ΝΥΧΤΕΡΙΝΕΣ ΠΕΡΙΠΟΛΟΙ

July 26, 2022 στις κατηγορίες BIBΛIO,

BONAVENTURA

ΠΡΟΛΟΓΟΣ – ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ – ΕΠΙΜΕΤΡΟ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΡΑΣΙΔΑΚΗ

Με έχουν διώξει από εκκλησίες, επειδή με έπιασαν τα γέλια αλλά και από πορνεία, επειδή το έριξα στην προσευχή.
Ισχύει ένα από τα δύο· είτε είναι οι άνθρωποι τρελοί είτε εγώ.
Αν τεθεί στην κρίση της πλειοψηφίας, χάθηκα.
Τίποτα δεν ξεπερνά το γέλιο και το θεωρώ τόσο πολύτιμο όσο άλλοι μορφωμένοι άνθρωποι το κλάμα.

– BONAVENTURA

Tο 1804, το έτος της στέψης του Ναπολέοντα και της διάλυσης της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, εν μέσω δραματικών ανακατατάξεων στην Ευρώπη γενικότερα και στη γερμανική επικράτεια ειδικά, δημοσιεύεται ανώνυμα το σύντομο έργο με τίτλο Οι νυχτερινές περίπολοι του Μποναβεντούρα. Η επιλογή του συγγραφέα να κρυφτεί πίσω από το ψευδώνυμο Μποναβεντούρα εξηγείται από το καυστικό περιεχόμενο, την έντονη κοινωνική κριτική, αλλά και τα πολλαπλά βέλη ενάντια στο πολιτισμικό γίγνεσθαι της εποχής του, που καθιστούν το ιδιόρρυθμο αυτό κείμενο ιδιαίτερα προκλητικό.

Χρονοτόπος του σατιρικού αυτού κειμένου είναι η νύχτα και πρωταγωνιστής του είναι ο νυχτοφύλακας μιας μικρής πόλης στα τέλη του 18ου αιώνα. Ο νυχτοφύλακας και αφηγητής φωτίζει με το φανάρι του τους δρόμους και τα σοκάκια της νυχτερινής πόλης αλλά και τα σκοτεινά καμώματα των συμπολιτών του – κοιτά μέσα από πόρτες και παράθυρα, κοντοστέκει στις εσοχές και στα κατώφλια, περιδιαβαίνει νεκροταφεία, μουσεία και άδειες εκκλησίες. Άλλοτε απλώς παραστέκει στις νυχτερινές σκηνές που εκτυλίσσονται μπροστά του και αφουγκράζεται τις ιστορίες των μοναχικών ανθρώπων που, ο καθένας για τους δικούς του λόγους, προτιμούν το σκοτάδι και τη νύχτα. Ενίοτε όμως παρεμβαίνει αποφασιστικά, προκαλώντας αναστάτωση και ταραχή, διαταράσσοντας έτσι ο ίδιος την ησυχία που καλείται να διαφυλάξει.

Στις δεκαέξι νυχτερινές περιπόλους που απαρτίζουν το σπονδυλωτό μυθιστόρημα, ο νυχτοφύλακας μας εξιστορεί τις ιστορίες παθιασμένων ερώτων, υποκρισίας και απάτης, αγνής αγάπης και βαθιάς απελπισίας των ανθρώπων που συναντά. Στις πολλαπλές αυτές αφηγήσεις υφαίνει ξέφτια της δικής του ιστορίας, την πορεία του από ποιητής και κουκλοπαίχτης σε νυχτοφύλακα, το πέρασμά του από το τρελοκομείο, τον έρωτά του. Ο αναγνώστης –ακροατής και συνεργός του– τον ακολουθεί στους μαιανδρικούς του περιπάτους και κρυφοκοιτά μαζί του, μέσα από γρίλιες και κουρτίνες, τις ζωές των πολιτών.

