Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών σήμερα – Αναγκαία η ύπαρξή του, προβληματική η αποτελεσματικότητά του
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Κάθε χρόνο, τον μήνα Σεπτέμβρη, συνέρχεται η Γενική Συνέλευση (General Assembly), ένα από τα βασικά όργανα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, και οι ηγέτες των χωρών-μελών μεταβαίνουν στην έδρα του Διεθνούς Οργανισμού, στη Νέα Υόρκη, για να μετάσχουν στις εργασίες της και να εκθέσουν τις θέσεις τους για τα διεθνή θέματα και τις διεθνείς εξελίξεις, όπως και για εκείνα που απασχολούν άμεσα τις χώρες που εκπροσωπούν.
Η εφετινή Γενική Συνέλευση ήταν η 76η κατά σειρά από συστάσεως του ΟΗΕ, το έτος 1945 στο San Francisco των ΗΠΑ, πριν καλά καλά τελειώσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και σε αντικατάσταση της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ), η οποία είχε αποτύχει στην αποστολή της, αφού αποδείχθηκε ανίκανη να αποτρέψει τη διεξαγωγή του αιματηρού B’ Παγκοσμίου Πολέμου. Από τα 51 αρχικά ιδρυτικά μέλη, στα οποία συμπεριλαμβάνονταν και η Ελλάδα, σήμερα ο Οργανισμός αριθμεί περίπου 193 μέλη, ενώ εκτός παραμένουν εκείνα που έχουν αυτοκηρυχθεί ανεξάρτητα, αλλά δεν έχουν τύχει της απαιτούμενης διεθνούς αναγνώρισης.
Οι αρμοδιότητες και η λειτουργία του ΟΗΕ προβλέπονται ρητώς στα 111 άρθρα του Καταστατικού Χάρτη, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 24 Οκτώβρη 1945, ενώ κύρια όργανά του είναι η Γενική Συνέλευση, το Συμβούλιο Ασφαλείας και ο Γενικός Γραμματέας. Σημαντικά, επίσης, όργανα είναι οι εξειδικευμένοι οργανισμοί όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), η UNESCO, η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες, ο Οργανισμός για τη Γεωργία και Τρόφιμα (FAO), ο ΙCAO καθώς και άλλοι εξειδικευμένοι οργανισμοί χρήσιμοι και απαραίτητοι στη διεθνή κοινότητα και για τη διεθνή συνεργασία.
Ο ΟΗΕ ιδρύθηκε με σκοπό να επιβάλει κανόνες συμπεριφοράς μεταξύ των εθνών, κρατών-μελών του Οργανισμού, για ειρηνική επίλυση διμερών ή πολυμερών διαφορών, για τον έλεγχο των εξοπλισμών, να ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών στα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, όπως και η ΚτΕ, της οποίας υπήρξε διάδοχος, αποτελεί την πρώτη σοβαρή προσπάθεια της διεθνούς κοινωνίας για συνεργασία, ειρηνική συμβίωση και επίλυση των διαφορών με ειρηνικά μέσα. Μετά από 77 έτη ύπαρξης και μια αναμφισβήτητη επιτυχή πορεία και συνεισφορά, πολλοί διερωτώνται αν πλέον ανταποκρίνεται στις σημερινές προκλήσεις και αν η συνεισφορά του σήμερα συνάδει με τους σκοπούς της συστάσεώς του.
Τίθεται επίσης το ερώτημα για το αν ο Οργανισμός, που δημιούργησε πολλές ελπίδες και προσδοκίες, είναι γερασμένος ή έχει καταστεί γραφειοκρατικός και χρήζει εκσυγχρονισμού με διατάξεις που να ανταποκρίνονται στη σημερινή παγκόσμια πραγματικότητα. Χρήσιμη προς εκτίμηση η επισήμανση των αρμοδιοτήτων δύο βασικών οργάνων του Οργανισμού, της Γενικής Συνέλευσης και του Συμβουλίου Ασφαλείας. Οι αποφάσεις της Γενικής Συνέλευσης, βάσει του Καταστατικού Χάρτη, δεν είναι δεσμευτικές για εκτέλεση και συμμόρφωση από τις εμπλεκόμενες χώρες-μέλη του Οργανισμού. Το ίδιο ισχύει –τηρουμένων των αναλογιών– και για το Συμβούλιο Ασφαλείας, το οποίο ναι μεν έχει τη δυνατότητα να επιβάλλει τη συμμόρφωση σε αποφάσεις των οργάνων του Οργανισμού, απαιτείται όμως ομοφωνία μεταξύ όλων των μελών του, γεγονός που δεν συμβαίνει πάντοτε. Η δέσμευση για συναίνεση όλων των μελών αποδυναμώνει ή και ακυρώνει τις δυνατότητές του.
