Δευτερολογία Υπουργού Εθνικής Άμυνας Νίκου Δένδια κατά την ενημέρωση της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής για θέματα αμυντικής πολιτικής
Ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας, Νίκος Δένδιας, ανέφερε, Τρίτη 20 Φεβρουαρίου 2024, κατά την δευτερολογία του στη συνεδρίαση της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής, την οποία ενημέρωσε για θέματα αμυντικής πολιτικής:
«Πρέπει να ξεκινήσω ευχαριστώντας για το κλίμα το οποίο υπήρξε, για τη σοβαρότητά και για τις τοποθετήσεις. Είπα και προηγουμένως και εγώ – και αυτό εκφράζει και τον Υφυπουργό – ότι είμαστε απολύτως ανοιχτοί και σε σκέψεις, αλλά και σε κριτική. Ουδείς τα γνωρίζει όλα.
Κράτησα σημειώσεις για το τι ελέχθη. Θα απαντήσω στον βαθμό που μπορώ να απαντήσω. Επαναλαμβάνω ότι υπάρχουν πράγματα τα οποία δεν μπορούν να λεχθούν στο πλαίσιο μία ανοιχτής συνεδρίασης. Είμαι πάντοτε έτοιμος κατ’ ιδίαν να ενημερώσω.
Οι αρχικές τοποθετήσεις του εισηγητή της πλειοψηφίας της Νέας Δημοκρατίας, του κυρίου Λαμπρόπουλου: Ο κύριος Λαμπρόπουλος έχει θητεύσει ως Υπουργός στο συγκεκριμένο Υπουργείο, το γνωρίζει καλά.
Γνωρίζει τα προγράμματα, γνωρίζει τη διακοπή των προγραμμάτων. Γνωρίζει κάτι το οποίο είναι αληθές. Ότι δυστυχώς τα χρόνια της οικονομικής κρίσης δεν μπορέσαμε να συντηρήσουμε τα συστήματα και δυστυχώς δεν είναι τόσο απλό να επαναφέρεις σύστημα το οποίο δεν έχει συντηρηθεί, σε λειτουργία.
Είναι πάρα πολύ δαπανηρό και πολλές φορές δυστυχώς και παντελώς αδύνατο λόγω έλλειψης ανταλλακτικών. Βρισκόμαστε λοιπόν σε αυτή τη θέση, δηλαδή στην ανοδική μεν φορά αυτής της καμπύλης, αλλά με τεράστιες δυσκολίες, οι οποίες δεν σας κρύβω δημιουργούν και τεράστια δημοσιονομική πίεση.
Διότι βεβαίως ό,τι και αν κάνουμε πρέπει να γίνεται στο πλαίσιο της δημοσιονομικής υπευθυνότητας, δηλαδή μέσα στο δημοσιονομικό χώρο που επιτρέπει η συνεννόηση μας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, ώστε να μη θέσουμε σε αμφισβήτηση ότι με πάρα πολύ αιματηρές θυσίες κατάφερε ο ελληνικός λαός τα χρόνια αυτής της κρίσης.
Επίσης, θα ήθελα να τον ευχαριστήσω για την αναγνώριση της μεγάλης συνεισφοράς που θα έχουν αυτές οι κατοικίες. Να πω κάτι που μου διέφυγε να πω στην αρχική μου τοποθέτηση. Το 15% από αυτές τις κατοικίες θα χορηγηθούν σε προσωπικό του ευρύτερου δημόσιου τομέα, γιατρούς, δασκάλους και καθηγητές, οι οποίοι έχουν επίσης τεράστια δυσκολία να βρουν σπίτια στις ακριτικές περιοχές και ελπίζω αυτό το πρόγραμμα όχι μόνο να πετύχει στις 700 κατοικίες, αλλά να συνεχιστεί και πέραν των 1.400 που είναι ο αρχικός τους προγραμματισμός. Είναι απολύτως απαραίτητο.
Επειδή σχετίζεται να αναφέρω κάτι για την τοποθέτηση του Υπουργού, του κυρίου Οικονόμου προηγουμένως, όσον αφορά το ζήτημα της καινοτομίας. Πράγματι υπάρχουν πάρα πολλά ευρωπαϊκά κονδύλια τα οποία μπορούν να επενδυθούν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να προσεγγίσει την κάλυψη των αναγκών της και για πρώτη φορά στην ιστορία της επενδύει κονδύλια στην άμυνα.
Αυτό το νομικό πρόσωπο το οποίο θα έρθει υπό την κρίση σας τις επόμενες μέρες και θα αναπτυχθεί σε εσάς, ένα ολόκληρο σύστημα καινοτομίας και πώς μπορούμε να το λειτουργήσουμε, θα χρησιμοποιήσει και τα Ευρωπαϊκά Ταμεία, όπως επίσης και το Ταμείο Έρευνας που υπάρχει στο Υπουργείο Άμυνας και το οποίο έχει 25 εκατομμύρια ευρώ αποθηκευμένα και μη χρησιμοποιημένα.
Όπως επίσης στο πλαίσιο των αγορών θα δεσμευθεί το 1,5% του ετήσιου προγράμματος, ώστε να είναι υποχρεωτικό το 1,5% να επαναδαπανάται στη χώρα, κυρίως σε προγράμματα και προϊόντα υψηλής τεχνολογίας και πολλαπλασιαστικής αξίας.
Δεν φιλοδοξούμε να φτιάξουμε μαχητικό έκτης γενιάς. Ξέρουμε τι μπορούμε να κάνουμε, μπορούμε να είμαστε εξαιρετικοί σε πάρα πολλά πράγματα. Και θα μου επιτρέψετε να σας πω, επειδή τα drones ή όπως πολύ σωστά το είπε με ελληνική έκφραση ο κύριος Σαράκης προηγουμένως, ο καθηγητής του κυρίου Μπαϊρακτάρ, ήταν Έλληνας καθηγητής και οι δύο καθηγητές της συγκεκριμένης έδρας, στο συγκεκριμένο πανεπιστήμιο ήταν Έλληνες καθηγητές. Και θα προσκαλέσουμε, ήδη γίνονται επαφές, το ελληνικό ανθρώπινο κεφάλαιο του εξωτερικού για να μας βοηθήσουν σε αυτό. Μπορούμε να κάνουμε θαύματα, αλλά θα πρέπει να στρατευθούμε στο να κάνουμε αυτά τα θαύματα και σε αυτό χρειάζεται η κοινή προσπάθεια.
