Το τέλος του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού και η όξυνση των γεωπολιτικών εντάσεων

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Οι εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων, συμπεριλαμβανομένης της επίσκεψης Μητσοτάκη στις ΗΠΑ, είναι αποκαλυπτικές του νέου σκηνικού που έφερε στην επιφάνεια η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Αυτό το σκηνικό επηρεάζει καθοριστικά πλέον τις εξελίξεις όχι μόνο στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά συνολικά στην Ευρώπη και στον κόσμο.

Η αμερικανική επιδίωξη της ένταξης αρχικά της Ουκρανίας και τώρα της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σχέδιο. Φαίνεται ότι οι Αμερικανοί επιδιώκουν την κατάργηση/αναθεώρηση όλων των συμφωνιών/συνθηκών που σημάδεψαν το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε διπλωματικό επίπεδο μοιάζει να θεωρούν ότι η Ρωσία δεν είναι διάδοχος της Σοβιετικής Ένωσης και οι όποιες συμφωνίες είχε υπογράψει η τελευταία έπαψαν να ισχύουν με τη διάλυσή της.

Η Ρωσία από την άλλη θεωρεί τον εαυτό της ως καθολικό και αποκλειστικό διάδοχο της Σοβιετικής Ένωσης και, ως εκ τούτου, θέλει να συμμετέχει στη διεθνή διπλωματία ως υπερδύναμη. Αν παρακολουθήσει κανείς τόσο τα παραληρήματα του Πούτιν όσο και τις συγκροτημένες, τις περισσότερες φορές, δηλώσεις του υπουργού εξωτερικών Λαβρόφ, η ρωσική διπλωματία βασίζεται στην αρχή της περιφρούρησης του status quo ante. Δηλαδή, θεωρεί ότι η όποια γεωπολιτική μεταβολή θα πρέπει να είναι τέτοια που να αποκαθιστά τον προϋπάρχοντα συσχετισμό δύναμης. Ήταν η βασική αρχή που καθόρισε τη σοβιετική διπλωματία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Παρόλο που η απαίτηση των ΗΠΑ να αναγνωρισθούν ως η μόνη υπερδύναμη και της Ρωσίας ως συνέχειας της Σοβιετικής Ένωσης δεν έχουν βάση, οι εξελίξεις στο πεδίο της οικονομίας τις έχουν επιβάλει στη διεθνή πολιτική. Ήδη από το 2008 η διεθνής οικονομία βρίσκεται σε υφεσιακή κατάσταση με βάση την εξέλιξη της καπιταλιστικής κερδοφορίας και η πρόβλεψη είναι η συνέχιση της ύφεσης μέχρι περίπου τα τέλη της δεκαετίας του 2020. Αυτά ίσχυαν πριν από την πανδημία και τον πόλεμο στην Ουκρανία, που έχουν και τις δικές τους αυτοτελείς συνέπειες. Πρώτη είναι το τέλος της παγκοσμιοποίησης, που εκδηλώνεται με τη μείωση του όγκου του διεθνούς εμπορίου. Όπως μας πληροφορεί άρθρο καλού φίλου και συναδέλφου, στη διάρκεια της άνθησης του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού (1985 – 2008) ο όγκος του διεθνούς εμπορίου αυξανόταν με μέσο ετήσιο ρυθμό 9,2%. Μετά το 2008, δηλαδή τα χρόνια της ύφεσης, και μέχρι και το 2020 ο ρυθμός μεγέθυνσης του εμπορίου μειώθηκε στο 0,7%, ενώ από το 2019 και μετά έχουμε ραγδαία πτώση του διεθνούς εμπορίου, αρχικά λόγω πανδημίας και στη συνέχεια λόγω του πολέμου. Κοντολογίς, η κρίση έφερε τον πόλεμο και ο πόλεμος όξυνε την κρίση.

Όμως οι συνέπειες δεν είναι μόνο οικονομικές. Η ανιστόρητη πολιτική των ΗΠΑ, που επιδιώκει τη δημιουργία εντάσεων σε κάθε γωνιά του πλανήτη, και η αμετροέπεια που χαρακτηρίζει τη ρωσική εξωτερική πολιτική εγκυμονούν μεγάλους κινδύνους για τους λαούς. Παραδείγματος χάριν, η ευκολία με την οποία η Φινλανδία φαίνεται διατεθειμένη, με τη στήριξη των ΗΠΑ, να καταπατήσει τη συνθήκη (με την ΕΣΣΔ), με την οποία δεσμεύεται να απέχει από στρατιωτικούς συνασπισμούς, ανοίγει εστίες έντασης σε όλο τον πλανήτη. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι τυχαία η αντίδραση της Τουρκίας, που βλέπει σε αυτές τις εξελίξεις την πιθανότητα κατάργησης της Συνθήκης της Λωζάννης και τη μεταβολή των ανατολικών της συνόρων.

Τα πράγματα κάνουν χειρότερα οι «πρόθυμοι», όπως ο κ. Μητσοτάκης, που μοιάζει να αγνοεί ότι η Συνθήκη της Λωζάννης ρυθμίζει και τα ελληνοτουρκικά σύνορα στο Αιγαίο. Η αθέτηση των συνθηκών, που ξεκίνησε με τον πόλεμο στη Συρία, συνεχίσθηκε με τον πόλεμο στην Ουκρανία, προχώρησε με τον μονομερή επανεξοπλισμό της Γερμανίας και μπαίνει σε νέα φάση με την είσοδο της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, είναι ένα γαϊτανάκι που κανείς δεν ξέρει πού θα καταλήξει. Στο πλαίσιό του σίγουρα δεν μας χρειάζονται πολιτικοί όπως ο έλληνας απερχόμενος πρωθυπουργός, που για να χαϊδέψει αυτιά στη Ουάσινγκτον έφτασε να συγκρίνει τους υπερασπιστές του Μεσολογγίου με τα φασιστοειδή του Αζόφ.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