Ν. Φαραντούρης στο “Π”: Κλιματική κρίση, βιωσιμότητα και παραγωγικό μοντέλο: Προκλήσεις και Προτάσεις
Του
ΝΙΚΟΛΑ ΦΑΡΑΝΤΟΥΡΗ*
Κλιματική κρίση, οικονομία, διεθνείς σχέσεις: Είχαμε την ευκαιρία να τα συζητήσουμε την περασμένη εβδομάδα στο ετήσιο Συνέδριο του Economist στην Αθήνα με τον Τζόζεφ Στίγκλιτς, τον νομπελίστα Οικονομικών (2001) και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.
Έχουν ενδιαφέρον οι επισημάνσεις του κορυφαίου οικονομολόγου για τη χώρα μας και τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουμε τις πολιτικές στην Ελλάδα. Κατ’ αρχάς, επέστησε την προσοχή στη μυωπική και κοντόφθαλμή θεώρηση των πραγμάτων (χρησιμοποίησε τον όρο «short-termism»), τόσο στην οικονομία όσο και εν γένει στην πολιτική στη χώρα μας. Επισήμανε ότι σε συνθήκες κλιματικής κρίσης και διεθνών εξελίξεων θα πρέπει να μας προβληματίζει η μονομέρεια της ελληνικής οικονομίας και η έμφαση κυρίως στον τουρισμό.
Περαιτέρω, ο Τζ. Στίγκλιτς άσκησε κριτική στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (αλλά και στην αμερικανική ομοσπονδιακή τράπεζα FED) για την άνοδο των επιτοκίων, που συμβάλλει στην ύφεση και, μεταξύ άλλων, επιτείνει το στεγαστικό πρόβλημα. Αναφέρθηκε στις υψηλές τιμές της ενέργειας και τα συνακόλουθα υπέρογκα κέρδη των ενεργειακών εταιρειών και επισήμανε ότι αυτά δεν συνοδεύονται από αντίστοιχες επενδύσεις σε υποδομές. Τέλος, αναφέρθηκε στην ελευθερία του Τύπου και στην πολυφωνία στα ΜΜΕ και χαρακτήρισε την κατάσταση προβληματική.
Με αφορμή τις σκληρές διαπιστώσεις του νομπελίστα καθηγητή, θα προχωρήσω κι εγώ με τη σειρά μου σε μερικές επισημάνσεις, εστιάζοντας στη μεγάλη πρόκληση του αιώνα μας: την κλιματική κρίση, την άνοδο της θερμοκρασίας, την ερημοποίηση του Νότου και την ερήμωση της περιφέρειας, τον βιασμό του φυσικού περιβάλλοντος και την καταστροφή της βιοποικιλότητας.
Πέρα από τις προφανείς υπαρξιακές συνέπειες για τη ζωή στον πλανήτη μας, με προβληματίζουν επίσης οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης σε κοινωνία και οικονομία στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ασφαλώς στην Ελλάδα. Ποιες είναι οι επιπτώσεις στο παραγωγικό μοντέλο και στην κοινωνική, στην οικονομική και στην περιφερειακή συνοχή; Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
α) Στην ενέργεια:
Η κλιματική κρίση αναμένεται να μειώσει τη ζήτηση για θέρμανση στη Βόρεια και Βορειοδυτική Ευρώπη και να αυξήσει σημαντικά τη ζήτηση ενέργειας για ψύξη στη Νότια Ευρώπη, γεγονός που ενδέχεται να επιδεινώσει περαιτέρω την κορύφωση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας το καλοκαίρι. Συνεπώς, απαιτείται ανασχεδιασμός της ενεργειακής πολιτικής, των δικτύων και των υποδομών.
β) Στη γεωργία:
Προβλέπονται σημαντικές απώλειες γεωργικής παραγωγής για τις περισσότερες ευρωπαϊκές περιοχές κυρίως του Νότου, οι οποίες δεν θα αντισταθμιστούν από κέρδη στη Βόρεια Ευρώπη. Ενώ η άρδευση συνιστά αποτελεσματική επιλογή προσαρμογής για τη γεωργία, η ικανότητα προσαρμογής με τη χρήση άρδευσης θα περιορίζεται όλο και περισσότερο από τη διαθεσιμότητα νερού. Οι νότιες περιοχές θα πληγούν περισσότερο, με συνολικό αρνητικό αντίκτυπο στη γεωργία. Απαιτείται ριζική τροποποίηση της αγροτικής πολιτικής, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο.
γ) Στον τουρισμό:
Η καταλληλόλητα της Νότιας Ευρώπης ως τουριστικού προορισμού προβλέπεται να μειωθεί σημαντικά κατά τους βασικούς θερινούς μήνες και να βελτιωθεί σε άλλες εποχές. Η Κεντρική Ευρώπη προβλέπεται να αυξήσει την τουριστική της ελκυστικότητα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Οι προβλεπόμενες μειώσεις της χιονοκάλυψης θα επηρεάσουν αρνητικά και τη βιομηχανία των χειμερινών αθλημάτων σε πολλές περιοχές. Συνεπώς, απαιτείται ανασχεδιασμός και του τουριστικού μοντέλου, μακριά από την πεπατημένη του «ελληνικού καλοκαιριού» των προηγούμενων δεκαετιών.
δ) Στην ασφαλιστική αγορά:
Προκύπτει μια συνεχώς αυξανόμενη ανάγκη για ασφάλιση, η οποία σε κάποιες χώρες (Ελλάδα) προβλέπεται μάλιστα να γίνει υποχρεωτική. Αυτό, με τη σειρά του, προβλέπεται να αυξήσει τις κοινωνικές ανισότητες, καθώς τα ασφάλιστρα θα γίνουν οικονομικά απρόσιτα για ένα μέρος του πληθυσμού. Ουσιαστικά, δηλαδή, το κόστος της κλιματικής κρίσης μετακυλίεται στον πλέον ευάλωτο.
ε) Στην εργασία:
Σοβαρές επιπτώσεις θα έχει η κλιματική κρίση στη διαθεσιμότητα του εργατικού δυναμικού λόγω της υποβάθμισης των συνθηκών υγείας του πληθυσμού και των πρόσθετων περιορισμών όσον αφορά την υγεία στην εργασία (υψηλότερη θερμοκρασία στην εργασία, συχνότεροι και εντονότεροι φυσικοί κίνδυνοι που εμποδίζουν τους ανθρώπους να φτάσουν στον χώρο εργασίας τους).
στ) Στη μετανάστευση:
Αναμένεται αύξηση των μεταναστευτικών ροών από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή, όχι μόνο λόγω ανέχειας, αναζήτησης εργασίας και καλύτερων όρων εργασίας και ζωής αλλά και λόγω των εχθρικών κλιματολογικών συνθηκών, της ερημοποίησης και της λειψυδρίας.
Εν όψει τούτων των σοβαρών προκλήσεων, επιβάλλεται ένας συντονισμένος και μακροπρόθεσμος συνολικός επανασχεδιασμός των επιμέρους εθνικών μας πολιτικών και απαιτούνται άμεσα μέτρα ταχείας απόδοσης σε επίπεδο Βρυξελλών σε τρεις άξονες:
Πρώτον, εξαίρεση δαπανών για κλιματική κρίση και αποζημιώσεις πληγέντων από το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.
Δεύτερον, αναθεώρηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2026, με έμφαση στις καλλιέργειες του Νότου.
Τρίτον, επαναδιαπραγμάτευση των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για μεγαλύτερη και πιο στοχευμένη στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Τα μεγάλα ζητήματα στη χώρα μας, όπως η κλιματική κρίση, η βιώσιμη οικονομία, η ερήμωση της υπαίθρου, η υποχώρηση του αγροτοδιατροφικού τομέα, η ενεργειακή αποδοτικότητα και ασφάλεια, το Μεταναστευτικό, ο πόλεμος στη γειτονιά μας, απαιτούν συλλογική αντιμετώπιση. Οι πολιτικές δυνάμεις του τόπου, η ακαδημαϊκή έρευνα και οι παραγωγικοί φορείς, έχουμε όλοι ευθύνη να καταθέσουμε βιώσιμες προτάσεις για το μέλλον της κοινωνίας και των επόμενων γενεών. Και τούτη η μικρή συμβολή φιλοδοξεί ακριβώς να συνεισφέρει στον δημόσιο διάλογο για την επόμενη μέρα.
* Ο Νικόλας Φαραντούρης είναι Καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου και Δικαίου Ενέργειας, Κάτοχος της Ευρωπαϊκής Έδρας Jean Monnet και Διευθυντής Μεταπτυχιακών στην Ενέργεια στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ.
