίησης και της ισχυρής Ευρώπης.

Σήμερα πολλοί αρχίζουν να το αντιλαμβάνονται, προτείνοντας αλλαγή στο παραγωγικό υπόδειγμα. Αντιλαμβάνονται ότι η παραγωγική διαδικασία δεν είναι κάθετη και εξαρτημένη από τη μονοπωλιακή ισχύ του καθετοποιημένου παραγωγού. Αντιλαμβάνονται ότι τα δίκτυα της παραγωγής είναι πολύπλοκα και ευάλωτα σε κρίσεις. Αντιλαμβάνονται ότι οι ενδιάμεσες σχέσεις των παραγωγών, από την πρώτη ύλη μέχρι τον καταναλωτή, απαιτούν πλήθος αποφάσεων και συμβατικών σχέσεων. Αντιλαμβάνονται, έστω και αργά, ότι οι καιροί άλλαξαν.

Όταν ακόμη και ο έρωτας μεταξύ δύο ατόμων μετατρέπεται σε συμβατική σχέση συμβίωσης, κι ακόμη και τότε έχει προβλήματα, πόσω μάλλον όταν πρόκειται για μια σχέση προμήθειας αυστηρά συγκεκριμένων, σε χαρακτηριστικά και ιδιότητες, αγαθών. Όσοι αντιλήφθηκαν τι πραγματικά έγινε με την πανδημία και πώς, από την απλή ανακάλυψη των εμβολίων μέχρι την παραγωγή και τη διακίνησή τους στην παγκόσμια αγορά, πετύχαμε την εξαφάνιση της νόσου, μπορούν εύκολα να κατανοήσουν τι γίνεται καθημερινά στο διεθνές εμπόριο και στη δυνατότητα που μας παρέχει να έχουμε τα προϊόντα που θέλουμε, όταν τα θέλουμε, στην αγορά που τα θέλουμε…

Οι εξελίξεις μας δικαίωσαν. Μας επέβαλαν να προσαρμοστούμε σ’ αυτό που ξέραμε να κάνουμε αιώνες τώρα. Μεταφορές με λιμάνια και ναυτιλία. Τουρισμό και καλή ζωή για ένα μεγάλο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού. Υψηλή τεχνολογία, με εφαρμοσμένη γνώση στα δίκτυα πληροφοριών και επικοινωνιών. Υψηλή τεχνολογία και ανάπτυξη του εμπορίου στη γεωργία, για κάλυψη των συνεχώς αυξανόμενων αναγκών σε προϊόντα με χρόνο ζωής. Και το κυριότερο, ασφάλεια και προστασία αυτής της ζωής από όσους θέλουν να την αλλάξουν βίαια.

Αν δεν εθελοτυφλούσαμε, θα είχαμε αντιληφθεί ότι το δικό μας παραγωγικό μοντέλο απαιτεί αυτό που η μεταποίηση τροφίμων γνωρίζει καιρό τώρα. Δημιουργία νέων προϊόντων μικρής παραγωγής και μικρό κόστος διατήρησης αποθεμάτων. Υπηρεσίες στην αριστοποίηση των συστημάτων ενεργειακών πόρων με ευέλικτα συστήματα παραγωγής. Προμήθεια και εμπορία ενεργειακών πόρων και κυρίως περιβαλλοντικά καθαρών λύσεων. Άρση των εμποδίων στην ανάπτυξη των δικτύων και στη διαχείριση των τοπικών πλεονεκτημάτων. Και βέβαια όλους τους κλάδους υπηρεσιών που προαναφέρθηκαν. Και τότε ο επαναπατρισμός των Ελλήνων του εξωτερικού θα γίνει αναίμακτα και δύο τομείς που σήμερα καταστρέφουν ικανούς παραγωγούς και καταναλωτές τους, η παιδεία και η υγεία, θα ανακτήσουν το χαμένο εδώ και δεκαετίες συγκριτικό μας πλεονέκτημα.

Όταν, λοιπόν, ακούμε για αλλαγή στο παραγωγικό υπόδειγμα της χώρας, ας αντιληφθούμε ότι αυτό θα το βρούμε εκεί που το χάσαμε και όχι εκεί που μας φωτίζουν να το ψάξουμε οι διάφοροι νοσταλγοί του παρελθόντος.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