Η επαναπροσέγγιση Τουρκίας – Αιγύπτου
Γράφει ο
ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΝΕΑΡΧΟΥ
Πρέσβυς ε.τ.
Ο πόλεμος στη Γάζα, εκτός από την τραγωδία που εξελίσσεται στη στενή αυτή λωρίδα γης, με κύριο θύμα τους πολύπαθους Παλαιστινίους, επηρεάζει άμεσα και την όλη γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή. Επηρέασε ήδη τις λεγόμενες Συμφωνίες του Αβραάμ, οι οποίες φιλοδοξούσαν να εξομαλύνουν τις σχέσεις των Αραβικών χωρών του Κόλπου, με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία, με το Ισραήλ.
Οι Συμφωνίες αυτές είχαν ήδη δεχθεί ένα πλήγμα με την αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, με τη μεσολάβηση της Κίνας. Η αντιπαλότητα Σαουδικής Αραβίας και Ιράν και κατά προέκταση μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών Μουσουλμάνων στην περιοχή, ήταν ένας ισχυρός κοινός παρονομαστής που έφερε κοντά, για στρατηγικούς λόγους, το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία.
Η Αίγυπτος ήταν η πρώτη μεγάλη Αραβική χώρα που, μετά από δύο διαδοχικούς πολέμους με το Ισραήλ, θεώρησε απαραίτητο να αναζητήσει ένα modus vivendi με το Ισραήλ και διαπραγματεύθηκε μια συνθήκη ειρήνης, με την οποία πήρε πίσω την κατεχόμενη χερσόνησο του Σινά και αποκατέστησε σχέσεις συνεργασίας. Οι τελευταίες περιελάμβαναν, μεταξύ άλλων, εισαγωγές και εξαγωγές φυσικού αερίου μεταξύ τους.
Οι σχέσεις αυτές, για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1970, αντιμετωπίζουν μια κρίσιμη κατάσταση, η οποία είναι απόρροια της αδιάλλακτης πολιτικής του Ισραήλ να μη δεχθεί στη Γάζα κανέναν συμβιβασμό και να επιδιώξει την πλήρη εξάρθρωση της Χαμάς σε όλη την έκταση της Γάζας. Κατά το Ισραηλινό Επιτελείο, η πολιτική αυτή απαιτεί, για την ολοκλήρωσή της, μεγάλη εκκαθαριστική επιχείρηση και στη Ράφα, που βρίσκεται στα σύνορα με την Αίγυπτο στο Σινά και η οποία είναι επίσης η πύλη για την είσοδο της ανθρωπιστικής βοήθειας σ’ έναν πληθυσμό που δοκιμάζεται από τους συνεχείς βομβαρδισμούς και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και ο οποίος, ταυτόχρονα, κυριολεκτικά λιμοκτονεί.
Η επιμονή της Ισραηλινής κυβερνήσεως να μη δεχθεί κατάπαυση του πυρός, πριν την εκκαθάριση και της Ράφα, δημιουργεί επίσης την υποψία στην Αίγυπτο, όπως και σε άλλους, ότι το Ισραήλ επιδιώκει, ανομολόγητα, να εξωθήσει μια μεγάλη μάζα Παλαιστινίων στην έρημο του Σινά, σε Αιγυπτιακό έδαφος, στο πλαίσιο ενός σχεδίου απομειώσεως των Παλαιστινίων στη Γάζα. Η Αίγυπτος δήλωσε επανειλημμένα ότι δεν θα δεχθεί, με κανέναν τρόπο, έξωση Παλαιστινίων σε γειτονικές Αραβικές Χώρες, στην προκειμένη περίπτωση στην Αίγυπτο.
Η ένταση αυτή και η χειροτέρευση των Ισραηλινο-Αιγυπτιακών σχέσεων αποτελεί, αντικειμενικά, μια ευκαιρία για την Άγκυρα, που παρουσιάζεται ως υπέρμαχος των Παλαιστινίων και των Μουσουλμάνων, και η οποία σπεύδει να την εκμεταλλευθεί. Μετά την ανατροπή των Αδελφών Μουσουλμάνων της Αιγύπτου από τον Στρατάρχη Αλ Σίσι, ο Ερντογάν εξετόξευσε μύδρους εναντίον του και υπεστήριξε ανεπιφύλακτα τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, ελπίζοντας ότι ο Αλ Σίσι δεν θα κατόρθωνε να σταθεροποιήσει το καθεστώς του και να αποκτήσει την ελάχιστη αναγκαία βάση για την επιβίωσή του.
Μετά την τελευταία πρόσφατη επανεκλογή του Σίσι και στο πλαίσιο της αναθεωρημένης πολιτικής του, που εκδηλώνει και έναντι της Ελλάδος, ο Ερντογάν θεώρησε σκόπιμο να εκμεταλλευθεί τη συγκυρία της Γάζας και να επιδιώξει αποκατάσταση των σχέσεων με την Αίγυπτο. Η στρατηγική σημασία μιας τέτοιας ενδεχόμενης εξελίξεως είναι προφανής, θα επανέφερε δυναμικά την Άγκυρα στα ενεργειακά δρώμενα της Ανατολικής Μεσογείου. Θα υπονόμευε τη στρατηγική σχέση της Αιγύπτου με την Ελλάδα και την Κύπρο. Θα στήριζε το Τουρκικό θεώρημα για τη Γαλάζια Πατρίδα και την παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη. Θα άνοιγε ένα νέο κεφάλαιο στις διμερείς σχέσεις και στην οικονομική παρουσία της Τουρκίας στην Αίγυπτο και στην Αφρική. Η Άγκυρα φιλοδοξεί, εκτός των άλλων, να αναλάβει υπό την προστασία της την εν δυνάμει ΑΟΖ των Παλαιστινίων στη Γάζα και να ενισχύσει την παρουσία της στην ΑΟΖ της Ανατολικής Μεσογείου, από τη Συρία μέχρι την Αίγυπτο.