Και στη στελέχωση αυτού του Κέντριυ δε θα υπάρξει καμία, ούτε κομματική, ούτε κυβερνητική, ούτε πολιτική προτεραιοποίηση. Θα υπάρξει κοινή στράτευση, για να μπορέσουμε να πετύχουμε το καλύτερο, μέσα από το εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό που έχουμε και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
Ξέρετε ίσως ότι η Ρωσία αυτή τη στιγμή στον πόλεμο με την Ουκρανία παράγει τον τριπλάσιο αριθμό πυρομαχικών, από ό,τι παράγει το σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ρωσία έχει μπει στη λογική μίας στρατιωτικής οικονομίας, “a war economy”. Λοιπόν το λέω, παρότι η Ρωσία ως ΑΕΠ πρέπει περίπου να ισοσκελίζεται με την Ισπανία, για να έχουμε μια αίσθηση των μεγεθών, παρά ταύτα έχει πετύχει μέσα από την προσπάθεια να φτάσει σε ένα επίπεδο παραγωγής, που θέτει πραγματικά την Ουκρανία εν κινδύνω και αυτό είναι πανθομολογούμενο αυτή τη στιγμή. Άρα λοιπόν, εάν τώρα εμείς, εμείς η Ελλάδα, θέλουμε να έχουμε βέβαιη την εθνική μας ύπαρξη στο μέλλον, οφείλουμε να έχουμε και συγκεκριμένες δυνατότητες.
Ο Ναύαρχος, και τον λέω πάντα Ναύαρχο γιατί ήταν Αρχηγός στο Ναυτικό όταν ήμουνα για ένα μικρό διάστημα, ελάχιστο διάστημα, Υπουργός Εθνικής Άμυνας το τέλος του 2014, ο συνάδελφος κύριος Αποστολάκης, αναφέρθηκε σε πάρα πολλά πράγματα, γνωρίζει πάρα πολύ καλά τα αντικείμενα, είχε και την ευκαιρία να τα συζητήσουμε και κατ΄ ιδίαν και με κλειστές τις πόρτες και με τους Αρχηγούς των Επιτελείων, αλλά και με εμένα.
Ως προς τα F-35, βεβαίως τα F-35 συνιστούν συγκριτικό πλεονέκτημα για οποιονδήποτε τα έχει, είναι το πιο σύγχρονο εξαγόμενο αεροπλάνο των Ηνωμένων Πολιτειών. Υπάρχει και το F-22 το οποίο δεν εξάγεται.
Βεβαίως υπάρχει θέμα ομοιοτυπίας στην Ελληνική Πολεμική Αεροπορία. Με συγχωρείτε, απαντώ στις ερωτήσεις όπως μου τέθηκαν. Η απάντησή μου έχει νόημα αν γνωρίζει κανείς την ερώτηση. Εάν κάποιος θέλει κάτι με διακόπτει ευχαρίστως.
Βεβαίως πρέπει να ελαττώσουμε τους τύπους των αεροσκαφών, τα F-4 είναι εξαιρετικά αεροσκάφη αλλά είναι αεροσκάφη που πολέμησαν στο Βιετνάμ. Γίνεται πια πάρα πολύ πολύπλοκο να τα διατηρούμε και κάποια στιγμή πρέπει να δούμε αν μπορούμε να πουλήσουμε και άλλους τύπους παλαιότερων αεροσκαφών για να μπορέσουμε να επενδύσουμε σε νεότερα αεροσκάφη.
Η Ελλάδα πρέπει να μείνει με συγκεκριμένους τύπους αεροσκαφών στην επόμενη δεκαετία. Ο σχεδιασμός αυτός όμως δεν είναι πολιτική προτεραιοποίηση, για να είμαστε σαφείς σε αυτό το πράγμα. Είναι εισήγηση των Γενικών Επιτελείων και τελικά του αρχηγού ΓΕΕΘΑ προς την πολιτική ηγεσία. Εγώ δεν είμαι, ξέρετε, ούτε παριστάνω τον στρατάρχη. Δεν γνωρίζω. Δέχομαι εισηγήσεις και έχω την πολιτική κρίση επί των εισηγήσεων τις οποίες δέχομαι και με τη σειρά μου πηγαίνω στο ΚΥΣΕΑ και διατυπώνω την άποψή μου και επίσης τη θέτω υπό την κρίση της εθνικής αντιπροσωπείας.
Άρα δεν είμαι εγώ ο οποίος μπορώ να σας απαντήσω με πλήρη επάρκεια για κάθε σύστημα που υπάρχει ή δεν υπάρχει. Μπορώ όμως να σας μεταφέρω τις εισηγήσεις και την απόφαση, επί τη βάσει των εισηγήσεων των αρμοδίων οργάνων, δηλαδή των Γενικών Επιτελείων.
Ο Ναύαρχος Αποστολάκης αναφέρθηκε στις LCS. Οι LCS σας το είπα και προηγουμένως στην εισήγηση, οι οποίες προτείνονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής δια της επιστολής Μπλίνκεν αλλά και πριν από αυτήν, είναι σκάφη τα οποία κατασκευάστηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες με μια άλλη λογική, με τη λογική ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα χρειαστεί να στείλουν το ναυτικό τους πέρα των ακτών τους.
Υπ΄ αυτή την έννοια λοιπόν και εφόσον οι LCS αφενός μεν έχουν επισκευαστεί στον προωθητήρα τους από τις Ηνωμένες Πολιτείες και μας δοθούν δωρεάν, είναι ένα σύστημα το οποίο θα αξιολογηθεί από τα Γενικά Επιτελεία και θα μας λεχθεί αν το σύστημα αυτό βγάζει νόημα ως ενδιάμεση λύση. Αλλά δεν είμαι εγώ ο οποίος θα αποφασίσω, παρά μόνο αφού έχω δεχθεί τις εισηγήσεις των Γενικών Επιτελείων.
