Η Ελλάδα στη δημοσιονομική ένωση της ΕΕ – Του Ν. Γ. Χαριτάκη
Υπό
Ν. Γ. ΧΑΡΙΤΑΚΗ
πρώην Επίκουρου Καθηγητή Οικονομικών του ΕΚΠΑ
Πριν από λίγες ημέρες, στη Βουλή, πέρασε ο προϋπολογισμός του 2023. Είναι ο πρώτος μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 – 2009, που ισορροπεί τις επιπτώσεις της κρίσης στην οικονομία της χώρας αλλά και επιβεβαιώνει τη θέση της χώρας ως μέλους μιας ισχυρής ζώνης νομισματικής σταθερότητας.
Κατά τα χρόνια που πέρασαν, υποχρεωθήκαμε να συμπεριφερθούμε ως αξιόπιστα μέλη μιας ισχυρής δημοσιονομικής ένωσης. Υποχρεωθήκαμε να δεχθούμε τους όρους και τους κανόνες που επιτρέπουν σε μια τέτοια ένωση να λειτουργεί χωρίς κραδασμούς και ανασφάλειες. Υποχρεωθήκαμε να στηρίξουμε την αξιοπιστία μας και τη θέλησή μας στην ένωση.
Αντιληφθήκαμε όμως και τι θα είχε συμβεί στην περίπτωση που η πολιτική μας επιδίωξη διαφοροποιούνταν από τις συμφωνίες που συντονίζουν τα αρμόδια όργανα και κυρίως ο μακροχρόνιος σχεδιασμός της δημοσιονομικής πολιτικής. Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, η δημιουργία νέων θεσμών, όπως το SSM, το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και η –σε λίγες ημέρες– προσθήκη της Κροατίας στην οικογένεια του ευρώ έχουν μετατρέψει την ΕΕ σε μια τελείως διαφορετική, από άποψη συνοχής, ένωση σε σχέση με εκείνη που υπήρχε όταν ξεκίνησε η κρίση.
Η δημοσιονομική ένωση δεν ήταν ούτε τυχαία ούτε και εύκολη να σχεδιασθεί και να ισχύσει. Μέσα στην κρίση οφείλαμε να σχεδιάσουμε και να επιβάλουμε μια δημοσιονομική ένωση μέσα σε μια νομισματική ένωση, ικανή να διαχειρίζεται αποτελεσματικά τη διασπορά του συναλλαγματικού κινδύνου σε διεθνές επίπεδο. Πριν από την παγκόσμια κρίση, όλες οι χώρες-μέλη της Ευρωζώνης είχαν απεμπολήσει τη δυνατότητα να προσαρμόζουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, ως αποτέλεσμα των ασύμμετρων οικονομικών διαταραχών, με σχετική δημοσιονομική ανεξαρτησία. Διατηρούσαν στην ουσία μόνο στα χαρτιά δημοσιονομικές αρχές και κανόνες.
Για παράδειγμα, η Ελλάδα αλλά και όλοι οι άλλοι γνώριζαν ότι δεν μπορούσαν να υποτιμήσουν κατά το δοκούν τις ισοτιμίες τους ώστε να προφυλαχθούν από κινήσεις κεφαλαίων, ούτε ακόμη και η Γερμανία, που έχει ισχυρά εμπορικά πλεονάσματα. Σε σύγκριση με τις ΗΠΑ, όπου υπήρχε και νομισματική και δημοσιονομική ένωση, η Ευρωζώνη έπασχε. Η Αγγλία, που ήθελε να κρατήσει την αυτοδυναμία της, αποχώρησε. Η Ελλάδα, παρ’ όλες τις δυσκολίες και τις αναγκαίες προσαρμογές και μεταρρυθμίσεις –διάβαζε Μνημόνια–, προσαρμόστηκε.
Το παράδειγμα της επιλογής της χώρας να διεκδικήσει, εντός της Ευρωζώνης, δημοσιονομική ανεξαρτησία και αυτοτέλεια και η αντίδραση των υπολοίπων χωρών σ’ αυτήν μας τη θέση είχε τα γνωστά σε όλους αποτελέσματα της κρίσης του 2015. Κλείσιμο τραπεζών και αλλαγή της πολιτικής με το τέταρτο Μνημόνιο. Για αρκετούς μήνες, το ερώτημα εντός ή εκτός της νομισματικής ένωσης απετέλεσε σοβαρό προβληματισμό της τότε κυβέρνησης αλλά και εξαιρετικό «σχολείο» οικονομικής πολιτικής για όλα τα κόμματα της Βουλής.
Η αξιοπιστία της χώρας ως μέλους της νομισματικής ένωσης κρινόταν ανά τρίμηνο από τα αρμόδια όργανα. Η Ευρωζώνη εξασφάλιζε την ισοτιμία και την εξυπηρέτηση του συνολικού –ιδιωτικού και δημόσιου– χρέους και η κυβέρνηση ακολουθούσε πιστά, έστω και με κάποιες καθυστερήσεις, τις συμβατικές της δεσμεύσεις.
Έτσι φτάσαμε στις αρχές του καλοκαιριού. Τότε που ξεπεράσαμε και αυτόν τον τελευταίο σκόπελο. Σήμερα, ο έλληνας υπουργός Οικονομικών λογοδοτεί ως ισότιμος στην προστασία των δημοσιονομικών αρχών και με τον προϋπολογισμό που εισηγήθηκε στη Βουλή προστατεύει και τη χώρα και τις υπόλοιπες, ως εταίρος, για τη δημοσιονομική και τη νομισματική ένωση. Η Ελλάδα δεν κρίνεται ουσιαστικά από τη γραφειοκρατία των Βρυξελλών, η οποία μέχρι πριν από το καλοκαίρι συνυπέγραφε την οικονομική μας αξιοπιστία.
