Η διεύρυνση της ομάδας BRICS: Προς έναν νέο παγκόσμιο διπολικό κόσμο σε πολιτικοοικονομική μορφή;
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.
Απρόσμενα αλλά και εντυπωσιακά θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν τα αποτελέσματα της πρόσφατης Συνόδου Κορυφής της ομάδας BRICS, που έλαβε χώρα στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής στις 22 – 24 Αυγούστου.
Εκτός από το ουσιαστικό μέρος, που αφορά τη συνεργασία μεταξύ των χωρών-μελών, σημαντική ήταν η απόφαση για την αποδοχή των αιτήσεων προς ένταξη από έξι νέες χώρες, την Αργεντινή, την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, το Ιράν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και τη Σαουδική Αραβία, με ημερομηνία ισχύος την 1 Ιανουαρίου 2024.
Η ομάδα των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική) ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του έτους 2009 και η πρώτη Σύνοδος Κορυφής πραγματοποιήθηκε στην πόλη Αικατερίνμπουργκ της Ρωσίας. Με την κοινή δήλωση οι ιδρυτικές χώρες δήλωναν και ζητούσαν τη δημιουργία μιας «δίκαιης, δημοκρατικής, πολυπολικής, νέας παγκόσμιας τάξης, στα πλαίσια της νέας πραγματικότητας». Προφανώς σε αντίδραση της επικράτησης της παγκοσμιοποίησης (globalization) και της οικονομίας των αγορών, με κυρίαρχη χώρα, υποστηρικτή και εφαρμοστή τις ΗΠΑ και τις χώρες του Δυτικού Κόσμου.
Είχαν περάσει μόλις 20 χρόνια από τη κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Όμως, η παγκοσμιοποίηση που ακολούθησε και επέβαλε ως οικονομικό σύστημα την οικονομία της αγοράς διέψευσε τις προσδοκίες των υποστηρικτών για τα πλεονεκτήματά της. Το 2008 σημαδεύεται από την έναρξη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, που εξακολουθεί να ταλαιπωρεί τους λαούς, με όλα τα δυσμενή επακόλουθα, όπως οι πτωχεύσεις, η πενία, η λαθρομετανάστευση, οι περιφερειακές συγκρούσεις, η επιβολή αυταρχικών καθεστώτων, τα προσφυγικά κύματα κυρίως από χώρες της Ασίας και Αφρικής, που προκάλεσαν προβλήματα και αντιδράσεις σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο.
Ποιοι είναι οι στόχοι και οι επιδιώξεις των χωρών της ομάδας BRICS; Αναφέρονται με σαφήνεια στο κείμενο των αποφάσεων της τελευταίας συνόδου και συνοψίζονται στα εξής: Βελτίωση της τρέχουσας (οικονομικής) κατάστασης, συνεργασία για μεταρρύθμιση των χρηματιστικών ιδρυμάτων (ΔΝΤ – Παγκόσμια Τράπεζα), ευρύτερη συμμετοχή στις διεθνείς εξελίξεις και υποθέσεις, δημιουργία ενός νέου αποθεματικού νομίσματος, σταθερού και προβλέψιμου. Τα αρχικά πέντε ιδρυτικά μέλη, ο συνολικός πληθυσμός των οποίων ξεπερνούσε τα 3 δισ. και τα συναλλαγματικά αποθέματα τα 13,7 τρισ. δολάρια, χαρακτηρίζονται ως ανερχόμενες οικονομίες, με διεθνή ρόλο και προεκτάσεις. Ανταποκρίνονται όμως σε αυτόν τον ορισμό και όλα τα νέα μέλη, η ένταξη των οποίων θα ισχύσει από την αρχή του νέου έτους;
Έγκυροι αναλυτές των διεθνών πολιτικών και οικονομικών εξελίξεων ερμηνεύουν τη διεύρυνση ως κίνηση με στόχο να λειτουργήσει ως αντίπαλο δέος στο υφιστάμενο διεθνές πολιτικοοικονομικό σύστημα, που κυριαρχείται από τις ΗΠΑ και άλλες ισχυρές, βιομηχανικές χώρες της Δύσης. Πρόσθετος στόχος είναι η διαμόρφωση ενός νέου παγκόσμιου γεωπολιτικού χάρτη και η αμφισβήτηση της ισχύος και του ρόλου του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος. Ουδείς αμφισβητεί ότι η παγκοσμιοποίηση ευνόησε και την Κίνα, παρόλο το ιδιόμορφο καθεστώς με διακυβέρνηση κομμουνιστικού τύπου και οικονομία καπιταλιστικού συστήματος. Τα κινέζικα προϊόντα, ιδιαίτερα εκείνα της υψηλής τεχνολογίας, κατέστησαν –λόγω και του χαμηλότερου κόστους παραγωγής– άκρως ανταγωνιστικά προς εκείνα των δυτικών χωρών, γεγονός που προκάλεσε τις αντιδράσεις κυρίως των ΗΠΑ, που επέβαλαν διάφορα περιοριστικά μέτρα στις κινεζικές εισαγωγές και σε άλλες μορφές συνεργασίας με την Κίνα.
