Διαβαλκανική Συνεργασία και περιφερειακές συνεργασίες – Θετική η συνεισφορά και ενεργός ο ρόλος της Ελλάδος

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ

Οι ολέθριες εμπειρίες και συνέπειες των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, οι οποίοι –όχι συμπτωματικά– προκλήθηκαν και ξεκίνησαν από τους ανταγωνισμούς, ιδεολογικούς και οικονομικούς, μεταξύ των τότε μεγάλων δυνάμεων της γηραιάς ηπείρου, ώθησαν τους ηγέτες των κρατών της υφηλίου στη θέσπιση και ίδρυση διεθνών οργανισμών για την πρόληψη και αποτροπή νέων συγκρούσεων αλλά και την προώθηση της συνεργασίας, της σταθερότητας και της ειρήνης.

Η ΚτΕ (Κοινωνία των Εθνών) της μεσοπολεμικής περιόδου, που αποδείχθηκε ανεπαρκής, αντικαταστάθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τα ΗΕ (Ηνωμένα Έθνη), με έδρα τη Νέα Υόρκη, με πολλούς, επικουρικούς ή εξειδικευμένους οργανισμούς για ειδικά και χωριστά θέματα κοινού ενδιαφέροντος, όπως, π.χ., ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), η UNESCO κ.ά. Εκτός των διεθνών οργανισμών, θεσπίσθηκαν και λειτουργούν και περιφερειακοί οργανισμοί ή ενώσεις που προωθούν τη συνεργασία μεταξύ κρατών σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές και ηπείρους, όπως η ΕΕ (Ευρωπαϊκή Ένωση), η Ένωση Αφρικανικών Κρατών, η ΚΑΚ (Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών) κ.ά.Παράλληλα, συστάθηκαν και άλλες διακρατικές συνεργασίες, που λειτουργούν ατύπως, με βάση την πολιτική βούληση των ιδρυτών, χωρίς επίσημες ιδρυτικές πράξεις, καταστατικά και συναφή δεσμευτικά κείμενα. Μεταξύ των τελευταίων συμπεριλαμβάνονται η Διαβαλκανική Συνεργασία, η οποία εξελίχθηκε σε Διαδικασία Συνεργασίας των Χωρών της ΝΑ Ευρώπης, η Διαδικασία του Βερολίνου για τα Δυτικά Βαλκάνια, η Διαδικασία του Βερολίνου για τη Λιβύη και ανάλογες, διαφόρου περιεχομένου, σε άλλες περιοχές της υφηλίου.

Αυτονόητο είναι ότι για την Ελλάδα ιδιαίτερη σημασία έχει τόσο ο χώρος των Βαλκανίων ή ΝΑ Ευρώπης όσο και εκείνος της ΝΑ Μεσογείου, που συμπεριλαμβάνει τις παράκτιες χώρες του μεσανατολικού χώρου (Ισραήλ, Λιβύη) και επηρεάζει τη γεωπολιτική και τα ελληνικά, οικονομικά και στρατηγικά, συμφέροντα. Η Διαβαλκανική Συνεργασία, αρμοδιότητας του ΥΠΕΞ και ειδικής Υπηρεσίας (της οποίας ο γράφων υπήρξε στο παρελθόν χειριστής), είχε επιτελέσει αξιόλογο έργο και σε δύσκολα χρόνια, με την ιδεολογική και πολιτική διαίρεση που επικρατούσε στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Τα ομόσπονδα κράτη της τότε Γιουγκοσλαβίας εκπροσωπούσε ενιαία το Βελιγράδι, ενώ η συμπεριφορά της Τουρκίας ήταν τελείως διαφορετική σε σχέση με τη σημερινή εποχή και το καθεστώς Ερντογάν. Τα πράγματα άρχισαν να δυσκολεύουν με τη διάλυση της Ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας και τις πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ Σερβίας και Κροατίας στην Κράινα και στην περιοχή του Μόσταρ. Κυρίως με τα επεισόδια και την επέμβαση της Σερβίας του Μιλόσεβιτς στο Κόσοβο, που προκάλεσαν την εμπλοκή του ΝΑΤΟ με τον βομβαρδισμό του Βελιγραδίου, που οδήγησε στην απόσχιση του Κοσόβου και τη μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας.

Στη συνέχεια, η Αρχική Διαβαλκανική Συνεργασία μετονομάζεται σε Ευρωπαϊκή Διαδικασία για τη ΝΑ Ευρώπη (SE European Cooperation Process), δείχνοντας τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της. Η αποδοχή και ο ασπασμός των ευρωπαϊκών αξιών και αρχών, όπως και η συνδρομή και ο ανέκαθεν ενεργός ρόλος της Ελλάδος προς την ευρωπαϊκή προοπτική όλων των βαλκανικών χωρών επιβεβαιώθηκαν και στις εργασίες και παρεμβάσεις στην πρόσφατη Σύνοδο της Θεσσαλονίκης, στην οποία συμμετείχαν 13 χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας), σε επίπεδο αρχηγών κρατών ή κυβερνήσεων, όπως και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ.