Κλασική περίπτωση της αδυναμίας των εκτελεστικών θεσμικών οργάνων του ΟΗΕ το Κυπριακό, όπως και οι τουρκικές προκλήσεις στο Αιγαίο –για να περιορισθούμε σε θέματα αποκλειστικά ελληνικού ενδιαφέροντος– και κατά της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας μας, με αμφισβήτηση της κυριαρχίας των νησιών και την απειλή του casus belli όσον αφορά την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης. Οι επανειλημμένες προσφυγές των κυπριακών κυβερνήσεων για την εξακολουθούμενη παράνομη κατοχή του 1/3 της εδαφικής επικράτειας της Κύπρου και την παραμονή των κατοχικών στρατευμάτων στο έδαφός της, όπως και τον απειλούμενο εποικισμό της Αμμοχώστου ουδέν το ουσιαστικό έχουν αποφέρει.
Η Γενική Γραμματεία και τα άλλα όργανα του ΟΗΕ αρκούνται σε ακαδημαϊκού χαρακτήρα καταδίκες, χωρίς τη λήψη ουσιαστικών αποφάσεων ή την επιβολή κυρώσεων κατά της Τουρκίας. Ταυτόσημη είναι η συμπεριφορά του ΟΗΕ και στο θέμα της τουρκικής παραβατικής συμπεριφοράς κατά της Ελλάδος, που παραβιάζει βασικούς κανόνες για επίλυση διαφορών με ειρηνικές διαδικασίες. Ελάχιστες είναι και οι πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις του ΟΗΕ για πρόληψη ή αποτροπή περιφερειακών συγκρούσεων που απειλούν τη διεθνή ειρήνη και σταθερότητα.
Ασφαλώς, ο σημερινός ΓΓ του ΟΗΕ –αλλά και οι προγενέστεροι– έχει το ελαφρυντικό ότι σε πολλές συρράξεις, περιφερειακές ή ευρύτερης κλίμακας, εμπλέκονται, άμεσα ή έμμεσα, χώρες-μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΣΑ), γεγονός που δυσκολεύει τη δυνατότητα μεσολαβητικών ενεργειών και παρεμβάσεων. Χαρακτηριστική η περίπτωση του πολέμου στην Ουκρανία, που προκλήθηκε με τη ρωσική εισβολή στις 24 Φεβρουαρίου, και παλαιότερα οι επεμβάσεις των ΗΠΑ στο Ιράκ, στη Λιβύη και στην πρώην Γιουγκοσλαβία.
Η αποδεδειγμένη αδυναμία ή απροθυμία του ΟΗΕ να επέμβει σε περιφερειακές κρίσεις ή απειλές έναντι τρίτων χωρών, όπως η περίπτωση του καθεστώτος Ερντογάν κατά της Ελλάδος, προβληματίζει όσον αφορά τον ενεργό σημερινό ρόλο του και την ανταπόκριση στην αποστολή του. Προβληματίζει, επίσης, για το υψηλό κόστος που συνεπάγεται η λειτουργία των θεσμικών οργάνων του. Και όμως ο ΟΗΕ είναι αναγκαίος για τη διεθνή κοινότητα. Γιατί αποτελεί ένα παγκόσμιο forum όπου οι χώρες μπορούν να εκθέσουν και να συζητούν τα προβλήματα που απασχολούν τις ίδιες ή γενικότερα και να λαμβάνονται οι δέουσες προληπτικές ή επεμβατικές αποφάσεις.
Όλα στη φύση υπόκεινται σε αλλοιώσεις και απαιτούν αλλαγές. Από ετών έχει τεθεί θέμα εκσυγχρονισμού των θεσμικών οργάνων του ΟΗΕ, με αύξηση, μεταξύ άλλων, των μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΣΑ), ώστε να ανταποκρίνεται στη σημερινή πραγματικότητα. Οι σχετικές προτάσεις δεν έχουν τύχει ανταπόκρισης, αλλά το θέμα έχει ήδη τεθεί. Από διάθεση διατήρησης των προνομίων των πέντε χωρών-μελών ή προς επιβεβαίωση της μακιαβελικής ρήσης «μη θίγετε τα κακώς κείμενα».
Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