Τώρα, ως προς την Ουκρανία θα μου επιτρέψετε να σας πω ότι δεν θα ήθελα σε δημόσιο λόγο να διατυπώσω άποψη επί ποσοτήτων πυρομαχικών. Είμαι στη διάθεσή σας, θα ήθελα να σας πω όμως ότι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι από αυτά δεν είναι δωρεάν παραχωρήσεις. Είναι πωλήσεις.
Ως προς την φρεγάτα ΥΔΡΑ, έγινε μια ευρύτερη συζήτηση. Τέθηκε από πάρα πολλούς συναδέλφους το θέμα. Θα σας πω ευθέως την άποψη η οποία είναι πολιτική άποψη. Και ως Υπουργός Εξωτερικών αλλά και ως Υπουργός Άμυνας υπήρξα και είμαι πρωτεργάτης αμυντικών επιχειρήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιστεύω ότι αν υπάρχει μέλλον για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα καταρχήν, διότι θεωρώ τον εαυτό μου πιστό και αφοσιωμένο Ευρωπαίο, έγκειται στη δυνατότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να έχει αμυντικό βραχίονα. Όχι κατ΄ αντιδιαστολή προς το ΝΑΤΟ, αλλά αποδέχομαι απολύτως την άποψη του Προέδρου Μακρόν για αυτόνομο αμυντικό βραχίονα ο οποίος θα μπορεί να συνεργάζεται με το ΝΑΤΟ.
Αυτό δεν γίνεται εξ ουρανού. Γίνεται μέσα από μια συγκεκριμένη διαδικασία ωρίμανσης και αν υπάρχει μία χώρα σε αυτόν τον πλανήτη η οποία έχει συμφέρον στο να υπάρχει αμυντικός βραχίονας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διακριτός και αυτόνομος, αυτή η χώρα είναι η Ελλάδα.
Υπό την έννοια αυτή λοιπόν υπήρξα πρωτεργάτης της επιχείρησης IRINI, πάλι με ελληνικό όνομα – γιατί από εμάς ξεκίνησε – βόρεια των ακτών της Λιβύης και υπήρξα πρωτεργάτης της επιχείρησης ASPIDES, που πάλι έχει ελληνικό όνομα και πετύχαμε μέσα από διαπραγμάτευση με τους Γάλλους και τους Ιταλούς το στρατηγείο αυτής της επιχείρησης να είναι στη Λάρισα υπό Έλληνα Αξιωματικό. Ο επιχειρησιακός διοικητής θα είναι από άλλη χώρα, όπως ο επιχειρησιακός διοικητής στην IRINI είναι Έλληνας για ένα εξάμηνο, ενώ η διοίκηση είναι στην Ιταλία.
Ως προς τη νομιμότητα της επιχείρησης, ουδέν θέμα τίθεται. Η επιχείρηση αυτή δεν είναι επιθετική επιχείρηση. Είναι μέσα στο πλαίσιο των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Σκοπό έχει την προστασία των πλοίων που διαπλέουν τη συγκεκριμένη περιοχή. Τη δημιουργία αντιαεροπορικού θόλου προστασίας, αντί-drone θόλο ή αντιπυραυλικό θόλο προστασίας των πλοίων που πλέουν στη συγκεκριμένη περιοχή.
Και η διατήρηση ανοιχτών των οδών επικοινωνίας είναι προς το απόλυτο συμφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είναι αναγκαία και υπαρξιακή συνθήκη για την Ελλάδα, τα συμφέροντά της στη θάλασσα και τη λειτουργία των λιμανιών της και την εκμετάλλευση της γεωγραφικής της θέσης ως στρατηγικού κόμβου στην περιοχή. Αν ακυρωθεί το Σουέζ, ακυρώνεται ο Πειραιάς και ακυρώνεται η χώρα μας σε πολύ μεγάλο βαθμό ως κόμβος. Αυτά είναι, θα με συγχωρήσετε, αφού τα ξέρετε όλοι, αυτονόητα. Εμείς δεν παίρνουμε θέση στο θέμα των Χούθι. Αμφισβητούμε όμως το δικαίωμα οποιουδήποτε να βάλλει κατά των πλοίων μας. Κατά των ευρωπαϊκών πλοίων και όσων πλοίων διαπλέουν αυτήν την περιοχή και έρχονται στα λιμάνια μας. Ανεξαρτήτως οποιαδήποτε άλλης διαφοράς. Ανεξαρτήτως. Ούτε θα κάνουμε επιθετικές επιχειρήσεις εναντίον των βάσεων εκπομπής αυτών των drones και αυτών των πυραύλων. Αυτό δεν θα το κάνουμε εμείς.
Η PROSPERITY GUARDIAN το κάνει πράγματι. Δεν είναι δουλειά μας. Αλλά δεν μπορεί οποιοσδήποτε να μας αμφισβητήσει το δικαίωμα να υπερασπίσουμε το πλοία μας. Αλλά, ξαναλέω, αυτό είναι το επί μέρους. Το όλον και νομίζω ότι αξίζει να το συμμεριστούμε όλοι, είναι το θέμα δημιουργίας αμυντικού βραχίονα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι ΑSPIDES είναι η μεγαλύτερη επιχείρηση που έχει κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση ποτέ.
Και ακούστηκε από τον αγαπητό συνάδελφο, τον κύριο Καζαμία, τι θα κάνουν λίγες φρεγάτες. Δεν είναι λίγες οι φρεγάτες. Μόνο η Ινδία έχει στείλει 10. Δεν δικαιούμαι να πω πόσες έχει η Prosperity Guardian. Για αυτό είναι στο πλαίσιο το απορρήτου. Τέσσερις είναι ευρωπαϊκές αυτή τη στιγμή και υπάρχουν και πλοία πολλών άλλων χωρών. Πιθανόν είναι ο μεγαλύτερος στόλος αντιαεροπορικής προστασίας που μαζεύτηκε στην ιστορία του πλανήτη σε μία συγκεκριμένη περιοχή.
