Τελείωσε η Μεταπολίτευση; – Του Ν. Στραβελάκη
–Σκέψεις με αφορμή τα 50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου
Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Οι «στρογγυλές» επέτειοι είναι πάντα πηγές αναπόλησης και προβληματισμού. Πόσω μάλλον σε κομβικές στιγμές για την Ελλάδα και τον κόσμο, όπως οι τωρινές. Ένας λόγος παραπάνω όταν μιλάμε για το Πολυτεχνείο, για το οποίο πολλά έχουν ειπωθεί, αλλά πολλά, επίσης, δεν γνωρίζουμε. Γι’ αυτό συνεχίζουν να γράφονται αποκαλυπτικά βιβλία, όπως αυτά που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.
Το πρώτο από τον εμβληματικό εκφωνητή του ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου Δημήτρη Παπαχρήστο (Εκδόσεις Τόπος) και το δεύτερο από τον επίσης πρωταγωνιστή των γεγονότων Ιερώνυμο Λύκαρη (Εκδόσεις Καστανιώτη). Το περιεχόμενο και των δύο βιβλίων φωτίζει ευαίσθητες και άγνωστες πτυχές εκείνης της συγκλονιστικής εβδομάδας του Νοέμβρη του 1973.
Εντύπωση μου έκαναν όμως και οι τίτλοι. Το βιβλίο του Δημήτρη Παπαχρήστου τιτλοφορείται «Δεν αδειάζουμε να πεθάνουμε» και του Ιερώνυμου Λύκαρη «Το Αίμα το αδικαίωτο ποτέ δεν ησυχάζει». Αμφότεροι οι τίτλοι παραπέμπουν σε «ένα ισχυρό σημείο αναφοράς που δεν ξεθώριασε στο πέρασμα του χρόνου», όπως γράφει η Μαριάννα Τζιαντζή στο επίμετρο του βιβλίου του Λύκαρη. Από τη σκοπιά αυτή είναι σημαντικό να συζητήσουμε, στα σοβαρά όμως, αν και σε ποιο βαθμό το Πολυτεχνείο δίνει ακόμα το στίγμα στο πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα.
Είναι σίγουρο ότι το Πολυτεχνείο ήταν καθοριστικό στη διαμόρφωση των χαρακτηριστικών της πέμπτης ελληνικής δημοκρατίας. Πρώτον, ματαίωσε τον ψευτοεκδημοκρατισμό της χούντας και αποτέλεσε την αρχή του τέλους του μετεμφυλιοπολεμικού κράτους. Δεύτερον, έκανε την Αριστερά εγγυητή των δημοκρατικών ελευθεριών και των πολιτικών δικαιωμάτων. Τρίτον, αμφισβήτησε ότι οι ΗΠΑ και οι δημοκρατίες της Δύσης συνιστούν τη «σωστή πλευρά της Ιστορίας», πολλώ δε μάλλον το «τέλος της Ιστορίας». Αυτά ήταν τα τρία χαρακτηριστικά της περιόδου που ονομάζουμε Μεταπολίτευση.
Με δύο λόγια, το πολιτικό σκηνικό που γέννησε η Μεταπολίτευση ήταν αριστερόστροφο, σε αντίθεση με το πολιτικό σκηνικό στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αυτό ήταν και ο λόγος που το κατεστημένο έχει λυσσάξει να βάλει τέλος στη Μεταπολίτευση.
Η πρώτη προσπάθεια έγινε το 1989 – 1990 με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, που συνέπεσε με μια μίνι κρίση χρέους στην Ελλάδα. Η τότε συγκυβέρνηση ΝΔ – Συνασπισμού, και κατόπιν ΝΔ – ΠΑΣΟΚ – Συνασπισμού, θεωρήθηκε το τέλος των διαιρετικών τομών της Μεταπολίτευσης. Στο εξής, η κοινωνία θα διαχωριζόταν σε «προοδευτικούς», κοσμοπολίτες οπαδούς της «ελεύθερης αγοράς» και αντιδραστικούς «νατιβιστές», φοβικούς απέναντι στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας.
