Ταχύτητα, αποτελεσματικότητα και ανθεκτικότητα – Του Ν. Γ. Χαριτάκη
Υπό
Ν. Γ. ΧΑΡΙΤΑΚΗ
πρώην Επίκουρου Καθηγητή Οικονομικών του ΕΚΠΑ
[email protected]
Σε προηγούμενο σχόλιο με αφορμή την ένταξη της Ελλάδος και του δημοσίου χρέους στην επενδυτική βαθμίδα ανέφερα ότι σημασία δεν έχει ο χαρακτηρισμός μας ως αξιόπιστου οφειλέτη, αλλά συμπληρωματικά και η αναγνώριση ότι η αξιοπιστία της οικονομίας έχει εχέγγυα ανθεκτικότητας. Και όρισα ως ανθεκτική μια οικονομία που μπορεί να αντιμετωπίζει μεγάλες κρίσεις και διαταραχές χωρίς πανικό.
Όταν η κεντρική διοίκηση, και ο πρωθυπουργός, δεν τρέχει πανικόβλητη να δανειστεί, δεν τρέχει να βρει τον υπεύθυνο, δεν φοβάται, αν χρειαστεί, να ξεπεράσει και αυτήν την ισχύουσα νομιμότητα, αρκεί να λύσει τα μεγάλα προβλήματα. Για τους παλαιότερους εξ ημών, όταν λειτουργεί με αυστηρούς και ιεραρχημένους μηχανισμούς εξουσίας. Προφανώς, με ευθύνη και λογοδοσία στις δημοκρατικές διαδικασίες που χαρακτηρίζουν την κοινωνία.
Αυτή η λογική έχει εφαρμογή τόσο στα μικρά όσο και στα τεράστια κοινωνικά προβλήματα. Στα μικρά οι ευθύνες και οι ποινές αποδίδονται στον πρώτο βαθμό ιεραρχίας, δηλαδή στους άμεσα εμπλεκόμενους, και στα μεγάλα στην εκτελεστική εξουσία, στην κυβέρνηση και στον πρωθυπουργό. Στο μεν πρώτο επίπεδο για να αξιολογηθεί η αναποτελεσματικότητα, το γνωστό «τίποτα δεν λειτουργεί στη χώρα», στο δε δεύτερο για να αξιολογηθεί η ανθεκτικότητα της κοινωνίας.
Παράδειγμα πρώτο. Σχεδόν σε όλους μας έχει τύχει να βρεθούμε σ’ έναν μόλο με διάφορα σκάφη δεμένα στην προβλήτα. Ο χειριστής και συνήθως ιδιοκτήτης βλέπει να έρχεται από μακριά ένα μπουρίνι και θαλασσοταραχή. Τι κάνει πριν βάλει μπρος τις μηχανές; Ανεβάζει τη σκάλα, λύνει τους κάβους και σιγά σιγά μαζεύει την άγκυρα. Στοιχειώδες, που θα έλεγε και ο Σέρλοκ Χολμς.
Προφανώς, αν είσαι επαγγελματίας –ιδιαίτερα αν έχεις την ευθύνη των επιβατών–, γνωρίζεις ότι δεν βάζεις μπρος τις μηχανές αν δεν έχει κλείσει η πλατφόρμα επιβίβασης. Γιατί, απλά, δεν υπάρχει ασφάλεια που να καλύπτει εσένα και τον πλοιοκτήτη. Τώρα, αν το γνώριζες, αν το τόλμησες, αν σε άφησαν, αν… οτιδήποτε, δεν έχει νόημα. Τα δικαστήρια θα δώσουν την απάντηση και θα αποδώσουν τις ευθύνες και τις ποινές. Γι’ αυτό άλλωστε και υπάρχουν. Η κοινωνία και η πολιτική ηγεσία είναι ανθεκτική, αν χωρίς πανικό αφήνει τα αρμόδια θεσμικά όργανα να λύσουν το πρόβλημα.