Στον απλό πολίτη πιθανόν όλα αυτά να ακούγονται αδιάφορες λεπτομέρειες. Ίσως να μην έχει και τόσο μεγάλη σημασία η σχέση σταθερότητας στις συναλλαγματικές ισοτιμίες και η επενδυτική προοπτική της χώρας σε ξένο κεφάλαιο. Και όμως η δυναμική αύξηση της εισροής ξένων κεφαλαίων αναδεικνύει και ισχυροποιεί το μέλλον της χώρας, όχι ως χώρας με εξαθλιωμένη από τον πληθωρισμό εργατική δύναμη –τυπικό παράδειγμα η Τουρκία–, αλλά μιας παραγωγικά ανταγωνιστικής οικονομίας με αναπτυξιακή προοπτική ενός μέλους μιας ζώνης νομισματικής σταθερότητας.
Οι βασικές παραγωγικές μας δραστηριότητες λειτουργούν και προσφέρονται χωρίς πιστωτικό κίνδυνο, εξασφαλίζοντας μακροχρόνια σταθερότητα, που συνιστά αναγκαία προϋπόθεση για επενδυτικά πλάνα με ορίζοντα. Την ασφάλεια που προκύπτει από τη δημοσιονομική, εντός των συμφωνηθέντων με τους υπολοίπους εταίρους, συμπεριφορά, σε συνάρτηση με την ευελιξία διαχείρισης από την εκάστοτε κυβέρνηση, την είχαμε μάλλον ξεχάσει. Η αναφορά όμως ορισμένων απλών γεγονότων θα μας την επαναφέρει τη μνήμη.
Η κυβέρνηση, πέρυσι, τέτοια εποχή, είχε προτείνει έναν προϋπολογισμό ο οποίος ήταν, μετά την έγκριση των επιθεωρητών της Επιτροπής και των αρμοδίων οργάνων της ΕΕ, συμβατός με τη δημοσιονομική σταθερότητα. Η επιτυχημένη εκτέλεση μέχρι τον Ιούλιο του 2023, η σημαντικά βελτιωμένη εξέλιξη στη μείωση των ελλειμμάτων, σε ποσοστά που δεν είχαν προβλεφθεί, επέτρεψε τη σημαντική ενίσχυση των πολιτών στα ενεργειακά προϊόντα, οι τιμές των οποίων είχαν ξεφύγει. Τυχαίο; Όχι βέβαια. Η ανάκτηση της δημοσιονομικής ανεξαρτησίας, αποτέλεσμα της πειθαρχημένης διαχείρισης, σε συνδυασμό με την άρση των περιορισμών που εισήχθησαν με την κρίση, αποδέσμευσε μετά το καλοκαίρι την κυβέρνηση από το να λογοδοτεί για κάθε της ενέργεια.
Η κυβέρνηση με την ψήφιση του προϋπολογισμού του 2023 ανακοίνωσε πώς θα χρησιμοποιήσει το έκτακτο έσοδο από τη φορολόγηση των υπερκερδών με τον ειδικό φορολογικό συντελεστή 33%. Η έκτακτη αναδιανομή πλούτου, από τα διυλιστήρια και τις άλλες ενεργειακές εταιρείες στους πελάτες τους, υπό τη μορφή εισοδηματικής ενίσχυσης στην κατανάλωση αναγκαίων αγαθών, σε μια περίοδο πληθωριστικών πιέσεων, άλλοτε θα έπρεπε να εγκριθεί από την «τρόικα», η οποία πιθανόν θα μας ζητούσε να το χρησιμοποιήσουμε για επιτάχυνση της μείωσης του δημοσίου χρέους. Δεν μας ζητήθηκε. Άλλες χώρες, με περιορισμένα δημοσιονομικά περιθώρια, απέφυγαν να χρησιμοποιήσουν αντίστοιχα εργαλεία.
Είναι τελείως διαφορετικό να γνωρίζεις ότι αν ξεπεράσεις τον στόχο σου θα μπορείς να αποφασίζεις ανεξάρτητα, ως ισότιμο μέλος μιας δημοσιονομικής και νομισματικής ένωσης, για τα μέτρα ενίσχυσης που θα λάβεις και τελείως διαφορετικό όταν συμβαίνει ακριβώς το ίδιο, αλλά βρίσκεσαι υπό δημοσιονομικό έλεγχο και οφείλεις να ζητάς την έγκριση των εταίρων για την επιλογή της κοινωνικής πολιτικής που θέλεις να εφαρμόσεις. Και μάλιστα υπό την απειλή της εξόδου.
Η έγκριση του φετινού προϋπολογισμού είχε δύο οπτικές διαστάσεις. Η πρώτη σηματοδοτούσε την ανάκτηση της εθνικής μας αξιοπιστίας, ως μέλους της λέσχης των χωρών της Ευρωζώνης. Η δεύτερη, και σημαντικότερη, είχε να κάνει με την ικανότητα της εκάστοτε κυβέρνησης να χειρίζεται και να προσαρμόζει τις επιλογές της όχι μόνο ως προς τα βασικά μεγέθη που καθορίζουν τα ετήσια έσοδα και δαπάνες, ώστε αυτά να συμπλέουν με τους λοιπούς εταίρους, αλλά και ανάλογα με την επιδιωκόμενη κυβερνητική πολιτική. Απλώς η «παιδική πειθαρχία» που μας προέκυψε μετά την παγκόσμια κρίση το 2023 μετασχηματίσθηκε σε «ώριμη ανεξαρτησία».
Γι’ αυτό, λοιπόν, Καλά Χριστούγεννα, προσβλέποντας σε μια αισιόδοξη νέα χρονιά.