♦ ♦ ♦

Οι Nυχτερινές περίπολοι δεν μας γοητεύουν σήμερα μόνο ως πορτραίτο μιας περασμένης εποχής. Κορυφαίο δείγμα μαύρου χιούμορ, το κείμενο αυτό κινείται μεταξύ Διαφωτισμού και Ρομαντισμού, συνδιαλέγεται και με τα δύο κινήματα, υιοθετώντας βασικές τους αρχές και θεματικές τις οποίες ανατρέπει. Η άναρχη δομή του, η σκηνοθεσία του γκροτέσκου και οι τεχνικές αυτοαναφορικότητας που διακόπτουν τη ροή της αφήγησης το τοποθετούν μεταξύ των πλέον καινοτόμων έργων συγγραφέων όπως ο Τηκ και ο Χόφφμαν, προαναγγέλλοντας τεχνικές γραφής του θεάτρου του παραλόγου του 20ου αιώνα. Ο ατίθασος χαρακτήρας και η ουσιαστική πρωτοτυπία του κειμένου συναρπάζουν αναγνώστες και ερευνητές και εμπνέουν καλλιτέχνες έως σήμερα.

Ακραίος Διαφωτιστής, ο νυχτοφύλακας δεν χαρίζεται σε κανέναν, η οξύτατη γλώσσα του δεν σέβεται τους ισχυρούς όταν, καγχάζοντας, ανατρέπει την αυστηρά ιεραρχημένη τάξη πραγμάτων της εποχής του : Αποκαλύπτει τις μεθοδεύσεις της Εκκλησίας, την κατάντια της δικαιοσύνης και την υποκρισία της καλής κοινωνίας. Το κατηγορώ του πηγάζει από τη βαθιά συμπόνια για τους δυστυχείς και κατατρεγμένους του κόσμου αυτού. Προκύπτει έτσι ένα κείμενο αλλόκοτο, όπου η βαθύτατη απαισιοδοξία διαποτίζεται από το χιούμορ, το γκροτέσκο εναλλάσσεται με το τρυφερό και η αδυσώπητη κριτική συνυπάρχει με βαθιά κατανόηση και συμπόνια.

Ο ποιητής / κουκλοπαίχτης / νυχτοφύλακας επιστρέφει πάντοτε στην τέχνη : Εκφράζει τον βαθύ του σεβασμό για τον Σαίξπηρ και τον Δάντη, δανείζεται εικόνες από τον Χόγκαρθ και ανακαλεί μελωδίες του Μότσαρτ.

ΕΡΓΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ : J.-J. GRANDVILLE
Εικονογράφηση από τις Σκηνές της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής των ζώων, 1842, ξυλογραφία.

Εμείς οι νυχτοφύλακες και ποιητές πράγματι δεν πολυνοιαζόμαστε για τα πάρε-δώσε των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της ημέρας. Καθώς είναι πλέον αναμφισβήτητο γεγονός: Οι άνθρωποι είναι όσο πράττουν εξαιρετικά πεζοί και το πολύ όταν ονειρεύονται παρουσιάζουν κάποιο ενδιαφέρον.

Εγώ είχα ανέκαθεν ιδιαίτερη αδυναμία στην τρέλα και επεδίωξα να καλλιεργήσω εντός μου μια απόλυτη σύγχυση, έτσι ώστε να δημιουργήσω αρχικά, όπως ακριβώς ο Κύριος Ημών, ένα καλό και ολοκληρωμένο χάος, από το οποίο να μπορώ αργότερα, αν είχα διάθεση, να συνταιριάξω έναν αξιοπρεπή κόσμο. – Μάλιστα, κατά καιρούς, όταν βρίσκομαι σε έξαρση, μου δημιουργείται η εντύπωση πως το ίδιο το ανθρώπινο γένος κατέστρεψε το χάος και βιάστηκε να βάλει τάξη, κι αυτός είναι ο λόγος που τίποτα δεν βρίσκεται στη σωστή του θέση και που ο Δημιουργός καλά θα κάνει να διαγράψει και να εξολοθρεύσει τον κόσμο το συντομότερο δυνατό, ως ένα αποτυχημένο σύστημα.

