«Κόκκινα» δάνεια και Ελληνικό Δημόσιο – Του Ν. Γ. Χαριτάκη
«Ψάχνουμε τα κλειδιά μας όχι εκεί που τα χάσαμε, αλλά εκεί που μας φωτίζουν»
(The Streetlight Effect)
Υπό
Ν. Γ. ΧΑΡΙΤΑΚΗ
πρώην Επίκουρου Καθηγητή Οικονομικών του ΕΚΠΑ
Αφορμή, το άρθρο του κ. Παύλου Γερουλάνου (υποψηφίου βουλευτή με το ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ) στο φιλόξενο «ΠΑΡΟΝ» την περασμένη Κυριακή. Τίτλος: «‘‘Κόκκινα’’ δάνεια: Εκεί που αποτυγχάνουν οι τράπεζες, πρέπει να παρεμβαίνει η πολιτική».
Δεν διαφωνώ με τη θεμελιακή υποχρέωση της παρεμβατικής πολιτικής του κράτους στην αποτυχία της αγοράς, αλλά θεωρώ ότι στη μη επίλυση των «κόκκινων» δανείων το μέγιστο της ευθύνης ανήκει στο ελληνικό κράτος. Χάριν αυτού, οι τράπεζες μπόρεσαν να αξιοποιήσουν την άγνοια και τον νεποτισμό των διαχειριστών της κρατικής εξουσίας.
Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι λοιπόν. Το 2009 η οικονομία πλήττεται από μια κατακόρυφη πτώση του ΑΕΠ κατά 30%, ενώ, εν μέσω παγκοσμίου κρίσης, η ανεργία αγγίζει το 30%. Κανείς δεν δανείζει το Ελληνικό Δημόσιο και οι εταίροι έρχονται δυναμικά ως αρωγοί της οικονομίας της χώρας. Διαγράφουν χρέος (72% της παρούσης αξίας), αποτρέπουν, με αναχρηματοδότηση, πτώχευση του τραπεζικού συστήματος και προσπαθούν να εξασφαλίσουν την αποπληρωμή του νέου χρέους που δημιουργείται. Η απόφασή τους αυτή επιβάλλει δημοσιονομική πειθαρχία και εξασφάλιση του δανειστή (ESM λόγω securitization). Εισάγουν νέα δομή στη διαχείριση του χρέους με ένα fund (ESM), έναν servicer (ΔΝΤ και «τρόικα») και υποχρέωση πρωτογενών πλεονασμάτων από τον οφειλέτη (Ελληνικό Δημόσιο), ικανών να εξασφαλίζουν την αποπληρωμή των τόκων. Ως εγγύηση δίδεται το γεγονός ότι ο οφειλέτης είναι μέλος της Ευρωζώνης και άρα θα αποπληρώσει το fund στη νέα αναδιαρθρωμένη τάξη πραγμάτων. Δεύτερη ευκαιρία.
Με την ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας (2012), η Ελλάδα όφειλε να αντιμετωπίσει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο τα σε καθυστέρηση και σε πιστωτική αδυναμία ιδιωτικά χρέη, τα οποία προέκυψαν από την κρίση. Οι πιστωτές, Δημόσιο και τράπεζες, πρέπει να παγώσουν τις απαιτήσεις. Και σύμφωνα με την τότε ισχύουσα τραπεζική οδηγία οφείλουν να ρυθμίσουν και να εξασφαλίσουν. Και όπου η πληγή δεν διορθώνεται, να παρέμβει το κράτος ως αρωγός. Αυτή ήταν η λύση. Ας εξετάσουμε τώρα αν το κράτος έκανε ό,τι όφειλε.
Το Δημόσιο συνέχισε να χρεώνει προσαυξήσεις και πανωτόκια (διάβαζε δήλωση της κ. Βαλαβάνη ως υπουργού Οικονομικών του ΣΥΡΙΖΑ, που είχε πει ότι από τις απαιτήσεις ύψους 85 δισ. (τότε) του Δημοσίου, οι υπηρεσίες θεωρούσαν ότι θα μπορούσαν να εισπραχθούν μόνο 10 – 15 δισ.). Οι τράπεζες άρχισαν τους πλειστηριασμούς, αγοράζοντας οι ίδιες τα ακίνητα για να μη γράψουν ζημίες, και συνέχισαν να χρεώνουν τόκους και προσαυξήσεις. Οι εξασφαλίσεις, κυρίως ακίνητη περιουσία, και σε όσες υπήρχε η άτυπη έγκριση των ιδιοκτητών, πωλήθηκαν μέσω πλειστηριασμών. Σε άλλες περιπτώσεις, υπό την απειλή των πλειστηριασμών και έναντι τιμήματος, επέτρεπαν στις τράπεζες να μεταθέτουν ή να καθυστερούν τις διαδικασίες εκτέλεσης. Στο μεταξύ η απειλή παρέμενε.
Με στοιχεία του 2022, επί 52.595 πλειστηριασμών που ανακοινώθηκαν στην πλατφόρμα το 25% δεν ξεκίνησε ποτέ (γιατί, άραγε;), το 83% δεν είχε υπερθεματιστεί και μόνο το 0,7% μεταβιβάστηκε πραγματικά. Μπόρεσε δηλαδή να μεταγραφεί στο Κτηματολόγιο του νέου ιδιοκτήτη. Διότι, προσοχή, η ουσία δεν είναι η συναλλαγή, αλλά η μεταγραφή στο Κτηματολόγιο.
Πώς ευθύνεται το Ελληνικό Δημόσιο για όλα αυτά, ιδιαίτερα όσον αφορά τη λειτουργία των θεσμών, όταν –όπως όλοι μας πληροφορούν– το πρόβλημα είναι μόνο η πρώτη κατοικία και οι πλειστηριασμοί (streetlight effect);
1. Η φάρσα που λέγεται «Φαρισαϊσμός του Δημοσίου»: Το Ελληνικό Δημόσιο, όλα αυτά τα χρόνια (μέχρι το 2020), κράτησε τον εαυτό του, ως πιστωτή, απ’ έξω. Κράτησε το απόλυτο δικαίωμα που του παρείχε ο νόμος, να μη διαγράφει απαιτήσεις και να στέλνει τους ως προς αυτό υπόχρεους στη φυλακή. Πριν από τον τελευταίο εξωδικαστικό, 4,5 εκατ. οφειλέτες του Δημοσίου ήταν κάτω από την απειλή της φυλάκισης (η φυλάκιση έχει ήδη εκτελεστεί από πολλούς ως κοινωνικό έργο).
Οι πολίτες αυτοί, με υποθηκευμένη την περιουσία τους, στερούνται τραπεζικού λογαριασμού. Δεν μπορούν να συνταξιοδοτηθούν, έχουν ποινικές ευθύνες ως στελέχη επιχειρήσεων και συνεταιρισμών επί της προσωπικής τους περιουσίας. Κάποιοι έχουν συνιδιοκτησίες και το Δημόσιο έχει δεσμεύσει και αυτών την περιουσία, αφού ως συνιδιοκτήτες δεν μπορούν να πουλήσουν, ενώ τα ενοίκια έχουν κατασχεθεί υπέρ του Δημοσίου.
Εκείνο όμως ατάραχο χρεώνει πανωτόκια. Και έπρεπε να έρθει η ρύθμιση του σημερινού εξωδικαστικού για να επιτραπεί στο Δημόσιο να μπει εξίσου και στην απαίτηση και στη διαγραφή με τις τράπεζες.
2. Η φάρσα που λέγεται «ανταλλάξιμα»: Το σωτήριο έτος 1923 (ναι, 1923), με τη Συνθήκη της Λωζάννης και την ανταλλαγή πληθυσμών, στους πληθυσμούς της Ελλάδος χορηγείται κτηματική περιουσία του Δημοσίου. Μόνο που επί 100 χρόνια το Ελληνικό Δημόσιο δεν έχει μεταβιβάσει στο Κτηματολόγιο την ακίνητη περιουσία στους νέους ιδιοκτήτες. Τα εγγόνια τους, σήμερα, για χρέη προς τις τράπεζες θέλουν να δώσουν εγγυήσεις. Στο Κτηματολόγιο όμως αυτοί δεν φαίνονται ως ιδιοκτήτες. Ταυτόχρονα, τα δάνεια έχουν αγοραστεί από επενδυτές. Και εδώ την ευθύνη δεν την έχουν τα σημερινά κόμματα της Βουλής. Την έχει η Ελληνική Πολιτεία των 100 τελευταίων ετών.
3. Η φάρσα που λέγεται «συμβολαιογραφική πράξη»: Το Δημόσιο, έχοντας διατηρήσει το πανίσχυρο όπλο της φυλάκισης επί των οφειλετών του, αδιαφορεί και για τη μερική είσπραξη και εξόφληση. Επιτρέπει τον πλειστηριασμό, συνεχίζει να ζητά τα υπόλοιπα, καθώς ταυτόχρονα επιτρέπει τη μεταβίβαση του εκπλειστηριάσματος. Μόνο που εκ λάθους ζητά και «πόθεν έσχες» για την εγγραφή της πράξης στο Κτηματολόγιο. Αποτέλεσμα, τα 55 δισ. που φυγαδεύτηκαν επί εποχής Γιάνη από τις τραπεζικές καταθέσεις να μην μπορούν να αγοράσουν την πλειστηριαζόμενη περιουσία των οφειλετών. Η συμβολαιογραφική πράξη είναι ανίσχυρη στο Κτηματολόγιο, αν δεν πιστοποιηθεί με «πόθεν έσχες» του πραγματικού ιδιοκτήτη.
4. Η φάρσα που λέγεται «δικαστική έγκριση εξωδικαστικής συμφωνίας»: Ως υπόθεση εργασίας ας δεχτούμε ότι αύριο η περίφημη πλατφόρμα του ΕΓΔΙΧ προτείνει 100.000 λύσεις συμβιβασμού. Και ας δεχτούμε ότι την επομένη 100.000 προτάσεις συμβιβασμού πάνε στα ελληνικά δικαστήρια για έγκριση. Δεν απαιτείται τίποτα άλλο, παρά μια απλή έγκριση. Ας υποθέσουμε ότι η συγκεκριμένη διαδικασία μπορεί να λειτουργήσει μαζικά με το gov.gr. Στοιχηματίζω ότι κάτι θα βρούμε για να την εμποδίσουμε.
5. Η φάρσα που λέγεται «προστασία του αδύναμου πολίτη». Ξεκίνησα το κείμενο με αφορμή την απόδοση των ευθυνών στο τραπεζικό σύστημα. Κάτι που θεωρητικά δεν είχα κανέναν λόγο να αμφισβητήσω. Πίστευα ότι η βούληση του νομοθέτη και της εκτελεστικής εξουσίας, προ αποδείξεως του εναντίου, είναι υπέρ του αδύναμου και η αρωγή της δικαστικής εξουσίας είναι προφανής.
Είχα την πεποίθηση ότι στο έσχατο σημείο η αλήθεια και η δικαιοσύνη θα επικρατήσουν, ιδιαίτερα μάλιστα όταν οι δημοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν και όταν οι θεσμοί της αντιλαμβάνονται την έκταση του προβλήματος που η παγκόσμια κρίση, όπως αλλού, έτσι και στη χώρα μας, δημιούργησε. Εκείνο που δεν πίστευα ποτέ ήταν η δύναμη που διαθέτει το πλήθος των εμπλεκομένων και εχόντων αντικρουόμενα συμφέροντα ώστε να κωλυσιεργούν στην ορθή εφαρμογή μιας τόσο απλής και τόσο διαδεδομένης διαδικασίας. Και μάλιστα η ισχύς αυτών να είναι μεγαλύτερη από εκείνη του Ελληνικού Δημοσίου, που –ως νέος Πόντιος Πιλάτος– την άφησε να κακοφορμίσει στη σημερινή της έκταση.
Γηράσκω αεί διδασκόμενος. Πάντα θα αισιοδοξώ ότι με την αναμενόμενη συζήτηση στη Βουλή θα ολοκληρωθεί μια διαδικασία για την οποία, τουλάχιστον σε πολιτικό επίπεδο, δεν φαίνεται να έχει κανείς αντίρρηση: Τη λογική της δίκαιης και νομικά ασφαλούς διαδικασίας επίλυσης των διαφορών μέσω της δεύτερης ευκαιρίας.
