Ο ορδοφιλελευθερισμός και η ομιλία της κ. Φον ντερ Λάιεν – Του Ν. Στραβελάκη

–Σκέψεις για το παρόν και το μέλλον της ΕΕ σε έναν απο-παγκοσμιοποιημένο κόσμο

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Μετά την παταγώδη αποτυχία της συνάντησης των υπουργών Οικονομικών και Ενέργειας της ΕΕ την περασμένη εβδομάδα, η ετήσια ομιλία της προέδρου της Κομισιόν κ. Φον ντερ Λάιεν για την κατάσταση της Ένωσης αναμενόταν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Δυστυχώς, για μία ακόμη φορά, η γραφειοκρατία των Βρυξελλών απογοήτευσε εχθρούς και φίλους.

Η πρόεδρος της Κομισιόν προσπέρασε χωρίς καμία αναφορά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει περιορισμένο γεωπολιτικό ρόλο και δυσμενέστερη ανταγωνιστική θέση στον απο-παγκοσμιοποιημένο κόσμο που δημιουργήθηκε μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Αντίθετα, βάλθηκε να μας πείσει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πιο ενωμένη και αποτελεσματική από ποτέ. Η επιχειρηματολογία της ήταν εντελώς επιφανειακή. Είπε χαρακτηριστικά ότι η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην κρίση του 2008 πήρε κάποια χρόνια για να ολοκληρωθεί, ενώ η αντίδραση στον Covid και στον πόλεμο στην Ουκρανία ήταν πολύ πιο άμεση.

Δεν μπήκε στον κόπο να κάνει κάποιον απολογισμό των πολιτικών που εφαρμόσθηκαν για την αντιμετώπιση επάλληλων κρίσεων που σημαδεύουν τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα. Όσον αφορά την κρίση του 2008, προσπέρασε με χαρακτηριστική ευκολία το γεγονός ότι με τα κριτήρια του νέου Συμφώνου Σταθερότητας, που η ίδια εισηγήθηκε, οι περισσότερες χώρες της ΕΕ θεωρούνται πλέον υπερχρεωμένες, αφού έχουν λόγο χρέους / ΑΕΠ πάνω από 100%. Προσπέρασε και το γεγονός ότι οι οικονομίες των χωρών της ΕΕ αποκλίνουν, αντί να συγκλίνουν, από το 2000 και μετά, ενώ δεν στάθηκε καν στα αυξανόμενα επιτόκια, τον υψηλό πληθωρισμό και τις διακυμάνσεις στην ισοτιμία του ευρώ. Αλλά και για την κρίση του Covid δεν έκανε κάποιον απολογισμό ή έστω αναφορά, παρά το γεγονός ότι η πανδημία συνεχίζεται και τα κρούσματα είναι χιλιάδες σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.

Φαίνεται ότι η όλη αναφορά της στη συνολική γεωπολιτική και οικονομική θέση της Ένωσης είχε αποκλειστικό σκοπό να πείσει ότι η ενότητα της ΕΕ είναι αρραγής, κάτι που επανέλαβε αγωνιωδώς πολλές φορές σε όλη τη διάρκεια της ομιλίας της. Δεν γνωρίζω αν η αγωνία της προέδρου οφείλεται στις διαφοροποιήσεις στη στάση των ευρωπαϊκών χωρών απέναντι στις κυρώσεις στη Ρωσία ή στην οικονομική απόκλιση των οικονομιών της Ένωσης – υποπτεύομαι ότι οφείλεται και στα δύο.

Πάντως, στο γεωπολιτικό επίπεδο το μήνυμα της ομιλίας, με την παρουσία και της συζύγου του κ. Ζελένσκι, ήταν ότι Ευρωπαϊκή Ένωση είναι γεωπολιτικά χρήσιμη, αφού η Ουκρανία, που δεν θα μπει στο ΝΑΤΟ, έχει κάπου να πάει. Αν αυτό συνδυαστεί και με την πρόσφατη είσοδο στο ΝΑΤΟ χωρών όπως η Φινλανδία και η Σουηδία, που για πολλά χρόνια παρέμεναν μόνο μέλη της ΕΕ, για να μην προκληθεί η Σοβιετική Ένωση και κατόπιν η Ρωσία, το συμπέρασμα είναι ότι η ΕΕ έχει αποδεχθεί οριστικά τον ρόλο της συμπληρωματικής δύναμης των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Πρόκειται για την ιστορική εκδίκηση του συνθήματος της δεκαετίας του ’80: «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο.

Μετά τη «συγκινητική» υποδοχή της κ. Ζελένσκι, η ομιλία ασχολήθηκε με τα προβλήματα της Ένωσης, με έμφαση στο ενεργειακό. Το βασικό πρόβλημα ήταν ότι η κ. Φον ντερ Λάιεν κινήθηκε γύρω από τους ίδιους άξονες πολιτικής που προτάθηκαν στη σύνοδο των υπουργών Οικονομικών και Ενέργειας στις 8 Σεπτεμβρίου 2022, χωρίς να καταλήξουν σε συμφωνία. Η αποστροφή του λόγου της προέδρου «ας προσκολληθούμε στο πλάνο», με αφορμή το Ταμείο Ανάκαμψης, αποδίδει το πνεύμα της ομιλίας. Αυτή ήταν και η αντίδραση της πλειοψηφίας του ευρωπαϊκού τύπου στην ομιλία. Είναι χαρακτηριστικός ο τίτλος της ιστοσελίδας Euractiv: «Η ομιλία της κ. Φον ντερ Λάιεν είχε έλλειμμα πολιτικής».

Πέρα από την όξυνση της καπιταλιστικής κρίσης, άποψή μου είναι ότι το έλλειμμα πολιτικής της κ. Φον ντερ Λάιεν αναδεικνύει ένα βαθύτερο πρόβλημα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι προσκολλημένη στην πολιτική του ορδοφιλελευθερισμού. Αυτό φάνηκε με τις επανειλημμένες αναφορές της προέδρου στην «κοινωνική οικονομία της αγοράς». Είναι η εκδοχή του φιλελευθερισμού που ασπάζεται η Γερμανική Χριστιανοδημοκρατία και με δύο κουβέντες λέει ότι τα κράτη εφαρμόζουν πολιτικές όχι για να καθοδηγήσουν την παραγωγή αλλά για να επιτρέψουν στις αγορές να κατανείμουν αποτελεσματικά τους παραγωγικούς πόρους.

Στις σημερινές συνθήκες όξυνσης της κρίσης, οι πολιτικές αυτές οδηγούν στην κατασπατάληση δισεκατομμυρίων για τη στήριξη και πριμοδότηση τραπεζών και επιχειρήσεων σε βάρος των φορολογουμένων και της κοινωνίας συνολικότερα. Είναι χαρακτηριστικό ότι από την όλη συζήτηση για την ενέργεια η μόνη πολιτική που συμφωνήθηκε ήταν η παρέμβαση με ρευστότητα της ΕΕ στην αγορά παραγώγων ενέργειας για τη στήριξη των εμπορικών επιχειρήσεων του κλάδου. Το πρόβλημα με αυτές τις πολιτικές είναι ότι οξύνουν περαιτέρω αντί να αντιμετωπίζουν την κρίση, αφού στην πράξη ενισχύουν αντί να αντιμετωπίζουν τον πληθωρισμό. Κοντολογίς, το μέλλον της ΕΕ μόνο ευοίωνο δεν προβλέπεται.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ

Φωτό: fortunegreece.com