Και τί να πω για εσάς τους πολιτικούς, που συρρικνώσατε το ανθρώπινο είδος σε αρχές της μηχανικής. Θα αντέξουν οι αξίες σας την επιθεώρηση των ουρανών και, τώρα που θα εισέλθουμε σε μια κοινωνία πνευμάτων, πως σκοπεύετε να τοποθετήσετε εκείνες τις λεηλατημένες ανθρώπινες μορφές από τις οποίες φροντίζατε να εκμεταλλευτείτε το τομάρι, έχοντας εξολοθρεύσει το πνεύμα τους ; – Ω, και πόσα μου έρχονται ακόμη να πω για τους γίγαντες που στέκουν ξέχωρα, τους άρχοντες και αφέντες που πληρώνουν με ανθρώπους αντί με νομίσματα, και διατηρούν το πλέον επαίσχυντο εμπόριο σκλάβων με το Θάνατο.

♦ ♦ ♦

Ο Νο 1 […] αρχικά ήταν, λένε, ποιητής, που δεν κατόρθωσε να διοχετεύσει τα υγρά του σε κανένα βιβλιοπωλείο.
Ο Νο 2 και ο Νο 3 είναι φιλοσοφικοί αντίποδες, ο ένας ιδεαλιστής, ο άλλος ρεαλιστής · ο πρώτος υποφέρει από έναν γυάλινο θώρακα και ο άλλος από γυάλινα οπίσθια, εξ ου και δεν καθίζει ποτέ το Εγώ του, κάτι που για τον άλλο δεν παρουσιάζει την παραμικρή δυσκολία, εκείνος αντιθέτως αποφεύγει τις ηθικές απόψεις και κρατά ως εκ τούτου το στήθος του πάντοτε προσεκτικά καλυμμένο.
Ο Νο 4 βρίσκεται εδώ μονάχα επειδή με τη μόρφωσή του προηγείται της ανθρωπότητας κατά μισό αιώνα· κυκλοφορούν και άλλοι τέτοιοι ελεύθεροι, τους θεωρούν βέβαια, πολύ σωστά, κι αυτούς τρελούς.
Ο Νο 5 έβγαζε υπερβολικά συνετούς και κατανοητούς λόγους, γι’ αυτό τον έστειλαν εδώ.
Ο Νο 6 τρελάθηκε γιατί έκανε την τρέλα να πάρει στα σοβαρά το αστείο ενός ισχυρού.
Ο Νο 7 τσουρούφλισε τα μυαλά του όταν υψώθηκε στα ουράνια με την ποίησή του και
ο Νο 8 έβαλε σε συνετούς καιρούς υπερβολικό συναίσθημα στις κωμωδίες του, ώσπου παρέσυρε το ποτάμι τη λογική του. Ο ένας θαρρεί τώρα πως καίγεται σαν λαμπάδα, ενώ, αντίθετα, ο άλλος κυλά σαν το νερό. Δοκίμασα κατά καιρούς να ωθήσω τα αντίθετα στοιχεία να αναλωθούν στη μεταξύ τους διαμάχη, όμως η φωτιά ορμούσε τόσο βίαια καταπάνω στο νερό που αναγκαζόμουν να καλέσω τον
Νο 9, που περνά τον εαυτό του για τον Δημιουργό της Πλάσης, ώστε να τους διαχωρίσει και πάλι.
Αυτό το τελευταίο νούμερο βγάζει συχνά ιδιαίτερα αλλόκοτους μονολόγους, και θα μπορούσατε να ακούσετε έναν τώρα δα, αν έχετε την απαιτούμενη υπομονή.