Νέα ένταση στις σχέσεις Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν – Μια περιφερειακή σύγκρουση με πιθανές και επικίνδυνες προεκτάσεις
Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Προ ολίγων εβδομάδων σημειώθηκε νέα ένταση στις σχέσεις Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν, που ευτυχώς δεν έλαβε ευρύτερες διαστάσεις. Αιτία η γνωστή διαμάχη για τη κυριαρχία και τον έλεγχο της περιοχής του Ναγκόρνο – Καραμπάχ, που αποτελεί μήλον της Έριδος μεταξύ των δύο χωρών του Νοτίου Καυκάσου από ετών.
Η διαμάχη για την κυριαρχία στην περιοχή, ο πληθυσμός της οποίας στη μεγάλη πλειοψηφία είναι αρμενικός, ουσιαστικά χρονολογείται από την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, της οποίας αμφότερες οι χώρες αποτελούσαν ομόσπονδες σοβιετικές δημοκρατίες.
Επί σοβιετικής εποχής δεν είχαν καταγραφεί προστριβές, καθώς η περιοχή υπαγόταν διοικητικά, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, στο Αζερμπαϊτζάν. Οι σημερινές προστριβές και διαμάχες έχουν τις ρίζες τους στην απόφαση του Ιωσήφ Στάλιν να ενοποιήσει διοικητικά την ευρύτερη περιοχή του Νοτίου Καυκάσου, δημιουργώντας τη Δημοκρατία της Υπερκαυκασίας, που δεν ευδοκίμησε. Στη θέση της ιδρύθηκαν τρεις χωριστές σοβιετικές δημοκρατίες, η Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και η Γεωργία, οι οποίες μετείχαν ως ισότιμα μέλη στη Σοβιετική Ένωση. Μετά τη διάλυσή της οι τρεις χώρες ανεξαρτητοποιήθηκαν, αποκτώντας χωριστές κρατικές οντότητες. Έκτοτε χρονολογούνται, και επισήμως, οι διενέξεις για την κυριαρχία στην περιοχή του Ναγκόρνο – Καραμπάχ, που κορυφώθηκαν την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα και εκτονώθηκαν έπειτα από παρέμβαση και μεσολάβηση της διεθνούς κοινότητας. Σημαντικός ήταν ο ρόλος της Ρωσίας, η οποία ανέλαβε τον έλεγχο της τήρησης της συμφωνίας για εκεχειρία με την αποστολή πολυάριθμης ειρηνευτικής δύναμης. Στο μεταξύ, ο αρμενικός πληθυσμός του Ναγκόρνο – Καραμπάχ, που αποτελεί την πλειοψηφία του συνολικού πληθυσμού του, το έτος 1991 κήρυξε –ύστερα από διενέργεια δημοψηφίσματος– την ανεξαρτητοποίησή του, η οποία όμως δεν έχει αναγνωρισθεί από καμία χώρα, ούτε και από την Αρμενία. Σχετικές διαπραγματεύσεις για το status της περιοχής διεξάγονται στο πλαίσιο του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), που εδρεύει στη Βιέννη, οι οποίες έχουν ατονήσει τελευταία.
Ως συνήθως συμβαίνει, οι περιφερειακές συγκρούσεις και διαφορές δεν περιορίζονται μόνο μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Στην περίπτωση του Ναγκόρνο – Καραμπάχ έντονο είναι το ενδιαφέρον και η ανάμειξη τρίτων χωρών, γειτονικών και μη. Η Ρωσία ενεργεί μεσολαβητικά για εξεύρεση λύσης, καθόσον η διαμάχη μεταξύ των δύο χωρών επηρεάζει ή μπορεί να επηρεάσει τη σταθερότητα και την ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου, η οποία βρίσκεται στο μαλακό υπογάστριό της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επιδεικνύει και η γειτονική Τουρκία, η οποία διατηρεί και στενούς πολιτικούς δεσμούς με το Αζερμπαϊτζάν, εκτός από τους φυλετικούς και θρησκευτικούς δεσμούς που τη συνδέουν με αυτό. Η Άγκυρα δεν περιορίζεται μόνο στην πολιτική και διπλωματική υποστήριξη του Αζερμπαϊτζάν, αλλά παρέχει και πολεμικό υλικό και τα γνωστά drones, τα οποία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο υπέρ των αζερικών στρατευμάτων στην ανακατάληψη περιοχών σημαντικής σημασίας. Τις τελευταίες εχθροπραξίες και εντάσεις, όπου κάθε χώρα επιρρίπτει την ευθύνη στην άλλη, ορισμένοι τις συνδέουν και με το Ουκρανικό. Τις αποδίδουν και στην πρόθεση δημιουργίας ενός νέου μετώπου για τη Ρωσία, το ενδιαφέρον της οποίας για την περιοχή του Καυκάσου είναι έντονο και αδιάκοπο. Στην αρμενοαζερική διένεξη για το Ναγκόρνο – Καραμπάχ εμπλέκεται ενεργά και η Τουρκία, η οποία επιδιώκει να παίξει ρόλο περιφερειακής δύναμης, επεκτείνοντας την επιρροή της και στην περιοχή του Καυκάσου. Το καθεστώς Ερντογάν πιθανότατα αντιμετωπίζει ένα συγκεκριμένο δίλλημα, μήπως η συνδρομή που παρέχει στο Αζερμπαϊτζάν επηρεάζει τις σχέσεις με τη Μόσχα, στην οποία συμπαρίσταται στο Ουκρανικό, γεγονός που διακυβεύει τις σχέσεις της με τη Δύση και ιδιαίτερα με τις ΗΠΑ.