Παράδειγμα δεύτερο. Έτυχε να ζήσω τη δεύτερη σε ισχύ χιονοθύελλα στην ιστορία της Μασαχουσέτης, το 1987. Για όσους δεν έχουν δει χιονοθύελλα αυτής της έκτασης, ενημερώνω ότι πέθαναν οδηγοί στους αυτοκινητόδρομους από καυσαέρια. Τα μηχανήματα του Αμερικανικού Στρατού έκαναν τρεις ημέρες να μεταφερθούν με τα μεταγωγικά του στρατού στο αεροδρόμιο της Βοστώνης, γιατί δεν μπορούσαν να προσγειωθούν. Σ’ ένα αεροδρόμιο ιδιαίτερα εξοπλισμένο για να αντιμετωπίζει τέτοιες φυσικές καταστροφές. Για ενημέρωση, αποτυπώνω τις ενέργειες που έγιναν τότε από τους ιθύνοντες μιας ανθεκτικής και δημοκρατικής κοινωνίας.
Ενημέρωσε τους πολίτες να φύγουν από τις δουλείες τους και να κλειστούν στα σπίτια τους. Οι δημοτικές αρχές και οι τοπικοί άρχοντες ανέλαβαν να εκτελέσουν ένα συγκεκριμένο και προκαθορισμένο πρωτόκολλο. Εκεί που χρειάστηκε, ιδιαίτερα στην παροχή μηχανημάτων, ανέλαβε ο στρατός. Είναι άλλωστε παγκοσμίως ο μόνος αυστηρά ιεραρχημένος μηχανισμός για αντιμετώπιση κρίσεων. Δεν περίμενε να του το ζητήσουν. Η ηγεσία του ενήργησε αυτόνομα. Για να έρθουν οι προμήθειες και τα τρόφιμα λειτούργησε ο εθελοντισμός και προφανώς δεν υπήρξαν περιορισμοί στον χρόνο λειτουργίας των καταστημάτων τροφίμων. Η ατομική ευθύνη στον καθαρισμό των πεζοδρομίων λειτούργησε άμεσα. Ο καθαρισμός του πεζοδρομίου μπροστά από την ιδιοκτησία του κτιρίου ανήκει στον ιδιοκτήτη ή στον διαχειριστή. Και, προφανώς, ο καθαρισμός των δρόμων πριν λιώσει το χιόνι και πλημμυρίσουν τα σπίτια έγινε με μεταφορά του χιονιού σε ελεύθερα οικόπεδα και δημόσιους χώρους.
Οι ασφαλιστικές εταιρείες αποζημίωσαν άμεσα την αποκατάσταση των ιδιωτικών ζημιών και, τέλος, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση κάλυψε το επιπλέον κόστος αποκατάστασης των ζημιών. Και εκεί υπήρχαν μηλοπαραγωγοί και κτηνοτρόφοι. Και εκεί υπήρχαν επιχειρήσεις που είχαν συμβάσεις που δεν εξυπηρέτησαν, όπως γίνεται για παράδειγμα στη χώρα μας με τους οφειλέτες των τραπεζών, και εκεί χάθηκαν περιουσίες. Η ανθεκτικότητα λειτούργησε σε ταχύτατο χρόνο και με μεγάλη, κατά την κρίση μου, αποτελεσματικότητα.
Συμπερασματικά, δεν βγήκε κανείς τοπικός άρχοντας να φωνάζει στους πολίτες «πού πάτε, ρε;», ούτε κανείς πολίτης να φωνάζει ως άλλος προεδρεύων της Βουλής «Φρουρά, φρουρά!». Και, βεβαίως, ούτε τα κόμματα βγήκαν στα κανάλια για να κάνουν κριτική. Διότι, σε τελική ανάλυση, αυτό που μετράει στην κριτική είναι αν στις κρίσεις αυτού του μεγέθους υπάρχει ή δεν υπάρχει ανθεκτικότητα της κρατικής εξουσίας, ώστε να αντεπεξέλθει χωρίς πανικό στο τυχαίο και στο απρόβλεπτο.