Έρχομαι τώρα στο ζήτημα που έθεσε ο αγαπητός συνάδελφος και συντοπίτης μου. Συνάδελφός μου με πολλές ιδιότητες, με τον κύριο Μπιάγκη, δεν είμαστε μόνο Βουλευτές, είμαστε δικηγόροι, είμαστε από την Κέρκυρα. Αναφέρθηκε ορθά στο δεκαετές εξοπλιστικό, έχετε δίκιο κύριε συνάδελφε. Αυτό το οποίο κάνουν τώρα τα Γενικά Επιτελεία είναι μια προτεραιοποίηση σε πλαίσιο δεκαετίας, την οποία κατ’ ιδίαν και όχι δημοσίως θα λάβετε γνώση. Βεβαίως πρέπει να βλέπουμε στα δέκα χρόνια και έτσι είναι όπως το λέτε.
Και βεβαίως οι ανάγκες μας δε χωράνε στο δημοσιονομικό μας πλαίσιο, πρέπει να κάνουμε πολύ σκληρή «γυμναστική» και πολύ επεξεργασμένη επιλογή τι πρέπει να κάνουμε και πώς πρέπει να το κάνουμε. Και εδώ η ενίσχυση της καινοτομίας αποτελεί ίσως το μόνο κλειδί για να μπορέσουμε να έχουμε αυτά τα οποία χρειαζόμαστε. Η δημιουργία δηλαδή συστημάτων.
Εάν δείτε σε πόσο χρόνο κατασκευάστηκαν συστήματα από άλλες χώρες, όταν ξεκίνησαν από το τίποτα, το απόλυτο τίποτα, θα πρέπει να αισθανθώ εξαιρετικά μειονεκτικά για το ανθρώπινο δυναμικό της πατρίδας μου για να μην πιστεύω ότι μπορούμε και εμείς να παράγουμε ιδίως συστήματα προηγμένης τεχνολογίας και ξαναλέω έχουμε το κεφάλαιο. Το κεφάλαιο είναι το ανθρώπινο δυναμικό που υπάρχει ανά τον πλανήτη.
Και επίσης θα δεσμεύσουμε, το είπα και προηγουμένως, θα δεσμεύσουμε το 1,5% κατ΄ αρχήν, ελπίζω να μπορέσουμε να το αυξήσουμε, του ποσού που διαθέτουμε για εξοπλισμούς, να διατίθεται σε συστήματα που παράγονται στην πατρίδα μας. Συστήματα προηγμένης τεχνολογίας και πολλαπλασιαστικής δυνατότητας.
Όσον αφορά την Ουκρανία, πάλι κύριε Μπιάγκη είπα προηγουμένως για το θέμα των πυρομαχικών. Οτιδήποτε άλλο θέλετε είμαι στη διάθεσή σας και για μία γενικότερη ενημέρωση αν θέλετε τι ακριβώς συμβαίνει αυτή τη στιγμή στο μέτωπο της Ουκρανίας. Σας είπα για την αύξηση των ρωσικών δυνατοτήτων, αν παρακολουθείτε τις ειδήσεις θα δείτε ότι υπάρχει μία ρωσική αντεπίθεση εν εξελίξει, έχει πετύχει συγκεκριμένα αποτελέσματα επί του εδάφους, νομίζω ότι θα μπορούσαμε ίσως να πούμε περισσότερα κατ΄ ιδίαν.
Με τον κύριο Παπαναστάση, του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, έχουμε μια βασική διαφορά απόψεων κύριε συνάδελφε, την ξέρετε. Σεβόμαστε τη δική σας, καταλαβαίνουμε από πού ξεκινάτε, καταλαβαίνουμε πού καταλήγετε, έχουμε όμως μια πολύ μεγάλη διαφορά. Πιστεύω όμως ότι έχετε απολύτως εθνική συνείδηση και καταλαβαίνετε κι εσείς τον κίνδυνο που οι τουρκικοί εξοπλισμοί αποτελούν για την πατρίδα μας. Και αναφερθήκατε και μόνος σας προηγουμένως στη ναυπήγηση δεύτερου, πιο εξελιγμένου, τουρκικού ελικοπτεροφόρου. Και το μεγάλο ερώτημα που θα έθετε κανείς είναι γιατί φτιάχνεται αυτό το πλοίο. Απλώς και μόνο για να κάνει παρέλαση εντός του Βοσπόρου ή η Τουρκία διεκδικεί την πλήρη υπεροχή και τον έλεγχο της ανατολικής Μεσογείου επί τη βάσει κειμένων που έχει υπογράψει, όπως το τουρκολιβυκό μνημόνιο το οποίο είναι ανύπαρκτο μεν αλλά η Τουρκία συνεχίζει και το επικαλείται και αν αυτή είναι η τουρκική αντίληψη, όπως υποδηλώνεται από θέσεις τις οποίες δεν έχει μεταβάλει η Τουρκία. Ελέχθη προηγουμένως από κάποιους συναδέλφους για τις Navtex. Η Τουρκία έχει χαμηλώσει τους τόνους. Έχει σταματήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό της παραβιάσεις. Αλλά δεν έχει αλλάξει τις βασικές θέσεις ούτε κατά κεραία. Και συνεχίζει ένα πρόγραμμα ναυπηγήσεων σκαφών. Εμείς τι συμπέρασμα, ευρισκόμενοι από την άλλη πλευρά του Αιγαίου πρέπει να συνάγουμε από αυτήν της την τακτική; Και όταν μάλιστα σε μια από τις τελευταίες Navtex συνδυάζει κυριαρχία με ναυσιπλοΐα, κάτι που δεν είχε γίνει στο παρελθόν;
Με χαμηλούς τόνους πάντοτε, τολμώ να πω με «ευγένεια». Αλλά το υφέρπον επιχείρημα είναι εκεί και δεν δικαιούμεθα να το αγνοούμε. Και όταν προγραμματίζουμε για δεκαετία μπροστά από τώρα, δηλαδή αν θέλετε και μετά από τον Πρόεδρο Ερντογάν στην Τουρκία, θα πρέπει να μην έχουμε ψευδαισθήσεις.
Και είχε την καλοσύνη ο κύριος Νικητιάδης να με ρωτήσω αν ανησυχώ. Ναι, κύριε συνάδελφε, εγώ ανησυχώ και ανησυχώ πάρα πολύ. Όταν έχω 100 εκατομμύρια δίπλα μου τα οποία διατυπώνουν ισχυρισμούς ασύμβατους με τους ισχυρισμούς του Διεθνούς Δικαίου, έστω και sotto voce, εγώ ανησυχώ. Και έχω υποχρέωση να εισηγούμαι στην εθνική αντιπροσωπεία πώς η χώρα θα έχει τη δυνατότητα υπό τις πληθυσμιακές συνθήκες και τις οικονομικές συνθήκες που προβλέπονται από την εξέλιξη των μεγεθών, να διατηρήσει αλώβητη την εθνική της κυριαρχία.
Εάν δεν το κάνω αυτό τότε εγκληματώ. Και στη δική σας κρίση του καθενός και της καθεμιάς, είναι αν αυτές οι εισηγήσεις είναι ορθές και πρέπει να ακολουθηθούν. Το μόνο που μπορώ να σας πω είναι ότι δεν γίνονται καθ΄ υπερβολήν και γίνονται με απόλυτο σεβασμό και στο τελευταίο ευρώ του Έλληνα φορολογούμενου. Διότι καταλαβαίνω πολύ καλά, πάρα πολύ καλά, αλλά δεν μπορώ να αγνοήσω την πρόκληση που βλέπω να διαφαίνεται πέρα από τον ορίζοντα.
Ο κύριος Σαράκης είχε την καλοσύνη να αναφερθεί στα αεροχήματα τα οποία είναι, θα προσπαθήσω να υιοθετήσω τον όρο, έχετε δίκιο, τα οποία είναι στον αέρα, στο έδαφος, κάτω από το έδαφος. Εγώ δεν θα σας πω τον αριθμό που έχουμε αλλά θα σας αποκαλύψω κάτι το οποίο θα αλλάξει πολύ σύντομα και κατά συνέπεια δεν συνιστά απορρητη πληροφορία. Έχουμε 133 διαφορετικούς τύπους αεροχημάτων. Εμείς, η Ελλάδα, 133.
Πείτε μου, συνιστά λογική αυτό; Εάν δεν μπορέσουμε να καταλήξουμε στις ανάγκες μας. στο τι χρειαζόμαστε, στο ποιους αριθμούς χρειαζόμαστε; Και μην θεωρήσετε ότι ο αριθμός των πολλών τύπων δηλώνει και πολλά οχήματα. Διότι αυτό εν πάση περιπτώσει θα μπορούσε να αποτελέσει μια λογική.
Δεν πρέπει να περάσουμε στη νέα εποχή; Η νέα εποχή ακυρώνει όλα τα δόγματα τα οποία γνωρίζαμε μέχρι τώρα και για αυτό χρησιμοποίησα, κύριε Νικητιάδη, τον όρο μεταρρύθμιση. Δεν το είπα επειδή διέλαθε της προσοχής μου ή του έρκους των οδόντων, αλλά γιατί έτσι πρέπει να γίνει.
Εάν πάμε με τα δόγματα των Ναπολεόντειων πολέμων, μεραρχίες, συντάγματα, τάγματα, τα οποία παρατάσσουμε, δεν πάμε πουθενά. Τα άρματα έχουν καταστεί στόχοι. Η Ελλάδα έχει ένα πολύ μεγάλο στόλο βαρέων αρμάτων. Τα άρματα στην Ουκρανία έχουν καταστεί στόχοι. Δεν υπάρχει άρμα 10 και 10 χιλιόμετρα από τη γραμμή του μετώπου, διότι απλώς είναι στόχος. Και έχετε δει πως η Ουκρανία χωρίς στην πραγματικότητα να έχει Πολεμικό Ναυτικό έχει ακυρώσει τη μεγάλη ρωσική υπεροχή στο Πολεμικό Ναυτικό. Η Ρωσία χρειάστηκε να μετακινήσει το ναύσταθμο της από τη Σεβαστούπολη για να μην είναι στόχος. Όλα αυτά πρέπει να τα επεξεργαστούμε. Και σήμερα, σήμερα που συζητάμε εάν δείτε, μπείτε στο Twitter, εγώ δεν είμαι πολύ καλός σε αυτές τις τεχνολογίες, αλλά στο δικό μου Twitter θα δείτε ότι ευχαριστώ τους Άγγλους Αξιωματικούς που ήρθαν να μας κάνουν ανάλυση των δογμάτων του πολέμου στην Ουκρανία στις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις.
Και θα συνεχίσουμε να παίρνουμε τα διδάγματα από τις συγκρούσεις, ώστε να καταλήξουν τα Γενικά Επιτελεία στο τι πρέπει να αλλάξουμε στην πορεία αυτής της μεταρρύθμισης.
Και σωστά αναφερθήκατε, κύριε Σαράκη στην ανάγκη προσέλκυσης του ανθρώπινου δυναμικού. Το είπα και προηγουμένως, το καταλαβαίνουμε όλοι. Είναι απολύτως έτσι.
Και βεβαίως ως προς τον εξοπλισμό των νησιών θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να μείνουν τα νησιά ανυπεράσπιστα. Μπορεί να διατυπώνονται από την πλευρά της Άγκυρας όποιοι και όσοι ισχυρισμοί, το έχω ακούσει πολλές φορές, αν θυμάστε είχα και την ευκαιρία να απαντήσω στον ισχυρισμό αυτόν στην Άγκυρα ενώπιον του Τούρκου συναδέλφου μου.
Η αντίληψη περί της αποστρατικοποίησης των ελληνικών νησιών όταν υφίσταται στόλος εισβολής στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου, δεν αντέχει σε καμιά κριτική και δεν χρειάζεται και καμιά απάντηση. Αντιβαίνει στην ανθρώπινη λογική και στο δίκαιο η ανάγκη απάντησης.
