Ελλάδα, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν
Του
ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΑΔΑΜΙΔΗ
Δικηγόρου, LL.M (Harvard’ 95), ΔΝ, αν. Καθηγητή
Κοινοτικού Δικαίου, Προμηθειών και Διεθνών Σχέσεων
στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων
Η ιστορική μας διαδρομή είναι μακραίωνη. Με τη σειρά της, πέρα από ιδεοληψίες, που σε δεδομένες περιπτώσεις περιλαμβάνουν από προγονολατρία μέχρι και γραφικότητες, μας παρέχει μια μοναδική προίκα. Ένα διαβατήριο αναγνωρισιμότητας, που σε πλείστες όσες περιπτώσεις μεταφράζεται σε έμφυτη συμπάθεια και ενδιαφέρον από ανθρώπους και έθνη όπου Γης.
Στην ιστορική μας πορεία, με ορισμένα έθνη βρεθήκαμε εγγύτερα. Και εμβαθύναμε επικοινωνία και δεσμούς. Είτε λόγω γεωγραφικής γειτνίασης είτε λόγω κοινών επιδιώξεων είτε λόγω κοινών δραματικών βιωμάτων, ή και για το σύνολο όλων αυτών των λόγων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι Αρμένιοι. Ένα έθνος με μεγάλη Ιστορία και αρχαίες καταβολές, που δραστηριοποιήθηκε στη ζώνη επιρροής του Ελληνισμού και στην αρχαιότητα βρέθηκε ακόμα και σε σύγκρουση με ελληνικά φύλα. Έλληνες, όμως, και Αρμένιοι συνδέονται με το πικρό βίωμα των διωγμών, των εξανδραποδισμών και των γενοκτονιών που υπέστησαν, συστηματικά, από τους Νεότουρκους, και ειδικά από τους Κεμαλικούς, στα τέλη του βίου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Γενοκτονία των Αρμενίων ήταν και το έναυσμα ουσιαστικά για την τυποποίηση της γενοκτονίας ως εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας, καθώς και ως ορόσημου αφορισμού των φρικωδών συμπεριφορών και πρακτικών στις οποίες μπορούν να καταφύγουν ανθρωπόμορφα τέρατα.
Τα βιώματα των διωγμών από κοινούς θύτες ήταν που ένωσαν σε μεγάλο βαθμό όσους Έλληνες και Αρμένιους επέζησαν, ενώ διευκόλυναν την ένταξη των Αρμενίων στην κοινωνία του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Με την κατάρρευση και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, οι Αρμένιοι κατάφεραν να αποκτήσουν και διεθνώς αναγνωρισμένη ιστορική πατρίδα. Βοηθήθηκαν στη σφυρηλάτηση και στη διατήρηση της εθνικής τους ταυτότητας από την εξαιρετικά ανεπτυγμένη και δυναμική διασπορά τους, που κατέχει μάλιστα και θέσεις ευθύνης και επιρροής σε χώρες πρωταγωνίστριες, όπως η Γαλλία και η Ρωσία, αλλά και σε Πολιτείες των ΗΠΑ.
Η πορεία, ωστόσο, του σύγχρονου αρμενικού κράτους δεν ήταν ανέφελη. Αφενός η δυσχερής γεωγραφική του θέση και η αδυναμία πρόσβασης στις θαλάσσιες οδούς, όπως και οι αναιμικές πλουτοπαραγωγικές πηγές του, αφετέρου η γειτνίασή του με ιστορικούς εχθρούς του, όπως η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν, διαμόρφωσαν εξαρχής δυσκόλως υπερβάσιμα εμπόδια για την προοπτική του.
Ειδικά με το Αζερμπαϊτζάν και παρά την επιτυχή έκβαση του πρώτου μεταξύ τους πολέμου, για το Ναγκόρνο Καραμπάχ, η εξέλιξη ήταν ιδιαίτερα τραυματική. Η αδράνεια των Αρμενίων, από τη μια, και η αποφασιστικότητα των Αζέρων και οι πλούσιοι πόροι τους, από την άλλη, είχαν ως αποτέλεσμα την επικράτηση του Αζερμπαϊτζάν κατά τον δεύτερο πόλεμο για το Ναγκόρνο Καραμπάχ / Αρτσάκ και την απόσπαση επτά περιοχών που είχαν θέσει υπό τον έλεγχό τους οι Αρμένιοι από το 1992. Οι αλληλοκατηγορίες για την τέλεση εγκλημάτων πολέμου, σε βάρος κατά κανόνα αμάχων, είναι πολλές και από τις δύο πλευρές. Χρήζουν διερεύνησης, καθώς ουδεμία εξιλέωση ή συμψηφισμός νοείται ανάλογα με την ταυτότητα και την εθνικότητα του θύτη.
Το τελευταίο, ωστόσο, χρονικό διάστημα οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ αντιμετωπίζουν το φάσμα του καθολικού αποκλεισμού και της βιολογικής τους εξόντωσης. Η μόνη δίοδος σύνδεσής τους με την Αρμενία, ο δίαυλος του Λατσίν, όπως ονομάζεται, έχει ουσιαστικά αποκλειστεί από αυτοαποκαλούμενους αζέρους οικολόγους – ακτιβιστές. Η διέλευση οχημάτων επισιτιστικής βοήθειας δεν επιτρέπεται, ει μη μόνον υπό την αιγίδα του Ερυθρού Σταυρού, ενώ καταγγέλλεται και συντελούμενος ενεργειακός αποκλεισμός, όπως και δολιοφθορές, που αναστέλλουν την πρόσβαση στο διαδίκτυο. Οι κατά τα άλλα υπεύθυνες για την απρόσκοπτη λειτουργία του διαύλου ρωσικές δυνάμεις φαίνεται να έχουν άλλες προτεραιότητες και το πρόβλημα καθημερινά επιτείνεται.
Στην ιστορική αυτή συγκυρία, διαμορφώνεται μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για τη χώρα μας να αναλάβει πρωτοβουλία για την εξεύρεση λύσης, ως έντιμος διαμεσολαβητής (honest broker). Πρόδηλα, η Αρμενία θα αντιμετωπίσει θετικά μια σχετική πρόταση, ενώ και οι Αζέροι έχουν συνεργαστεί μαζί μας, με πρόσφατο παράδειγμα τον αγωγό για τη μεταφορά φυσικού αερίου TAP (Trans Adriatic Pipeline). Ενδεχομένως η προτεινόμενη λύση να περιλαμβάνει και αρχή πρόβλεψης για τον δίαυλο του Ζανγκεζούρ, με τον οποίο οι Αζέροι θέλουν να διασφαλίσουν τη σύνδεσή τους με τον θύλακα του Ναχιτσεβάν, που βρίσκεται στη Νοτιοδυτική Αρμενία. Θα είναι ευχερέστερο και για τους Αρμένιους να επεξεργαστούν σχετικές προτάσεις υπό την αιγίδα της ελληνικής πλευράς. Θα είναι μια πρωτοβουλία δύσκολη και με συνακόλουθες προκλήσεις. Κανείς ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι είναι εύκολη υπόθεση η πλοήγηση στις διεθνείς σχέσεις. Θέλει αρετή και τόλμη για να μην είσαι παρίας.
