2024: Η χρονιά των αντιθέσεων; (Μέρος 1ο) – Του Ν. Στραβελάκη

January 2, 2024 στις κατηγορίες ΑΠΟΨΕΙΣ,Αρθρογράφοι,γράφουν,ΕΥΡΩΠΗ - ΚΟΣΜΟΣ,

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Στον αντίστοιχο απολογισμό πριν από έναν περίπου χρόνο, αναρωτιόμουν αν το 2023 θα ήταν η χρονιά που θα τη σημάδευε το τέλος της παγκοσμιοποίησης. Σήμερα αυτό αποτελεί βεβαιότητα. Οι περιφερειακοί πόλεμοι συνεχίζονται και επεκτείνονται, οι ζώνες επιρροής παγιώνονται και οι οικονομικοί ανταγωνισμοί εντείνονται. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι περισσότερες χώρες αναζητούν πλέον χώρο και ρόλο στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται.

Το 2024 είναι σίγουρο ότι αυτό θα συνεχιστεί και θα ενταθεί ιδιαίτερα στην πορεία προς τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Ο λόγος είναι το ότι στο πλαίσιό τους θα συγκρουστούν διαφορετικές πολιτικές γραμμές στο εσωτερικό της κυρίαρχης τάξης των ΗΠΑ. Η γραμμή του Προέδρου Μπάιντεν προωθεί την επαναβιομηχάνιση της χώρας μέσα από ένα ευρύ πρόγραμμα επιδοτήσεων και ενισχύσεων στο όνομα της «πράσινης μετάβασης». Τη γραμμή αυτή συνόψισε πριν από λίγο καιρό ο νομπελίστας Τζόζεφ Στίγκλιτς στην Αθήνα. Χαριτολογώντας σε σχέση με τις απόψεις του προκατόχου του στο Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων των ΗΠΑ Μάικλ Μπόσκιν, είπε ότι, σε αντίθεση με τις απόψεις του κ. Μπόσκιν, έχει σημασία αν «οι ΗΠΑ παράγουν πατατάκια τσιπς ή τσιπς ηλεκτρονικών υπολογιστών». Άλλωστε, στους υπολογιστές και στον κυβερνοχώρο βρίσκεται η καρδιά της αντιπαράθεσης ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Κίνα. Αντίστοιχα, στην παροχή και στον έλεγχο της αγοράς ενέργειας βρίσκεται και η αντιπαράθεση των ΗΠΑ με τη Ρωσία και τον αραβικό κόσμο.

Στο γεωπολιτικό πεδίο, η πολιτική Μπάιντεν έχει δημιουργήσει αντιδράσεις. Η διεύρυνση της ομάδας BRICS από 1/1/2024 με χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και η Αργεντινή είναι η σημαντικότερη εξέλιξη. Μια δυναμική που θα φέρει τη συγκεκριμένη ομάδα χωρών να αντιπροσωπεύει το 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Περιέργως, αυτό δεν φαίνεται να προβληματίζει τους αρχιτέκτονες της πολιτικής Μπάιντεν. Θεωρούν ότι αρκεί η αρραγής συμμαχία ΗΠΑ – Ευρωπαϊκής Ένωσης (την οποία θεωρούν δεδομένη), αφού αντιπροσωπεύουν από κοινού το 40% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Τούτο, κατά τους συνεργάτες του Προέδρου Μπάιντεν, εξασφαλίζει τη μεγέθυνση της αναγεννημένης βιομηχανίας τους, μάλιστα, χωρίς τον κινεζικό ανταγωνισμό.

Αυτό, όμως, δεν αρέσει καθόλου στους αμερικανούς τραπεζίτες, οι οποίοι θέλουν την εκτόνωση των περιφερειακών αντιδράσεων και την παύση των αναγκαστικών μέτρων απέναντι σε ρώσους ολιγάρχες, κινέζους γραφειοκράτες και άραβες επενδυτές. Πόσω μάλλον όταν υπάρχει ορατός κίνδυνος να απολέσουν τα έσοδα από το παγκόσμιο σύστημα πληρωμών Swift και ίσως να βρεθούν απέναντι σε ένα νέο αποθεματικό νόμισμα, ανταγωνιστικό προ το δολάριο και το ευρώ. Το τραπεζικό κεφάλαιο βρίσκεται πίσω από την υποψηφιότητα Τραμπ και ποντάρει στη δυσαρέσκεια των φτωχών εργατικών στρωμάτων απέναντι στην ασφυκτική ανισότητα του σημερινού κόσμου για να επιτύχει την ανατροπή.

Είναι σχεδόν βέβαιο ότι σε αυτό το πλαίσιο η προεδρία Μπάιντεν θα προσπαθήσει να δώσει μόνιμο χαρακτήρα στον πόλεμο στην Ουκρανία και στη γενοκτονία στην Παλαιστίνη, ενώ η ρατσιστική και ξενοφοβική ρητορική του Τραμπ αναμένεται να ξεπεράσει κάθε όριο. Είναι μια τραγωδία από κάθε άποψη.

Στο περιβάλλον της κρίσης, τέτοιου είδους ιμπεριαλιστικές και ενδοαστικές αντιθέσεις μόνο δεινά μπορούν να φέρουν. Αυτό δεν είναι προφανές μόνο στη Γάζα και στις υπόλοιπες δοκιμαζόμενες περιοχές του πλανήτη. Είναι περισσότερο από εμφανές και στο εσωτερικό των ιμπεριαλιστικών χωρών. Στην Αμερική του Μπάιντεν και του Τραμπ το προσδόκιμο ζωής των φτωχών έχει φτάσει στο σημείο να μειώνεται. Είναι η πρώτη φορά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Την ίδια ώρα, η Ανώτατη Εκπαίδευση αποτελεί άπιαστο όνειρο για όλο και περισσότερους νέους και νέες, κυρίως λόγω των υψηλών διδάκτρων.

Η Ελλάδα, παρότι είναι η μόνη οικονομία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και από τις λίγες παγκοσμίως με ΑΕΠ χαμηλότερο του 2009, αυτές οι εξελίξεις δεν αποτελούν τμήμα του δημόσιου διαλόγου. Αντίθετα, το 2024 φαίνεται ότι θα σημαδευτεί από σκληρές αντιπαραθέσεις για τη Δημόσια Ανώτατη Παιδεία και Υγεία. Την ίδια ώρα, η χάραξη των ΑΟΖ στο Αιγαίο από τις πολυεθνικές αντιμετωπίζεται ως ένα διμερές ζήτημα Ελλάδας – Τουρκίας παρότι συνδέεται με ευρύτερες ισορροπίες στην περιοχή. Αλλά αυτά θα τα δούμε στο δεύτερο μέρος αυτού του άρθρου, την επόμενη εβδομάδα.