Παράλληλα, επιβλήθηκαν και περιοριστικά μέτρα στην εισαγωγή, κυρίως από τις ευρωπαϊκές χώρες, ρωσικού φυσικού αερίου και πετρελαίου, προκειμένου να αποτραπεί η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, με τη δίκαιη καταδίκη της από τη διεθνή κοινωνία, απομόνωσε έτι περισσότερο τη Ρωσία από τον Δυτικό Κόσμο, αλλά συγχρόνως συνετέλεσε στη στενότερη συνεργασία Μόσχας – Πεκίνου και στην ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των χωρών της ομάδας BRICS. Έπαιξε το Ουκρανικό ρόλο στη διεύρυνση της συγκεκριμένης ομάδας χωρών; Προφανώς συνέβαλε αποφασιστικά, όπως και εκείνη της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ, με τη συμπερίληψη, εκτός των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, και των χωρών της Βαλτικής και της Σκανδιναβίας.
Μπορεί η ομάδα BRICS να λειτουργήσει ως αντίβαρο και να αντιταχθεί στη γνωστή G7; Επίσης, υπάρχουν δυνατότητες ουσιαστικής συνεργασίας μεταξύ των μελών της, όταν είναι γνωστές οι δομικές και οικονομικές διαφορές, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων μελών που θα ενταχθούν με την έναρξη του νέου έτους; Είναι γνωστές οι διαφορές του Ιράν, σε ιδεολογικό και γεωπολιτικό επίπεδο, με τις ΗΠΑ και άλλες χώρες της περιοχής, κυρίως το Ισραήλ, ενώ πολλές από τις χώρες-μέλη των BRICS διατηρούν και αναπτύσσουν στενή συνεργασία με τις ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες. Επιπλέον, πολλές δυτικές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, συνεργάζονται ήδη, και σε πολλούς τομείς, με χώρες της ομάδας BRICS.
Πολλές από αυτές τις χώρες είναι πιθανό να δεχθούν πιέσεις από τις ΗΠΑ, που μάλλον δεν θα ευδοκιμήσουν. Είναι, π.χ., δυνατό χώρες όπως η Ιταλία να υποκύψουν σε πιέσεις και να θέσουν όρια στη συνεργασία τους με την Κίνα, περιορίζοντας τις εξαγωγές πολυτελών αυτοκινήτων σε κινέζους οικονομικούς νεοολιγάρχες της Σαγκάης; Πιθανότατα, τίποτα το ουσιαστικό δεν πρόκειται να αλλάξει στο σημερινό status quo.
Στον οικονομικό τομέα ενδέχεται να επέλθουν και να σημειωθούν αλλαγές, συμβιβαστικού όμως χαρακτήρα. Όχι όμως και στον τομέα της ασφαλείας. Απλώς, ο κόσμος πριν από την κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού ήταν διπολικός ιδεολογικά (ΝΑΤΟ – Σύμφωνο Βαρσοβίας), ενώ ο σημερινός είναι διπολικός πολιτικοοικονομικά. Η Ομάδα των BRICS, που από συστάσεως αριθμούσε πλέον των 3 δισ. κατοίκων, μπορεί να συμβάλει θετικά στη νέα παγκόσμια πραγματικότητα. Στο μεταξύ, μετά την ένταξη των έξι νέων μελών, θα πρέπει να σκεφτούν σοβαρά μήπως πρέπει να αλλάξουν ονομασία – όχι ασφαλώς BRICS και ΣΙΑ…