Η περίοδος από το 1995 έως το 2008 ήταν ίσως το μοναδικό διάστημα μετά το 1974 που το ελληνικό πολιτικό σκηνικό έμοιαζε να ακολουθεί το «θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου» του Μπλακ. Οι αριστεροί στοιχίζονταν, ως επί το πλείστον, στο ΠΑΣΟΚ οι δεξιοί στη ΝΔ και τις εκλογές τις κέρδιζε ο υποψήφιος πρωθυπουργός που βρισκόταν κοντύτερα στον «διάμεσο ψηφοφόρο» ή στον «μεσαίο χώρο», όπως αρεσκόταν να τον λέει ο κ. Κώστας Καραμανλής. Οι ιδανικοί «υποψήφιοι» ήταν ο κ. Σημίτης από το 1995 έως το 2004 και ο κ. Καραμανλής από 2004 έως το 2008.
Όμως ήρθε η κρίση και σάρωσε όχι μόνο την εκσυγχρονιστική ατζέντα του ΠΑΣΟΚ και την «τριγωνική» υπερκομματική ατζέντα της ΝΔ αλλά και τον ίδιο τον δικομματισμό, που κυριαρχούσε από το 1980. Το σύστημα ΝΔ – ΣΥΡΙΖΑ, που κυριάρχησε στη συνέχεια, δεν πλησίασε ούτε κατά διάνοια τα ποσοστά του δικομματισμού ΠΑΣΟΚ – ΝΔ. Το κυριότερο, όμως, είναι ότι η κρίση επανέφερε τους ταξικούς διαχωρισμούς της δεκαετίας του 1980 ανάμεσα στη Δεξιά και την Αριστερά. Το αποκορύφωμα ήταν το δημοψήφισμα του Ιουνίου του 2015, όπου τα χαμηλά εισοδήματα ψήφισαν «Όχι» σε ποσοστό πάνω από 70%.
Η κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του 2023 έφερε τη δεύτερη προσπάθεια του κατεστημένου να ξεμπερδεύει με τη Μεταπολίτευση. Πολλοί έσπευσαν να προδικάσουν ότι μια πιθανή αδυναμία της Κεντροαριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ) να αναδιοργανωθεί σε μια άκρως συστημική βάση θα έφερνε την παντοκρατορία της ΝΔ και θα οδηγούσε την αντισυστημική ψήφο στην Άκρα Δεξιά.
Όμως, οι δημοτικές και περιφερειακές εκλογές δεν επιβεβαίωσαν αυτές τις προβλέψεις. Η Νέα Δημοκρατία απώλεσε και τους τρεις μεγάλους δήμους, ενώ η κομμουνιστική και ριζοσπαστική Αριστερά σημείωσε σημαντική άνοδο, συγκεντρώνοντας την πλειοψηφία της αντισυστημικής ψήφου. Παράλληλα, η όξυνση της κρίσης, με την ένταση της λιτότητας, αλλά και οι περιφερειακές συγκρούσεις στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή έχουν οξύνει τα αντιμπεριαλιστικά αντανακλαστικά της κοινωνίας.
Έτσι φτάνουμε μπροστά στις μάχες του σήμερα, που θα κρίνουν το πολιτικό σκηνικό του επόμενου διαστήματος. Η ειρωνεία της Ιστορίας είναι ότι για άλλη μια φορά οι εξελίξεις περνούν από τις εκδηλώσεις, τον όγκο και τη δυναμική της πορείας του Πολυτεχνείου. Μια μαζική αντιιμπεριαλιστική πορεία αλληλεγγύης στον παλαιστινιακό λαό θα είναι απαρχή σημαντικών αγώνων και αμφισβήτησης της κυβερνητικής πολιτικής. Όπως λέει και ο Δημήτρης Παπαχρήστος «Δεν αδειάζουμε να πεθάνουμε». Όλοι στην πορεία.
