Ο πόλεμος στην Ουκρανία, κοινωνικές ανισότητες, σύγχρονα προβλήματα της παγκόσμιας κοινότητας και ο ρόλος της Εκκλησίας
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.
Η οικονομική κρίση, οι κοινωνικές ανισότητες, με τις συνέπειές τους, και ιδιαίτερα ο πόλεμος στην Ουκρανία αποτέλεσαν τα κύρια σημεία στα οποία αναφέρθηκε ο Πάπας Φραγκίσκος κατά την καθιερωμένη εκδήλωση και συνάντηση με τους διαπιστευμένους πρέσβεις στο Βατικανό ή Αγία Έδρα, που έλαβε χώρα στον Ναό του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη στις 6 Ιανουαρίου.
Ο Πάπας Φραγκίσκος, αναφερόμενος στην Εγκύκλιο του Πάπα Ιωάννη του 23ου, του αποκαλούμενου και «Il Papa buono – Ο καλός Πάπας», λόγω του πράου και καλόβολου χαρακτήρα του και της ευγενούς συμπεριφοράς του, καταδίκασε ευθέως τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία, τον οποίο χαρακτήρισε «έγκλημα κατά του Θεού». Δεν περιορίστηκε όμως στο Ουκρανικό και στον κίνδυνο να εξελιχθεί σε έναν Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επεκτάθηκε και σε άλλα φαινόμενα της εποχής μας, όπως οι περιφερειακοί πόλεμοι, οι κοινωνικές ανισότητες και ανάλογα φαινόμενα.
Ο σημερινός Προκαθήμενος της Καθολικής Εκκλησίας διακρίνεται για την αμεσότητα του λόγου του, το θάρρος να μην αποφεύγει την άσκηση κριτικής και να προβαίνει σε παραινέσεις σε θέματα που δεν αφορούν μόνο την άσκηση της πίστης. Προφανώς επηρεάζεται και από τις κοσμικές καταβολές του. Γέννημα-θρέμμα της Αργεντινής, έχει ζήσει και γνωρίζει σε βάθος τις κοινωνικές ανισότητες και αδικίες που υπάρχουν στη Λατινική Αμερική, όπου οι ισχυρές οικονομικά και κοινωνικά τάξεις ενεργούν και συμπεριφέρονται ως γνήσιοι απόγονοι των πρώτων κατακτητών ή κονκισταδόρες. Βέβαια, ο Πάπας Φραγκίσκος εκπροσωπεί και εκφράζει την Καθολική Εκκλησία, όπως και το Κράτος του Βατικανού ή Αγία Έδρα, ταυτόσημες μεν αλλά με διαφορετική αποστολή.
Ως Βατικανό ή Πόλις-Κράτος του Βατικανού (Stato Citta di Vaticano) νοείται η εδαφική επικράτεια στην οποία εδρεύουν οι Αρχές της Καθολικής Εκκλησίας και ασκούν τη διοίκηση και κοσμική εξουσία των δομών της, ενώ ως Αγία Έδρα νοείται η Εκκλησιαστική Αρχή των απανταχού τη πίστει Καθολικών. Η Πόλις-Κράτος του Βατικανού προέκυψε το 1929, με τις Συνθήκες του Λατερανού, που υπεγράφησαν από τον ιταλό δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι και τον γραμματέα της Επικρατείας Καρδινάλιο Gaspari. Αποτελούν δε και τη ληξιαρχική πράξη σύστασης του Κράτους του Βατικανού και συγχρόνως την κατάλυση του Παπικού Κράτους, που ίσχυε επί αιώνες και λειτουργούσε ως κράτος με κοσμικές εξουσίες.