Παρών ήταν, με την ιδιότητα του φιλοξενούμενου, και ο γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς. Στο μακροσκελές κείμενο συμπερασμάτων καταγράφεται η κοινή βούληση για την ευρωπαϊκή προοπτική όλων των χωρών της Διαδικασίας, οι οποίες τάσσονται υπέρ της προάσπισης των κοινών ευρωπαϊκών αρχών και αξιών, της συνεργασίας και της ελεύθερης διακίνησης των πολιτών, της κοινής αντιμετώπισης της πανδημίας της Covid-19, του πολιτικού διαλόγου, της συνεργασίας στον ενεργειακό τομέα, της συνεργασίας με το ΝΑΤΟ και τον ΟΑΣΕ.

Σημειώνεται και η καταδίκη της «παράνομης, αδικαιολόγητης και απρόκλητης ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία», την οποία προσυπέγραψε και ο εκπρόσωπος της Τουρκίας. Το ίδιο είχε πράξει η Τουρκία και στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, αλλά δεν συμμετείχε στην επιβολή των κυρωτικών μέτρων κατά της Μόσχας και δεν συναίνεσε στην ένταξη Φινλανδίας και Σουηδίας στη Συμμαχία.

Την προώθηση της ενταξιακής πορείας των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων έχει αναλάβει, χωριστά, και η Γερμανία με τη Διαδικασία του Βερολίνου, χωρίς, μέχρι στιγμής, θεαματικά αποτελέσματα. Ανάλογη πρωτοβουλία έχει αναλάβει, αλλά υπό την αιγίδα των ΗΕ, και για τη Λιβύη. Η βορειοαφρικανική αυτή χώρα είναι, ως γνωστόν, διαιρεμένη σε δύο μέρη, με την Ανατολική, στην οποία βρίσκονται και τα μεγάλα πετρελαϊκά αποθέματα, να ελέγχεται από τις δυνάμεις του στρατηγού Χαφτάρ και την περιοχή της πρωτεύουσας από τον πρωθυπουργό Ντμπεϊμπά, που είναι αναγνωρισμένος από τα ΗΕ, κατόπιν σχετικής ε­ντολής, η οποία έληξε προ διημέρου. Με τη λήξη της θα έπρεπε να προκηρυχθεί η διεξαγωγή εθνικών εκλογών, για την οποία όμως υπάρχουν σοβαρές διαφωνίες, ιδίως ως προ τη συμμετοχή και την υποψηφιότητα του υιού Καντάφι. Ο κίνδυνος για αναζωπύρωση του εμφυλίου πολέμου, με επακόλουθο το πολιτικό χάος, είναι κάτι παραπάνω από ορατός. Εκτός της Γερμανίας, ρόλο στο Λιβυκό επιδιώκει να αναλάβει και η Ιταλία, που παραδοσιακά επιδεικνύει ενδιαφέρον για τη Λιβύη. Το ίδιο ισχύει και για την Τουρκία, που είναι η μόνη χώρα που διατηρεί στρατιωτικές δυνάμεις στη Λιβύη, στηρίζει τον πρωθυπουργό, με τον οποίο υπέγραψε και το γνωστό μνημόνιο για τα θαλάσσια όρια, που αγνοεί τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στην περιοχή πέριξ και νοτίως της Κρήτης.

Η Διαδικασία του Βερολίνου, σε συνδυασμό με το ιδιαίτερο ιταλικό ενδιαφέρον, αποδεικνύει ότι οι περιφερειακές συνεργασίες υποκρύπτουν και ανταγωνισμούς και υπονομευτικούς αποκλεισμούς. Η Ελλάδα, πεισμόνως, δεν καλείται να συμμετάσχει στις συναντήσεις για τα Δυτικά Βαλκάνια, ούτε στις αντίστοιχες για τη Λιβύη. Γερμανία και Ιταλία προσπαθούν να πείσουν ότι η Ελλάδα δεν κλήθηκε να συμμετάσχει –τουλάχιστον όσον αφορά τη Λιβύη– προκειμένου να αποφευχθούν πιθανές ελληνοτουρκικές αντεγκλήσεις, που θα επιδρούσαν αρνητικά στο κλίμα των συναντήσεων, και όχι επειδή δεν το επιθυμούσε η Άγκυρα. Το επιχείρημα δεν αντέχει σε σοβαρή κριτική. Γιατί η Ελλάδα είναι χώρα της περιοχής και είναι γνωστή η συμβολή της στη σταθερότητα και στην ειρήνη τόσο στην περιοχή των Βαλκανίων όσο και της Ανατολικής Μεσογείου. Εκπλήσσει όμως και η στάση της Ιταλίας. Οι δύο χώρες έχουν πολλά κοινά συμφέροντα στην περιοχή, κοινή ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά και φυλετικές συγγένειες. Αλλά επί του θέματος επιφυλασσόμαστε να επανέλθουμε το συντομότερο.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