Οι περιφερειακές εντάσεις και συγκρούσεις συνήθως προκαλούνται λόγω προστριβών ή εδαφικών και άλλων διεκδικήσεων μεταξύ όμορων χωρών. Στην ιστορία των διεθνών σχέσεων υπάρχουν και παραδείγματα όπου περιφερειακές εντάσεις αποδίδονται σε επεμβάσεις ή παρακινήσεις τρίτων χωρών, προς εξυπηρέτηση στρατηγικών ή οικονομικών συμφερόντων. Η περιοχή του Καυκάσου, εκτός της στρατηγικής της θέσης, αφού βρίσκεται μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, έχει ιδιαίτερη σημασία για την παγκόσμια οικονομία. Το Αζερμπαϊτζάν είναι από τις πλουσιότερες σε ενεργειακά αποθέματα χώρες στον κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά τον περιορισμό προμήθειας φυσικού αερίου και πετρελαίου από τη Ρωσία, στράφηκε προς το Μπακού για την κάλυψη των αναγκών της, το οποίο επισκέφθηκε εσχάτως και η αρμόδια επίτροπος για τα ενεργειακά. Εκτός της περιοχής του Καυκάσου, ευαίσθητες περιοχές για εκδήλωση περιφερειακών συγκρούσεων είναι η Μέση Ανατολή, με το χρονίζον παλαιστινιακό πρόβλημα, όπως και η περιοχή των Βαλκανίων, με τις συνοριακές και άλλες διαφορές μεταξύ των περισσοτέρων χωρών. Όλες πιθανές εστίες για περιφερειακές εντάσεις, που μπορούν να επηρεάσουν την ασφάλεια και τη σταθερότητα των περιοχών αυτών.
Η Ελλάδα βρίσκεται σε μία από τις πλέον ευαίσθητες γεωγραφικές περιοχές και κάθε περιφερειακή κρίση ή ένταση στις παραπάνω περιοχές μπορεί να επηρεάσει την ασφάλειά της. Η ελληνική διπλωματία οφείλει, όπως ήδη πράττει ο υπουργός των Εξωτερικών κ. Νίκος Δένδιας, με τις συχνές επισκέψεις σε γειτονικές και άλλες χώρες, να εργάζεται για την πρόληψη και την αποτροπή δημιουργίας περιφερειακών συγκρούσεων. Δυστυχώς, στην παρούσα περίοδο, η οποία χαρακτηρίζεται από ρευστότητα και αβεβαιότητα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποδεικνύεται κατώτερη των περιστάσεων. Στο Ουκρανικό, που αποδεδειγμένα επηρεάζει τη σταθερότητα και την ασφάλεια των περισσοτέρων χωρών-μελών της αλλά και την καθημερινότητα των πολιτών της, λόγω του αυξανόμενου κόστους ζωής, αντί να εργασθεί για εκτόνωση και ακύρωση του πολέμου στην Ουκρανία, συντάχθηκε πλήρως με την πολιτική των ΗΠΑ για απομόνωση της Ρωσίας, προμηθεύοντας συνεχώς με όπλα τον Ζελένσκι. Προφανώς, πίστευε ότι έτσι θα αναγκάσει τον Πούτιν να αποσύρει τα στρατεύματα κατοχής και να σταματήσει τον πόλεμο, ο οποίος έχει ήδη συμπληρώσει, από την εισβολή, επτά μήνες. Ένας από τους πλέον διακεκριμένους έλληνες διπλωμάτες, ο πρέσβης Βύρων Θεοδωρόπουλος (δεν βρίσκεται εν ζωή), σε ένα θαυμάσιο πόνημά του με τίτλο «Θουκυδίδης Επίκαιρος», αναλύει την ερμηνεία που δίδει ο μεγάλος ιστορικός της αρχαιότητας για τα αίτια του Πελοποννησιακού Πολέμου, τα οποία αποδίδει σε τρεις λόγους: Τον Φόβο, το Ξυμφέρον (Συμφέρον) και το Κλέος (Δόξα). Ποιος θα αμφισβητούσε τις ομοιότητες του πολέμου στην Ουκρανία με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο;
Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