Παιδεία, ανισότητα και νεολαία – Αλήθειες και ψέματα για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα (Μέρος Β’) – Του Ν. Στραβελάκη
Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Είδαμε την περασμένη εβδομάδα ότι η μόρφωση και η προσβασιμότητα στο εκπαιδευτικό σύστημα είναι από τους βασικότερους παράγοντες περιορισμού της εισοδηματικής ανισότητας σε μια ιδιαίτερα πολωμένη κοινωνία, όπως η ελληνική.
Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει προβλήματα. Όπως και οι υπόλοιπες κρατικές υποδομές, έχει υποστεί διαλυτική καθίζηση τα χρόνια των Μνημονίων, τόσο σε προσωπικό όσο και σε υλικοτεχνικά μέσα. Όπως δηλώνουν οι φιλόλογοι Γενικής και Ειδικής Αγωγής σε ανοιχτή επιστολή τους στο υπουργείο Παιδείας με ημερομηνία 9/4/2023, οι φετινοί διορισμοί αναπληρωτών εκπαιδευτικών όλων των ειδικοτήτων είναι 52.000. Είναι ένα τρομακτικό νούμερο, που φτάνει ή και μπορεί να ξεπερνά το 30% του συνόλου των απασχολούμενων εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Σκεφτείτε έναν γυμνασιάρχη ή έναν λυκειάρχη να προσπαθεί να οργανώσει το ωρολόγιο πρόγραμμα χωρίς να γνωρίζει το 30% του ανθρώπινου δυναμικού που θα έχει στη διάθεσή, ούτε καν το πότε (χρονικά) θα το έχει στη διάθεσή του. Παράλληλα, φανταστείτε έναν εκπαιδευτικό που δεν ξέρει σε ποια τάξη θα διδάξει την επόμενη χρονιά, για ποια ύλη πρέπει να προετοιμαστεί ή, ακόμη ακόμη, αν θα διδάξει την επόμενη χρονιά. Και όμως, με αυτές τις συνθήκες, κάποιοι (ΕΛΙΑΜΕΠ, Μπαζώτη, 2020) αναρωτιούνται γιατί οι μαθητές της ελληνικής μέσης εκπαίδευσης αποδίδουν κάτω του παγκοσμίου μέσου όρου στην αξιολόγηση του ΟΟΣΑ.
Αν σε αυτά προσθέσουμε και την κατάρρευση των σχολικών κτιρίων, την απουσία σχολικών βιβλιοθηκών, έστω ηλεκτρονικών, και τη γενικότερη πενία υλικοτεχνικών μέσων έχουμε μπροστά μας την εικόνα της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το τραγικό και συνάμα εξοργιστικό είναι ότι όλα αυτά δεν απασχολούν καθόλου το υπουργείο Παιδείας, και ας είχαμε το τραγικό περιστατικό στις Σέρρες, όπου 11χρονος μαθητής σκοτώθηκε από την ανατίναξη του λέβητα του σχολείου του τον Δεκέμβρη του 2022. Η ηγεσία του υπουργείου επιμένει ότι αν είχε κατορθώσει να επιβάλει την αμφιβόλου αξίας αξιολόγησή της στο εκπαιδευτικό προσωπικό, τα προβλήματα της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα είχαν λυθεί ως διά μαγείας.
Ακόμα χειρότερα είναι τα πράγματα στα πανεπιστήμια. Βλέπετε, ένας βασικός τρόπος παραγωγής και αναπαραγωγής της γνώσης στη χώρα είναι η γνώση που «εισάγουμε» από επιστήμονες που έχουν εκπαιδευτεί σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Με την κρίση και την επιβολή των Μνημονίων, αυτή η ροή επιστημονικής γνώσης αδυνάτισε ή και σταμάτησε τελείως. Ο κυριότερος λόγος, πέρα από την οικονομική αδυναμία, είναι ότι τα πανεπιστημιακά τμήματα περίπου σταμάτησαν να προκηρύσσουν θέσεις διδακτικού προσωπικού για κοντά δέκα χρόνια. Έτσι, ο αριθμός των μελών Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού (ΔΕΠ) μειώθηκε σημαντικά. Στο Καποδιστριακό, που τα γνωρίζω από πρώτο χέρι, η μείωση των μελών ΔΕΠ είναι μεγαλύτερη του 30% (από 3.000 σε 1.900). Αν σε αυτούς προσθέσουμε τους ευρισκόμενους σε παύση εργασιών (βουλευτές, υπουργούς, διοικητικά στελέχη της Κεντρικής Τράπεζας κ.λπ.) και τη δημιουργία μεγάλου αριθμού μεταπτυχιακών τμημάτων, η υποστελέχωση έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις.
Στην ουσία, τα προπτυχιακά τμήματα λειτουργούν με «εντεταλμένους διδασκαλίας», που ονειρεύονται να γίνουν μέλη ΔΕΠ για κάποια χρόνια, απογοητεύονται μετά και καταλήγουν συνήθως σε αλλαγή αντικειμένου. Τα μέλη ΔΕΠ διδάσκουν κυρίως στα μεταπτυχιακά τμήματα, που τους αποφέρουν επιπλέον έσοδα, διότι οι φοιτητές στα περισσότερα από αυτά πληρώνουν δίδακτρα. Αυτό είναι το μοντέλο που προωθεί το υπουργείο Παιδείας. Υποβαθμισμένα, ίσως και συγχωνευμένα προπτυχιακά τμήματα, με περιορισμένους εισακτέους, για να έχουν δουλειά και τα ΙΕΚ, οι μεγάλοι φίλοι της κ. Κεραμέως, και παραγωγή της όποιας γνώσης στα μεταπτυχιακά τμήματα.
Όμως, το βασικό όραμα της απερχόμενης κυβέρνησης είναι η πειθάρχηση της νεολαίας. Η αστυνόμευση των πανεπιστημίων και η κατάργηση της όποιας ακαδημαϊκής τους ανεξαρτησίας είναι οι τομείς στους οποίους κατασπαταλώνται οι πολύτιμοι και περιορισμένοι πόροι της ανώτατης παιδείας. Στην ουσία, η πολιτική της κυβέρνησης μοιάζει με εκείνη της χούντας των συνταγματαρχών: Διορισμένοι πρυτάνεις, ανασύσταση του φοιτητικού της ασφάλειας με τη «φοιτητική αστυνομία», πενιχροί πόροι και… στο βάθος δίδακτρα.
Απέναντι σε αυτήν την πολιτική η δυσαρέσκεια περισσεύει. Αυτή εκφράστηκε στις τελευταίες φοιτητικές εκλογές αλλά και στις μαζικές κινητοποιήσεις των φοιτητικών συλλόγων, τις οποίες διευκόλυναν εσχάτως, αναστέλλοντας τα μαθήματα, και οι κοσμητείες των σχολών. Αυτό θα συνεχιστεί και στις φοιτητικές εκλογές της 10ης Μαΐου 2023.
Όπως πάντα, οι φοιτητές θα είναι η δύναμη που θα αφυπνίσει την ακαδημαϊκή κοινότητα, πιέζοντας για λύσεις σε μια ανώτατη παιδεία, η οποία, αν αφεθεί στην πολιτική του υπουργείου, θα καταρρεύσει.