Το Βατικανό ή Αγία Έδρα δεν έχει απολέσει παντελώς τις κοσμικές εξουσίες του. Μετέχει ως ισότιμο μέλος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), χωρίς, ωστόσο, να πληροί τα κριτήρια που θέτει ο Καταστατικός Χάρτης. Ως βασικό κριτήριο και επιχείρημα για τη συμμετοχή ενός κράτους ως μέλους των Ηνωμένων Εθνών προβάλλεται η διεθνής πρακτική και παράδοση και το γεγονός ότι δύναται να συνάπτει και να διατηρεί διπλωματικές σχέσεις με τρίτες χώρες και να μετέχει στην υπογραφή διεθνών συμβάσεων και συνθηκών. Η καταδίκη από τον Πάπα Φραγκίσκο του πολέμου στην Ουκρανία και η έκκλησή του να σταματήσει η καταστροφή της χώρας δεν αναμένεται να επηρεάσουν άμεσα τις συμπεριφορές εκείνων των χωρών που συντελούν αποφασιστικά στη συνέχιση των εχθροπραξιών, για λόγους που ανάγονται σε εξυπηρέτηση ειδικών γεωπολιτικών στόχων, καθώς και οικονομικών συμφερόντων. Ωστόσο, αποτελεί μια θαρραλέα τοποθέτηση του Προκαθήμενου της Καθολικής Εκκλησίας, ο οποίος δεν δίστασε να υψώσει τη φωνή του, καταδικάζοντας τον πόλεμο και άλλες κοινωνικές αδικίες, που δεν συνάδουν με τα διδάγματα της χριστιανικής πίστης.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έχει τη συνοχή της Καθολικής Εκκλησίας. Εκφράζεται από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και άλλα εθνικά πατριαρχεία, τα οποία δεν βρίσκονται πάντοτε σε αγαστή συνεργασία και αγαθές σχέσεις μεταξύ τους. Ειδικότερα, το θέμα του ρωσοουκρανικού πολέμου δεν έτυχε της ίδιας αντιμετώπισης και τοποθέτησης από όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος ασφαλώς καταδίκασε τον πόλεμο, ενώ δεν παρέλειψε να ασκήσει κριτική στον Πατριάρχη Μόσχας κ. Κύριλλο, ο οποίος είχε ευλογήσει τη ρωσική εισβολή της 24ης Φεβρουαρίου και συνεχίζει να την υποστηρίζει.
Η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, διά του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου, έχει αποφύγει να λάβει δημόσια θέση, όπως και σε ευρύτερα θέματα που άπτονται της διεθνούς κατάστασης. Αντίθετα, ευθαρσώς έχει τοποθετηθεί κατά του πολέμου στην Ουκρανία ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας κ. Αναστάσιος, ο οποίος είχε προτείνει την πραγματοποίηση Πανορθόδοξης Συνόδου, που να συμπεριλάβει το θέμα της αναγνώρισης του Αυτοκέφαλου της Ουκρανικής Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, γεγονός που έχει προκαλέσει ένα de facto σύγχρονο σχίσμα μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών.
Ένα ερώτημα που τίθεται συχνά και τα τελευταία χρόνια έχει γίνει εντονότερο, λόγω των δυσμενών συνθηκών που επικρατούν στην υφήλιο, είναι αν η Εκκλησία –ανεξαρτήτως δόγματος– πρέπει να επεμβαίνει και να λαμβάνει θέση και σε θέματα που αφορούν τις κοσμικές εξουσίες. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η Εκκλησία δεν πρέπει να αναμειγνύεται, να επεμβαίνει και να λαμβάνει θέση σε ζητήματα που αποτελούν αρμοδιότητα των κοσμικών εξουσιών. Οφείλει να ασχολείται μόνο με πνευματικά θέματα, σύμφωνα με τα διδάγματα της θρησκείας που πρεσβεύει. Όσοι υποστηρίζουν τέτοιες θέσεις αγνοούν ότι η Εκκλησία ήταν πάντοτε παρούσα όπου και όταν οι κοινωνίες δοκιμάζονταν, είτε από πολέμους είτε από άλλα προβλήματα, κοινωνικής και υλικής φύσης. Η Εκκλησία δεν εκφράζει μόνο την πνευματική διάσταση του ανθρώπου. Αποστολή της δεν είναι μόνο η τέλεση των Μυστηρίων της Βάπτισης και του Γάμου ή η μνημόνευση των νεκρών…