Η κυρία Αναγνωστοπούλου έθιξε πάρα πολύ το θέμα των F-35. Υπάρχει μια συζήτηση για το κόστος. Δεν μπορώ να σας πω, είμαστε σε πολύ αρχική φάση για τα F-35, σε πολύ αρχική φάση. Καταρχήν δεν βιαζόμαστε. Υπάρχει η αποδοχή της αμερικανικής Κυβέρνησης να μας πωληθούν έως και 40 F-35. Το ερώτημα, πότε θα τα πάρουμε, πόσα χρειαζόμαστε, τι εξοπλισμό έχουν, είναι προϊόν της εργασίας προτεραιοποίησης αναγκών και των Γενικών Επιτελείων ώστε να δούμε πού θα πάμε. Και βεβαίως άκαιροι εξοπλισμοί δεν είναι κάτι το οποίο θα κάνουμε. Εμάς το δόγμα μας δεν είναι η υπεροχή και η υπεροπλία. Το δόγμα μας είναι η δυνατότητα αποτροπής, αλλά νομίζω ότι σε αυτό το δόγμα συμφωνούμε όλοι. Όλοι.
Και νομίζω συμφωνούμε όλοι ότι αν δεν έχουμε τη δυνατότητα αποτροπής, δεν είμαστε ασφαλείς.
Εάν οποιοσδήποτε εξ υμών πιστεύει ότι συνορεύουμε με μια χώρα η οποία πάντοτε έχει και θα έχει αγαθότατες προθέσεις απέναντί μας και άρα δε χρειαζόταν να εξοπλιζόμαστε, πράγματι τότε δαπανάμε χωρίς λόγο τα λεφτά του Έλληνα φορολογούμενου. Αλλά νομίζω ουδείς εξ υμών το πιστεύει και τουλάχιστον η δική μου αντίληψη είναι, με συγχωρείτε θέλω να το επαναλάβω, ότι οφείλουμε να χτίσουμε την εθνική μας άμυνα και γι΄ αυτό μάλιστα την έχουμε ονομάσει «ατζέντα 2030», ώστε να αντέξει τις προκλήσεις της Νέας Εποχής.
Και βεβαίως καταλαβαίνουμε πλήρως και τα ιστορικά κινούμενα μεγέθη στην εποχή μας. Αυτή είναι αν θέλετε και η ιδιορρυθμία μας, η τραγωδία μας, ζούμε σε μια εποχή που πάντοτε έχει τεράστιας ιστορικής σημασίας γεγονότα. Εγώ το λέω με έναν τρόπο ο οποίος ίσως είναι και κάπως, “δεν είμαστε το Λουξεμβούργο”. Καταλαβαίνουμε πάρα πολύ καλά τι ακριβώς συμβαίνει.
Όσον αφορά τις LCS τοποθετήθηκα προηγουμένως. Τις LCS είναι Littoral Combat Ship, είναι αμερικανικά πλοία, το ξαναλέω, εφόσον μιλάμε για 4 πλοία, εφόσον επισκευαστούν οι προωθητήρες, το σύστημα δηλαδή πρόωσης κι εφόσον τα Γενικά Επιτελεία κρίνουν ότι θα μπορούσε να είναι ενδιάμεση λύση, μέχρι την απόκτηση του καινούριου πολεμικού σκάφους του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού.
Ως προς τα ΕΑΣ, αν θέλετε μπορώ να σας το πω απλά, και η ΕΑΒ και τα ΕΑΣ είναι μια τραγωδία. Μόνο έτσι μπορώ να το πω. Μπορώ να σας δείξω και να σας αναλύσω τους ισολογισμούς και των δύο και θα καταλάβετε τι λέω. Εάν με 8 εκατομμύρια έλυνα το πρόβλημα οποιωνδήποτε από τα δύο, ειλικρινά σας λέω θα τα εξοικονομούσα από κάπου να φροντίσω να δοθούν αύριο το πρωί, παρότι μέτοχος είναι το Υπουργείο Οικονομικών, δεν είναι το Υπουργείο Άμυνας.
Δυστυχώς τα ζητήματα είναι πολύ μεγαλύτερα και πολύ τραγικότερα. Δε θέλω πάλι σε δημόσιο λόγο να σας τα πω, αλλά πραγματικά αγγίζουν τα όρια του τραγικού. Οι αριθμοί είναι τραγωδία. Τραγωδία! Και πρέπει να δούμε όλοι μαζί, δεν έχω κανένα στεγανό για οποιονδήποτε, για το πώς μπορούμε να το φτιάξουμε.
Ξεκινήσαμε από την Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία, γιατί απλώς είναι αναγκαία συνθήκη για να πετάει η Πολεμική Αεροπορία. Δεν μπορούν όλα τα μεταγωγικά της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας να είναι στο έδαφος και να περιμένουν επί χρόνια και χρόνια πότε θα ελεήσει η Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία να τα συντηρήσει, δε γίνονται αυτά τα πράγματα.
Μη σας πω τους αριθμούς, θα φρίξετε. Πραγματικά δεν έχει να κάνει με οποιαδήποτε δυνατότητα ανοχής, οποιουδήποτε εξ ημών. Κραυγάζουν, οι ίδιοι οι ισολογισμοί τους. Κραυγάζουν.
Ο κύριος Ζερβέας από τους Σπαρτιάτες αναφέρθηκε στις επικοινωνίες, είναι ακριβώς αυτό που είπα προηγουμένως στην παρουσίασή μου, δεν ξέρω αν παρατηρήθηκε και παρακάλεσε να δούμε τι υπάρχει και από την άλλη πλευρά του Αιγαίου. Εάν δεν μπούμε σε δορυφορικές επικοινωνίες δεν μπορούμε να προστατεύσουμε τις επικοινωνίες μας. Ο κύριος αρχηγός ΓΕΕΘΑ είναι καταδρομέας, ξεκίνησε από διαβιβαστής αν δεν απατώμαι. Όταν έλεγχα τον φάκελό του για να τον προτείνω στο ΚΥΣΕΑ, είδα ότι έχει διδακτορικό επίσης από το Πολυτεχνείο και επαρκή γνώση του προβλήματος αυτού.
Πρέπει να περάσουμε όπως και σε πολλά άλλα πράγματα σε μια νέα εποχή. Αυτό που έχουμε από τις ελληνικές ταινίες, θυμάστε το τηλέφωνο που κάνει «γρου, γρου, έλα, έλα», αυτό δεν μπορεί να είναι οι Ένοπλες Δυνάμεις του 21ου αιώνα και πρέπει να προασπίσουμε τις επικοινωνίες μας.