Στο πλαίσιο αυτό, η Άγκυρα άλλαξε την πολιτική της έναντι των Αδελφών Μουσουλμάνων της Αιγύπτου. Περιόρισε δραστικά την παρουσία και τη δράση εκπροσώπων τους στην Τουρκία. Ο υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν ανέλαβε επίσης να προετοιμάσει το έδαφος για την επίσκεψη του Ερντογάν στην Αίγυπτο με κινήσεις στη Λιβύη, που είναι επίσης ένας από τους λόγους του Τουρκο-Αιγυπτιακού ανταγωνισμού. Συναντήθηκε με τον Στρατάρχη Χαφτάρ στην Ανατολική Λιβύη και συμφώνησαν, μεταξύ των άλλων, η Τουρκία να ανοίξει προξενείο και στη Ανατολική Λιβύη, στη Βεγγάζη, πέρα από την παρουσία και την επιρροή που έχει στη Δυτική Λιβύη, με την υποχείρια κυβέρνηση.
Η Ελλάδα έχει δύο εκκρεμότητες με την Αίγυπτο. Η πρώτη αφορά το υπόλοιπο της μεταξύ τους ΑΟΖ, στο οποίο δεν έχει γίνει ακόμη οριοθέτηση και στο οποίο η Άγκυρα προβάλλει τις δικές της θεωρίες και προτάσεις σε βάρος της Ελλάδος, όπως κάνει άλλωστε, ανατολικότερα, σε βάρος της Κύπρου. Η Άγκυρα προτείνει, συγκεκριμένα, στην Αίγυπτο πολύ σημαντικά κέρδη, σε βάρος προφανώς της Ελλάδος και της Κύπρου, εάν δεχθεί να ακυρώσει την υπάρχουσα οριοθέτηση με την Κύπρο και δεχθεί την Τουρκική πρόταση για οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου.
Η άλλη εκκρεμότητα που έχει η Ελλάδα στην περιοχή είναι το Τουρκο-Λιβυκό μνημόνιο και η προσπάθεια της Άγκυρας να ευθυγραμμίσει την πολιτική της με εκείνη της Αιγύπτου στη Λιβύη.
Προφανώς, είναι μια επιτυχία του Χακάν Φιντάν να εξομαλύνει σχετικά τις σχέσεις με τον Στρατάρχη Χαφτάρ της Ανατολικής Λιβύης. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι συνεπάγεται αλλαγή πολιτικής που φέρνει σε κοινή θέση Αίγυπτο και Τουρκία στη Λιβύη. Η Λιβύη είναι θέμα εθνικής ασφάλειας για την Αίγυπτο, πέραν όλων των άλλων συμφερόντων και σκοπιμοτήτων. Ακόμα όμως και μια σχετική βελτίωση των Τουρκο-Αιγυπτιακών σχέσεων και θέσεων στη Λιβύη μπορεί να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στην Ελληνική πλευρά.
Η τελευταία παραμένει αδρανής και δεν προχωρεί, ούτε στην περιοχή νότια της Κρήτης, στην άσκηση των δικαιωμάτων της, με βάση το διεθνές δίκαιο, παρά την υπάρχουσα ήδη δήλωση και τον νόμο Μανιάτη του 2011 για την υφαλοκρηπίδα. Η Ελλάδα πρέπει, για προφανείς λόγους, ιδίως μετά την αυθαίρετη Λιβυκή ανακοίνωση στον ΟΗΕ συνορεύουσας ζώνης και μονομερούς οριοθετήσεως ΑΟΖ, να ασκήσει τα δικαιώματά της και να επιδείξει αποφασιστικότητα και στην κατοχύρωση των δικαιωμάτων της και στην αξιοποίηση των υπαρχόντων πόρων στην Ελληνική ΑΟΖ.
Είναι ιδιαίτερα θετικό ότι έχει ήδη προχωρήσει μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου η στρατηγική διασύνδεση ηλεκτρικής ενέργειας Αφρικής – Ευρώπης μέσω Ελλάδος. Έχει γίνει επίσης πρόοδος σε άλλα, παρόμοια σχέδια ενεργειακής συνεργασίας.
Ο πόλεμος στη Γάζα γίνεται καταλύτης πολύ μεγάλων αλλαγών στην περιοχή. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι η καταστροφή και η πόλωση που προκαλεί καθιστά πολύ δυσκολότερη μια λύση Παλαιστινιακού κράτους, που προηγουμένως είχε σημαντική υποστήριξη και μέσα στο ίδιο το Ισραήλ, σε συνέχεια των συμφωνιών του Όσλο μεταξύ Αραφάτ και Ράμπιν.
Ο υπερθεματισμός των ακραίων οδήγησε μια βάσιμη ελπίδα σε αδιέξοδο και στη σημερινή τραγωδία. Η διεθνής επίσης ένταση που επικρατεί με τον άλλο πόλεμο, στην Ουκρανία, δεν βοηθά τη διεθνή συνεργασία και τη σύγκλιση των προσπαθειών για τον γρήγορο τερματισμό του πολέμου της Γάζας και την εξεύρεση μιας κοινής βάσεως για γενικότερη πολιτική συμφωνία ειρήνης.
