Η πολιτική σκοπιμότητα στην κατασκευή των ρωμαϊκών αγαλμάτων
Τα μουσεία είναι γεμάτα με το σαγηνευτικό θέαμα των ασώμων κεφαλιών και των ακέφαλων σωμάτων που χρονολογούνται από τη Ρωμαϊκή Εποχή.
«Ακέφαλα, αυτά τα αγάλματα προκαλούν μια αίσθηση μυστηρίου και κατακερματισμού, επιτρέποντάς μας να ρίξουμε μια ματιά στο παρελθόν, ενώ μας υπενθυμίζουν τα κενά στην κατανόησή μας», περιέγραψε η Νταϊάνα Κλάινερ στο βιβλίο της «Ρωμαϊκή Γλυπτική». Αλλά γιατί τα ρωμαϊκά αγάλματα βρίσκονται τόσο συχνά χωρίς το κεφάλι τους (και το αντίστροφο);
Η επικράτηση των ακέφαλων ρωμαϊκών αγαλμάτων έχει τις ρίζες της στην περίπλοκη ιστορία και στο πολιτιστικό πλαίσιο της Αρχαίας Ρώμης. Μια από τις πιο συχνά διαφημιζόμενες εξηγήσεις είναι η σκόπιμη παραμόρφωση των αγαλμάτων. Μέσα σε έναν πολιτισμό όπου τα αγάλματα συμβόλιζαν την κρατική εξουσία, η πράξη της λήθης αντιπροσώπευε την απόλυτη ποινή. Η παραβίαση ή ο αποκεφαλισμός αγαλμάτων χρησίμευε για την άσκηση ελέγχου και τη διαγραφή της μνήμης των ατόμων, ειδικά σε περιόδους αλλαγής καθεστώτος.
Όπως είναι γνωστό, οι Κουσίτες αποκεφάλισαν ένα άγαλμα του αυτοκράτορα Αυγούστου και το έβαλαν κάτω από τα σκαλιά του ναού στο Meroe για να το πατήσουν συμβολικά.
Αιώνες έκθεσης, παραμέλησης, διάβρωσης και πολέμου έχουν επηρεάσει τα αγάλματα που χρονολογούνται χιλιάδες χρόνια πριν, οδηγώντας στην απώλεια πιο εύθραυστων εξαρτημάτων, συμπεριλαμβανομένων των κεφαλιών, της μύτης και των άκρων. Λόγω των κατακερματισμένων αρχαιολογικών ανασκαφών, με σώματα και κεφάλια που βρέθηκαν ανεξάρτητα και με διαφορά ετών, η αφθονία των χαμένων κεφαλιών σε εκθέσεις παγκοσμίως δεν προκαλεί έκπληξη. Υπάρχουν ακόμη και στοιχεία ότι οι λαθρέμποροι έχουν χωρίσει κεφάλια από σώματα, για να έχουν δύο αντικείμενα που μπορούν να πουληθούν.
Αυτό που μπορεί να προκαλεί έκπληξη είναι ότι οι πάντα πρακτικοί Ρωμαίοι σχεδίαζαν έξυπνα μερικά αγάλματα, με εναλλάξιμα κεφάλια, για να αποφεύγουν το κόστος δημιουργίας νέων, όταν ένας νέος ηγεμόνας αναλάμβανε την εξουσία.
Το τμήμα του σώματος αυτών των αγαλμάτων ήταν ευέλικτο, επιτρέποντάς τους να επαναπροσδιοριστούν με την πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα, τα ρούχα στο άγαλμα μιας καθιστής γυναίκας, που χρονολογείται από τον δεύτερο αιώνα, στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο θα μπορούσαν να φορεθούν από την αυτοκράτειρα Faustina την πρεσβυτέρα ή τη θεά Juno. Ενώ η αντιστοίχιση αρχαίων ρωμαϊκών γλυπτικών σωμάτων με τα αυθεντικά τους κεφάλια είναι μια πρόκληση, περιστασιακά εμφανίζονται αναφορές για συναρπαστικές επανασυνδέσεις μεταξύ κεφαλιών και σωμάτων που χωρίζονται από καιρό.
Για παράδειγμα, το μαρμάρινο άγαλμα (ηλικίας 2.000 ετών) μιας ντυμένης γυναίκας στο Μουσείο Getty του Λος Άντζελες ενώθηκε ξανά με το χαμένο κεφάλι του το 2016.
Ωστόσο, αυτές οι περιπτώσεις είναι εξαιρετικά περίπλοκες. Οι «New York Times» ανέφεραν ότι η χάλκινη κεφαλή του ρωμαίου αυτοκράτορα Septimus Severus, που στεγάζεται στο Μουσείο Glyptoteck στη Δανία, βρέθηκε ότι ανήκει σε ένα ρωμαϊκό άγαλμα που εκτίθεται στο MET.
Ωστόσο, οι προσπάθειες συνένωσής τους ματαιώθηκαν όταν οι τουρκικές αρχές απέδειξαν ότι το άγαλμα είχε λεηλατηθεί στην Τουρκία τη δεκαετία του 1960.
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι δανοί επιμελητές αμφισβήτησαν τώρα τη σχέση μεταξύ κεφαλιού και σώματος, πιθανώς για να αποφύγουν τον επαναπατρισμό.
