Γερ. Παπαδόπουλος στο “Π”: Σεισμοί: Σπουδαία μαθήματα από την Ιαπωνία
Του
Δρος ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ Α. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ*
Μεσημέρι Πρωτοχρονιάς του 2024 στην Ιαπωνία. Με μια παρέα από το Πανεπιστήμιο Tohoku στο Σεντάι της Ιαπωνίας πίναμε αμέριμνοι ένα ποτό σε μεγάλη καφετέρια, γεμάτη ανθρώπους. Ξαφνικά, όλα τα κινητά, σε όλα τα τραπέζια, άρχισαν να χτυπάνε με τον ίδιο ήχο. Επρόκειτο για προειδοποιητικό μήνυμα που έλεγε: «Έρχεται σεισμός, μείνετε ψύχραιμοι, καλυφθείτε».
Σε περίπου 30 – 45 δευτερόλεπτα νιώσαμε έναν ισχυρό σεισμό με μεγάλη διάρκεια. Αυτού του είδους οι μαζικές προειδοποιήσεις αποτελούν μεγάλη πρόοδο από το 2007, την οποία όλες οι σεισμικά ενεργές χώρες θαυμάζουν και «ζηλεύουν». Η ανακοίνωση του σεισμού δόθηκε αμέσως. Μέγεθος 7,6 Ρίχτερ, στη Χερσόνησο Νότο της Δυτικής Ιαπωνίας. Αμέσως μόλις καταγράφηκε ο σεισμός, τα Shinkansen, δηλαδή τα τρένα-σφαίρες, που κινούνται με ταχύτητες μέχρι και 500 χλμ. την ώρα, ακινητοποιήθηκαν αυτόματα σε τρεις περιφέρειες στην ευρύτερη περιοχή του επικέντρου. Παράλληλα, εντός δύο –τριών λεπτών δόθηκε δημόσια προειδοποίηση για επερχόμενο ισχυρό τσουνάμι στην περιοχή μέσω του κρατικού τηλεοπτικού σταθμού NHK και άλλων Μέσων.
Η πρόσφατη παραμονή μου στην Ιαπωνία δεν ήταν η πρώτη στην επιστημονική μου σταδιοδρομία, ήταν η πέμπτη. Πριν από την Πρωτοχρονιά του 2024 πίστευα ότι ήμουν καλά ενημερωμένος για την εκπληκτική πρόοδο της αντισεισμικής τεχνολογίας στην Ιαπωνία. Διαψεύστηκα. Αυτά τα επιτεύγματα είναι μοναδικά. Η Ιαπωνία προοδεύει συνεχώς στην ανάπτυξη υπερσύγχρονων συστημάτων προειδοποίησης και ενημέρωσης για τους σεισμούς και τους άλλους φυσικούς κινδύνους που απειλούν τη χώρα.
Η έκπληξή μου μεγάλωσε όταν πληροφορήθηκα ότι εντός δύο λεπτών από τη στιγμή του σεισμού υπήρξε, επίσης, δημόσια πληροφορία για την αναμενόμενη ένταση του σεισμού σε χιλιάδες σημεία στην ιαπωνική επικράτεια, δηλαδή για το επίπεδο των αναμενόμενων βλαβών. Ένα επίτευγμα που δεν υπάρχει αλλού στον κόσμο.
Τα μαθήματα από την Ιαπωνία είναι πολλά και χρειαζόμαστε μεγάλα κείμενα για να τα περιγράψουμε όλα. Πάνω από όλα, όμως, είναι η αφοσιωμένη εργασία, η πειθαρχία και ο οργανωμένος τρόπος με τον οποίο υλοποιούν τους στόχους που βάζουν. Όλοι εργάζονται για την επίτευξη των στόχων που έχουν αποφασιστεί. Επιπλέον, αναγνωρίζουν τα λάθη τους και κάνουν τα πάντα για να μην επαναληφθούν. Ένα τέτοιο μεγάλο λάθος ήταν ο κακός σχεδιασμός του πυρηνικού εργοστασίου στη Φουκουσίμα το 2011. Έκτοτε έγιναν πολλές ενέργειες για να μην επαναληφθεί.
Με φυσικό τρόπο έρχεται το ερώτημα: Από τα επιτεύγματα αυτά ποια μπορούμε να εφαρμόσουμε στην επίσης σεισμογενή χώρα μας; Aς προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σύντομα. Η μαζική προειδοποίηση για σεισμό ουδέποτε συζητήθηκε στη χώρα μας, ούτε ως ανάγκη ούτε ως δυνατότητα. Την έχουμε ανάγκη; Αν ναι, σε ποιες περιπτώσεις; Κάτω από ποιες προϋποθέσεις; Η επιστημονική κοινότητα της χώρας πρέπει να συζητήσει πάνω σε αυτό το θέμα και όταν καταλήξει να υποβάλει τις εισηγήσεις της στην πολιτική ηγεσία. Αν βρεθεί ότι χρειαζόμαστε ένα σύστημα προειδοποίησης, όπως αυτό που λειτούργησε στην Ιαπωνία την Πρωτοχρονιά, εκτιμώ ότι θα χρειαστούμε μια 20ετία συνεχούς και αφοσιωμένης επιστημονικής εργασίας, επιχειρησιακών δοκιμών και ασκήσεων αλλά και πολιτικής υποστήριξης προτού το σύστημα τεθεί σε εφαρμογή.
Υπάρχουν, όμως, και πιο ρεαλιστικές και άμεσα εφαρμόσιμες λύσεις για την αξιοποίηση τέτοιων συστημάτων προειδοποίησης σε μεμονωμένες τεχνικές υποδομές, π.χ. σε εργοστάσια, κυβερνητικά κτίρια, ξενοδοχεία, ακόμη και σε πολυκατοικίες. Σήμερα υπάρχουν στη διεθνή αγορά, π.χ. στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία, έτοιμα και δοκιμασμένα ανάλογα συστήματα, τα οποία με μικρή προσαρμογή μπορούν να εξυπηρετήσουν ανάγκες σεισμικής προειδοποίησης σε μεμονωμένες υποδομές.
Ασφαλώς, δεν υπάρχει λόγος να συζητήσουμε για την αυτόματη ακινητοποίηση τρένων γιατί στην Ελλάδα δεν έχουμε τρένα-σφαίρες. Αλλά για την προειδοποίηση για τσουνάμι έχουμε ήδη κάνει σημαντικά βήματα. Ξεκινήσαμε το 2005 και συνδεθήκαμε με την ευρωπαϊκή – μεσογειακή προσπάθεια για την ανάπτυξη συστήματος προειδοποίησης υπό τον συντονισμό της UNESCO. Το 2012 το σύστημα έγινε επιχειρησιακό και το 2016 το πιστοποιήσαμε διεθνώς. Ασφαλώς, απέχουμε κατά πολύ από την ιαπωνική πρόοδο. Αλλά είμαστε σε καλό δρόμο.
Το μεγάλο μάθημα είναι ότι πρέπει να μελετήσουμε τις ανάγκες της χώρας σε αντισεισμική προστασία, να βάλουμε στόχους και να τους υλοποιήσουμε. Ένα καλό παράδειγμα αφορά τον προσεισμικό έλεγχο των δημόσιων κτιρίων της χώρας. Η προσπάθεια ξεκίνησε το 2001, αλλά μέχρι το 2023 καρκινοβατούσε. Μόνο το 20% των περίπου 80.000 κτιρίων είχε ελεγχθεί. Πριν από έναν χρόνο, νομοθετήθηκε ο υποχρεωτικός έλεγχος, η διαδικασία και οι οικονομικοί πόροι που θα υποστηρίξουν τον προσεισμικό έλεγχο με τρόπο ταχύ, οργανωμένο και συστηματικό. Όταν θέλουμε, μπορούμε να προχωρήσουμε.
*Ο Δρ Γεράσιμος Α. Παπαδόπουλος είναι Σεισμολόγος, Μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου και Επισκέπτης Ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Tohoku της Ιαπωνίας.
