Αύγουστος 1953: Ο Εγκέλαδος με τρία χτυπήματα αφανίζει τρία νησιά του Ιονίου – Του Γερ. Παπαδόπουλου

August 13, 2023 στις κατηγορίες ΚΟΙΝΩΝΙΑ,

Του
Δρος ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ*

Αύγουστος 1953, πριν από 70 χρόνια. Εφιαλτικές εικόνες στην Κεφαλονιά, στη Ζάκυνθο και στην Ιθάκη. Το πανίσχυρο χέρι του Εγκέλαδου συνέτριψε κυριολεκτικά τα τρία νησιά με τρία αλλεπάλληλα χτυπήματα. Ο πρώτος σεισμός έγινε στις 9 Αυγούστου και είχε μέγεθος 6,3, σύμφωνα με τους έγκυρους υπολογισμούς του Διεθνούς Σεισμολογικού Κέντρου (International Seismological Centre), που εδρεύει στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Από αυτόν τον σεισμό επλήγη κυρίως η Ιθάκη, αλλά η έκταση της καταστροφής δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλη. Δύο μέρες μετά, στις 11 Αυγούστου, έγινε ο δεύτερος και ακόμη μεγαλύτερος σεισμός. Το μέγεθος του ήταν 6,5 και η καταστροφή επεκτάθηκε στην Κεφαλονιά. Όλοι πίστευαν ότι το κακό θα περιοριζόταν εκεί, αλλά οι προσδοκίες τους διαψεύστηκαν οικτρά. Την επόμενη μέρα, το ξημέρωμα της 12ης Αυγούστου, έγινε ο τρίτος και καταστροφικότερος σεισμός, με μέγεθος 6,8, ισοπεδώνοντας και τα τρία νησιά, τα οποία ήδη είχαν χτυπηθεί από τους προηγούμενους ισχυρούς σεισμούς. Οι βλάβες επεκτάθηκαν στη Λευκάδα και στην Αιτωλοακαρνανία.

Ό,τι απέμεινε από το καμπαναριό του Ιωάννη Προδρόμου στα Ζερβάτα Σάμης

Η συνολική καταστροφή έλαβε διαστάσεις εθνικής τραγωδίας, δεδομένου ότι σκοτώθηκαν περίπου 480 άνθρωποι και χιλιάδες τραυματίστηκαν. Χιλιάδες ήταν και εκείνοι που κατέστησαν άστεγοι. Το δράμα των σεισμόπληκτων νησιών προκάλεσε παγκόσμια συγκίνηση. Τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που προέκυψαν ήταν τεράστια. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού μετακινήθηκε στην Πάτρα, στην Αθήνα και αλλού. Εξίσου μεγάλη ήταν και η πολιτιστική καταστροφή. Εκατοντάδες μεγάλοι και μικροί ναοί καταστράφηκαν. Χτυπήθηκαν μουσεία, έργα τέχνης και κτίρια μοναδικού κάλλους και αρχιτεκτονικής. Στην πόλη της Ζακύνθου, η πυρκαγιά που ακολούθησε κατέκαιγε τα πάντα επί τρεις μέρες. Μεταξύ των άλλων καταστράφηκαν πολύτιμα αρχεία, έγγραφα και εικόνες. Ευτυχώς, υπήρξαν ομάδες αρχαιολόγων, στρατιωτικών και εθελοντών που διέσωσαν πολλά αντικείμενα καλλιτεχνικής και γενικότερα πολιτιστικής αξίας.

Οι καταστροφικοί σεισμοί προκάλεσαν και πολιτική κρίση, δεδομένου ότι ο Αρχηγός του ΓΕΕΘΑ, ναύαρχος Ν. Τούμπας συγκρούστηκε με τον υπουργό Εθνικής Άμυνας Παναγιώτη Κανελλόπουλο και παραιτήθηκε από τη θέση του. Αντικείμενο της διαφωνίας μάλλον υπήρξε το γεγονός ότι ο υπουργός, για λόγους που δεν έχουν διαλευκανθεί, καθυστέρησε τον άμεσο κατάπλου σκαφών του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού στα σεισμόπληκτα νησιά. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ξένα πλοία, κυρίως ισραηλίτικα και ιταλικά, έσπευσαν πρώτα να βοηθήσουν τον πληγέντα πληθυσμό. Ακόμη και η Ελένη Βλάχου, εκδότρια της τότε φιλοκυβερνητικής εφημερίδας «Καθημερινή», επέκρινε δριμύτατα τον υπουργό Εθνικής Άμυνας.

Τα σεισμικά φαινόμενα του Αυγούστου του 1953 στο Κεντρικό Ιόνιο Πέλαγος υπήρξαν εξαιρετικά σπάνια. Δύσκολα μπορούμε να βρούμε άλλο παράδειγμα, στην Ελλάδα ή αλλού στον πλανήτη μας, όπου τρεις πολύ ισχυροί σεισμοί διαδέχτηκαν ο ένας τον άλλον μέσα σε διάστημα μόνο τεσσάρων ημερών, και μάλιστα με βαθμιαία αυξανόμενο μέγεθος. Αυτό το γεγονός συνετέλεσε σημαντικά στη μεγάλη έκταση των καταστροφικών αποτελεσμάτων των σεισμών. Από τις μέχρι τώρα έρευνες προκύπτει ότι με τον τρίτο και μεγαλύτερο σεισμό η Κεφαλονιά ανυψώθηκε αιφνιδίως κατά περίπου μισό μέτρο, ιδίως η ανατολική της πλευρά. Ταυτόχρονα, δημιουργήθηκαν τοπικά, αλλά βίαια κύματα τσουνάμι που προκάλεσαν βλάβες σε παράκτιες εγκαταστάσεις και περιουσίες στον Πόρο της Κεφαλονιάς και στο Βαθύ της Ιθάκης.

Οι εξολοθρευτικοί σεισμοί του 1953 στο Ιόνιο αποτέλεσαν το έναυσμα έντονου προβληματισμού για την αντισεισμική θωράκιση της χώρας. Τα επόμενα χρόνια η χώρα επλήγη πολλές φορές από ισχυρότατους και εξαιρετικά καταστροφικούς σεισμούς, όπως στη Θεσσαλία το 1954, το 1955 και το 1957, στη Σαντορίνη και τις υπόλοιπες Κυκλάδες το 1956, στη Ρόδο το 1957. Οι σεισμοί εκείνης της δεκαετίας επέφεραν ένα τρομερό πλήγμα στη χώρα. Η Πολιτεία αφυπνίστηκε και φτάσαμε στο 1959, οπότε θεσπίστηκε για πρώτη φορά αντισεισμικός κανονισμός, που εφαρμόστηκε σε όλη τη χώρα.

* Ο Δρ Γεράσιμος Α. Παπαδόπουλος είναι Σεισμολόγος, Μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου και Υποψήφιος με την «Οικολογική Συμμαχία για την Περιφέρεια Αττικής».