Είπα πάλι για τα νησιά αλλά δεν υπάρχει κανένα ζήτημα. Για το ζήτημα της εφεδρείας. Κύριε Ζερβέα, έχουμε ένα ολόκληρο πλάνο για την εφεδρεία. Θα αλλάξουμε τελείως το πώς λειτουργεί η εφεδρεία, τελείως. Μονάδες, σε αυτό αναφέρεται το φιλανδικό μοντέλο, χρειάζεται ώρα για να σας το αναλύσω, αλλά μιλάμε για Μονάδες στελεχωμένες σε ποσοστό άνω του 70%. Αυτή τη στιγμή σε πολλές Μονάδες οι στελεχώσεις μας είναι 20%, 25%, 30%. Το υπόλοιπο να καλύπτεται από εφεδρεία. Η εφεδρεία να έχει συγκεκριμένη Μονάδα στην οποία αναφέρεται. Και επίσης να κάνει τακτικές ασκήσεις. Όχι, δεν θα αυξήσουμε τη θητεία, δεν χρειάζεται να αυξήσουμε τη θητεία. Χρειάζεται να την κάνουμε σοβαρή θητεία όμως. Από αγγαρεία να την κάνουμε ευκαιρία, αλλιώς δεν γίνεται.
Αυτό που υπάρχει σήμερα δεν λειτουργεί. Δεν πάει κανείς στο στρατό απλώς για να φυλάει δυο ώρες σκοπιά κάθε δυο μέρες. Είναι ένας ανεκπαίδευτος άνθρωπος που δεν προσφέρει τίποτα στην πατρίδα, στον εαυτό του.Και εμείς τι λέμε; Θα δώσουμε ένα κίνητρο. Ποιο είναι το κίνητρο; Το κίνητρο είναι να αποκτάς δεξιότητες που θα σου είναι χρήσιμες μετά.
Οι ASPIDES: Ο κύριος Οικονομόπουλος είπε για τις ASPIDES, νομίζω τις εξήγησα.
Η ενοποίηση των παραγωγικών σχολών: Δεν θα ενοποιήσουμε τις παραγωγικές σχολές. Όχι, θα δημιουργήσουμε μια ομπρέλα από πάνω τους για να μπορούμε να έχουμε ενοποίηση προμηθειών και διάφορων πραγμάτων και εξοικονόμηση αν μπορούμε και δαπανών. Αλλά δεν θα ενοποιήσουμε τις σχολές, δεν υπάρχει καμία τέτοια πρόθεση, καμία. Είπα και ότι αυτές οι σχολές και η Σχολή Εθνικής Άμυνας και η Σχολή Αξιωματικών Σωμάτων θα διατηρήσουν ως σχολές την αυτοτέλειά τους.
Το ίδιο ισχύει, παρεμπιπτόντως με ρώτησε κάποιος, για τα νοσοκομεία. Δεν θα ενοποιήσουμε τα νοσοκομεία. Πάλι θα δημιουργήσουμε μια ομπρέλα από πάνω για να πετύχουμε εξοικονομήσεις κλίμακος. Δεν θα ενοποιήσει τα νοσοκομεία. Ξέρω τι λέγεται, το καταλαβαίνω πάρα πολύ καλά.
Ο κύριος Καζαμίας επίσης με ρώτησε για το F-35, νομίζω το απάντησα επαρκώς. Όσον αφορά την επιστολή στο Κογκρέσο δεν θα ήθελα να εμπλακώ. Είναι θέμα του Υπουργείου Εξωτερικών. Προφανώς το παρακολουθώ, δεν σας το κρύβω.
Όσον αφορά το θέμα της καινοτομίας θέλω να εξηγήσω το εξής. Η καινοτομία όπως θα λειτουργήσει τώρα είναι ένας χώρος στον οποίο θα εκδηλώνεται, θα υπάρχουν προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος από το νομικό πρόσωπο το οποίο θα δημιουργηθεί επί τη βάσει των αναγκών των Επιτελείων και θα προσκαλεί ενδιαφερόμενους να δώσουν απαντήσεις στα ερωτήματα τα οποία τίθενται. Αυτό είναι αυτός ο χώρος. Δεν έχει ειδικές παραμέτρους. Εάν επιβληθούν κυρώσεις, γενικές κυρώσεις κατά εταιρειών οποιασδήποτε χώρας, προφανώς αυτές θα εφαρμοστούν και στην Ελλάδα, αλλά δεν συζητάμε αυτό αυτή τη στιγμή, δεν αποτελεί αμυντική συνεργασία με χώρα ο χώρος καινοτομίας.
Εάν η έγκληση είναι η αντιγραφή παραδείγματος ή υποδείγματος, τότε ίσως έχετε δίκιο. Αλλά νομίζω ότι ανεξαρτήτως της χρήσης, που μπορεί να συμφωνείτε, το παράδειγμα απεδείχθη επιτυχές. Εγώ θα σας πω πώς αντέγραψα το παράδειγμά τους. Το 2014 ήμουνα Υπουργός Ανάπτυξης και έφερα τότε τον επικεφαλής που λέγεται, η έκφραση είναι Chief Technological Officer και μου έδειξε, μου έκανε μάθημα, πώς δημιουργείται αυτός ο χώρος της καινοτομίας. Πώς μια αγροτική οικονομία το 1967 και το 1973 μετατρέπεται σε μία ισχυρή παραγωγική δύναμη στις αρχές του 21ου αιώνα. Αυτό πρέπει να πετύχουμε κι εμείς. Εμείς, η Ελλάδα.
Ο κύριος Μιχαηλίδης ως προς τις ανησυχίες:,Σας εξέφρασα κι εγώ τις δικές μου κύριε συνάδελφε. Δεν πρέπει, μακάρι να μπορούσαμε να είμαστε ήσυχοι, να εφησυχάζαμε, να χαμηλώναμε τις δαπάνες μας. Δεν μπορούμε να είμαστε. Όμως από την άλλη δεν μπορούμε και να μην εκμεταλλευτούμε με τον δέοντα τρόπο αυτό το διάστημα σχετικής ηρεμίας το οποίο απολαμβάνουμε. Είναι καλοδεχούμενο κι εμείς θα κάνουμε κάθε προσπάθεια ώστε αυτό να διατηρηθεί. Εγώ μάλιστα είδα τον Τούρκο συνάδελφό μου στις Βρυξέλλες εδώ και τρεις μέρες και του ζήτησα να διατηρηθεί το κλίμα, του ζήτησα να αποφύγουν οποιαδήποτε ενέργεια οδηγεί σε οξύνσεις. Διότι εμείς πάντοτε επιζητούμε την ηρεμία, ώστε να υπάρχει πλαίσιο διαλόγου. Αλλά χρειάζονται δύο γι΄ αυτό, δεν μπορούμε μόνοι μας εμείς.