Σήμερα που γράφονται αυτές οι γραμμές, αντικειμενικά, και σε σχέση με την ιεράρχηση των ενεργειών, τον χρονισμό και την αποτελεσματικότητά του, δεν μπορούμε εύκολα να προσδιορίσουμε κάποιες αδυναμίες στη λειτουργία του συστήματος. Η κρίση ξεπεράστηκε, ανεξάρτητα από τις πληγές που δημιούργησε. Το τυχαίο δεν είναι ποτέ χωρίς κόστος. Έχει και τη θετική πλευρά. Επιτρέπει στην ηγεσία να διορθώνει λάθη και αδυναμίες.
Θα μπορούσαμε, για παράδειγμα, να καλέσουμε ταχύτερα τον στρατό. Θα μπορούσαμε να έχουμε κατασκευάσει πρωτόκολλα για άμεσες ενέργειες των τοπικών αρχόντων. Θα μπορούσαμε να είχαμε ενημερώσει περισσότερο τους πολίτες, ώστε να προετοιμαστούν κατάλληλα. Δεν έγινε αυτό, αλλά τουλάχιστον η κρίση άφησε πίσω της τη γνώση στην αντιμετώπιση των αδυναμιών μας. Απλώς, τώρα ξέρουμε ότι η έννοια project management είναι αναγκαία να εφαρμόζεται πριν αλλά και μετά την εμφάνιση του προβλήματος.
Οι αναγκαίοι πόροι βρέθηκαν κατ’ αρχάς. Η ΕΕ βοήθησε να ανακατανείμουμε εθνικούς πόρους με βάση τις νέες προτεραιότητες. Είναι βέβαιο ότι θεσμικές αλλά και αυτόνομες παρεμβάσεις θα απαιτηθούν να γίνουν ως αναγκαίες. Αν απλά η επιτάχυνση στην έκδοση συντάξεων ολοκληρώθηκε με τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων στον ιδιωτικό τομέα, γιατί δεν μπορεί να εφαρμοστεί η ίδια λογική για τα κατεστραμμένα σπίτια και επιχειρήσεις; Άλλο οικονομική ενίσχυση και άλλο αποκατάσταση των ζημιών.
Αν πρέπει να χρησιμοποιηθεί το Μηχανικό του Στρατού για τις αναγκαίες και άμεσες επεμβάσεις, ας αξιοποιηθεί. Αν πρέπει να ενημερωθούν οι πολίτες για τη συμβολή ή μη των τοπικών αρχόντων στην όλη παρέμβαση, ας ενημερωθούν επίσημα από την κεντρική διοίκηση. Είναι λάθος, κατά τη γνώμη μας, η απόκρυψη της ανευθυνότητας ή της αναποτελεσματικότητας των δημαρχιακών αρχών. Οι δημότες ξέρουν τι ψηφίζουν, αλλά δεν είναι και σίγουρο ότι έχουν ικανοποιητική και αξιόπιστη γνώση. Η τοπική κοινωνία προέχει της κομματικής ταυτότητας.
Αν θέλουμε να γίνουμε λίγο αυστηροί, θα προτείναμε, κατά την πιστοποίηση των προβλημάτων που προέκυψαν στα δημοσίου ενδιαφέροντος έργα, π.χ. δρόμοι, γεφύρια, κτίρια σε μπαζώματα ή στην κοίτη των ποταμών ή ακόμη και καλλιέργειες σε αμφισβητούμενες περιοχές, να γνωρίζαμε τους άμεσα εμπλεκόμενους. Δεν είναι σκόπιμο να συντηρούμε μια κατάσταση που έχει να κάνει με εμπλοκή δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Δεν είναι σκόπιμο να παραμένει η σχέση στο απυρόβλητο, επειδή σε τελική ανάλυση δεν θέλουμε να αποδώσουμε ευθύνη στον άμεσα εμπλεκόμενο δημόσιο και ιδιωτικό υπάλληλο.
Σε λίγο χρόνο, στο Δημόσιο θα εισαχθούν κριτήρια αξιολόγησης των υπαλλήλων. Τι μας εμποδίζει, με αφορμή τις πλημμύρες, να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε αν θέλουμε να μας θεωρούν ανθεκτική κοινωνία οι τρίτοι;
email: [email protected]