Στα στρατιωτικά νοσοκομεία εσείς με είχατε ρωτήσει, σας απάντησα. Ως προς τις καριέρες των Αξιωματικών έχετε δίκιο, αυτό που περιγράψατε και το περιγράψατε εύγλωττα, έχετε δίκιο. Φοράς τη στολή σου και την άλλη μέρα πας στο γραφείο σου και σου λένε θα την αφήσετε εδώ, βάλτε το κοστούμι σας και πηγαίνετε στο σπίτι σας και χάνεις έναν άνθρωπο 45-50-55 χρονών, ο οποίος μπορεί να έχει άλλα 10-15 χρόνια υπηρεσίας. Πρέπει να δημιουργήσουμε, κοιτάμε μελετάμε το αμερικανικό μοντέλο, ένα διαφορετικό carrier path για τους Αξιωματικούς. Δηλαδή τη δυνατότητα να παραμένουν έστω και σε συγκεκριμένους βαθμούς μέχρι ένα χρονικό ορίζοντα και να μην αποστρατεύονται μόνο με τη λογική ότι προάγεται ο νεότερος, όπως συμβαίνει μέχρι τώρα. Δεν είμαι έτοιμος όμως να σας πω πώς θα το αντιμετωπίσουμε, αλλά αντιλαμβάνομαι απολύτως την ανάγκη. Όπως κοιτάμε και για τους Υπαξιωματικούς και για τους ΕΠΟΠ, κι εκεί υπάρχει ανάγκη σημαντικών βελτιώσεων στο πώς εκμεταλλευόμαστε το ανθρώπινο κεφάλαιο. Στο τέλος-τέλος η μεγαλύτερη περιουσία κάθε ζώντος οργανισμού είναι το ανθρώπινο κεφάλαιο του.
Στον κύριο Νικητιάδη νομίζω απάντησα και στον κύριο Παρασκευαΐδη για τα ζητήματα της Παλλαϊκής Άμυνας. Νομίζω ότι σε μεγάλο βαθμό το ζήτημα της εφεδρείας κύριε συνάδελφε είναι αυτό στο οποίο Μονάδες οι στελεχώνονται πλήρως και είναι απολύτως εκπαιδευμένες στα σύγχρονα συστήματα, διότι ξέρετε πια, αυτό το οποίο προσβλέπουμε είναι κάτι πολύ περισσότερο από τη μονάδα του παρελθόντος.Όταν ήμουν εγώ έφεδρος αξιωματικός η μονάδα μου είχε G3, FN όταν έκανα με τις ειδικές δυνάμεις, Μ1 είχαμε στο Κέντρο και ένα 45άρι περίστροφο περίπου για διακοσμητικούς λόγους ο καθένας μας, όταν έγινα αξιωματικός.
Έχουμε φύγει από αυτή την εποχή, αυτή τη στιγμή ο οπλίτης πρέπει να είναι ένας οπλίτης με ψηφιακές ικανότητες, πρέπει να μπορεί να διαχειρίζεται drone, πρέπει να μεταφέρει δεδομένα από το drone στο ειδικό βλήμα, το οποίο το βλήμα θα εκτοξεύεται κατά του στόχου. Αυτός ο οπλίτης θα πρέπει να έχει επαρκή εκπαίδευση και θα πρέπει να λειτουργεί μέσα σε συγκεκριμένες προκανονισμένες συνθήκες. Έχουν αλλάξει τα πράγματα, αυτό πρέπει να το καταλάβουμε. Καταλαβαίνετε τον κίνδυνο απολύτως, πρέπει να ετοιμάσουμε την απάντηση σε αυτόν τον κίνδυνο.
Προσπάθησα νομίζω να καλύψω ό,το είχατε την καλοσύνη να μου θέσετε. Προφανώς κάτι θα ξέχασα, κύριε συνάδελφε, αναφερθήκατε σε πάρα πολλούς τύπους, δεν μπορώ στο πλαίσιο αυτό να μπω σε αυτό, απλώς, επειδή έχω εικόνα των τύπων που είχατε την καλοσύνη να θίξετε, δεν αναφερθήκατε σε άχρηστες πλατφόρμες, το κόστος όμως των περισσότερων από αυτές αν τα αθροίσετε -μπορώ να σας το κάνω κατ΄ ιδίαν- είναι πάρα-πάρα πολύ υψηλό. Πάλι πρέπει να γίνονται επιλογές.
Και ξαναλέω, έχετε υπόψη σας ότι το αμερικανικό σύστημα, αναφέρομαι στις LCS, τις οποίες κακώς λένε «φρεγάτες», δεν είναι φρεγάτες, είναι ένα σύστημα ενδιάμεσης λύσης εάν κρίνει το ναυτικό ότι το χρειάζεται, δεν είναι οριστική απάντηση σε κανένα πρόβλημα.
Και το F-35 δεν είναι μαχητικό ανάσχεσης, το F-35 είναι πλατφόρμα, είναι διαφορετικής αντίληψης όπλο. Αυτά όλα όμως μπορούμε με χαρά, νομίζω ο Αρχηγός σας, ο Πρόεδρός σας θα έρθει στο Υπουργείο τις επόμενες δυο-τρεις μέρες, μπορώ με την πόρτα κλειστή με μεγάλη χαρά να τα μεταφέρω. Μπορούν να είναι και οι Αρχηγοί να εξηγήσουν αυτά στα οποία εγώ δεν είμαι επαρκής λόγω ιδιαιτέρων τεχνικών λεπτομερειών.
Κυρίες κύριοι συνάδελφοι σας ευχαριστώ θερμά και για το ύφος και για την καλοσύνη σας να μας ακούσετε.»