ΘΡΑΚΙΩΤΙΚΑ: Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!
Γράφει η Έλλη Μητακίδου
Συμπληρώνονται φέτος 102 χρόνια από την απελευθέρωση της Κομοτηνής και της Αλεξανδρούπολης. Μετά από 550 χρόνια σκλαβιάς, το πρωί της 14ης Μαΐου 1920, ημέρα Πέμπτη, οι ανεπτυγμένες δυνάμεις της IΧ Μεραρχίας Σερρών προελαύνουν από τα υψώματα Μεσούνης και Υφαντών προς την κοιλάδα της Κομοτηνής. Τμήμα της Μεραρχίας φτάνει αυθημερόν στην Αλεξανδρούπολη.
Ο στρατός, με στρατηγό τον Παμίκο Ζυμβακάκη, εισέρχεται στην Κομοτηνή και φτάνει μπροστά στο κτίριο του δημαρχείου, στο κέντρο της πλατείας. Παρίσταται δε ο γάλλος στρατηγός Σαρπί, ο έλληνας αρμοστής Χαρίσιος Βαμβακάς και ο δήμαρχος Απόστολος Σούζος. Τα στρατεύματα προωθούνται και καταλαμβάνουν αυθημερόν όλη τη Ροδόπη και τη Δυτική Θράκη. Η Κομοτηνή ορίζεται έδρα της ΙΧ Μεραρχίας και ο Χαρίσιος Βαμβακάς γενικός διοικητής.
Το πρωί της 14ης Μαΐου 1920 η Κομοτηνή ντύθηκε στα γαλανόλευκα.
Απελευθέρωση
Μετά την πολύχρονη τουρκική κατοχή, τον Οκτώβριο του 1912 η ευρύτερη περιοχή περνάει στην κατοχή των Βουλγάρων κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο. Στον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο, στις 14 Ιουλίου του 1913, η πόλη της Κομοτηνής απελευθερώνεται από τον Ελληνικό Στρατό, αλλά στις 10 Αυγούστου του ίδιου έτους παραχωρείται στη Βουλγαρία με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου.
Οι Βούλγαροι σχεδόν αμέσως εξαπολύουν διωγμό κατά Ελλήνων, Πομάκων και τουρκόφωνων. Στις 31 Αυγούστου του ίδιου χρόνου το κίνημα των Πομάκων, με τη συνδρομή των τουρκόφωνων και την υποστήριξη των Ελλήνων, εγκαθιδρύει τη βραχύβια Δημοκρατία Δυτικής Θράκης με έδρα την πόλη της Κομοτηνής.
Το ανεξάρτητο αυτό κρατίδιο καταλύεται δύο μήνες μετά, στις 25 Οκτωβρίου του 1913, και η πόλη περνά πάλι στη Βουλγαρία.
Μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τον Αύγουστο του 1919, η Κομοτηνή καταλαμβάνεται από τα γαλλικά στρατεύματα και επιβάλλεται το περίεργο καθεστώς της Διασυμμαχικής Θράκης, με έδρα του ανεξάρτητου κρατιδίου την Κομοτηνή και διοικητή τον γάλλο στρατηγό Σαρπί.
Την 14η Μαΐου 1920 επετεύχθη η διπλωματική νίκη του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας Ελευθερίου Βενιζέλου και του στενού συνεργάτη του Χαρίσιου Βαμβακά και η Κομοτηνή απελευθερώθηκε επισήμως και ενώθηκε με την Ελλάδα.
Οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί της περιοχής της Κομοτηνής εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία στη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923. Μετά το 1922 προσέφυγαν στην πόλη αρκετοί πρόσφυγες από τον Πόντο, τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία.
105 χρόνια ζωής έχει η σημαία
Είναι φτιαγμένη από γαλάζιο βαμβακερό πανί και λευκό χασεδάκι. Περιβάλλεται από χρυσά κρόσσια και στολίζεται με ωραίο χρυσό κορδόνι, που καταλήγει σε πλούσια χρυσαφένια φούντα. Οι διαστάσεις της δεν είναι συμμετρικές και αυτό ακριβώς δείχνει την ιδιάζουσα γέννησή της. Έχει μήκος 1,50 μ. και πλάτος 1,25 μ. Έχει χάσει το ωραίο της γαλάζιο χρώμα και το λευκό της έχει κιτρινίσει. Είναι φθαρμένη σε κάποια σημεία, γιατί ο χρόνος έχει αυτήν τη θλιβερή ικανότητα…
Η ιστορική σημαία φυλάσσεται εντός προθήκης στον πρώτο όροφο του δημαρχείου Κομοτηνής.
Μετράει μέχρι σήμερα 105 ολόκληρα χρόνια ζωής. Η σημαία ακολούθησε την τύχη του τόπου και των κατοίκων της, ξενιτεύτηκε και αποδήμησε δύο φορές, κρύφτηκε από τους εχθρούς, μέχρι να επιστρέψει στη γενέθλια γη.
Τον Οκτώβριο του 1912 ολόκληρη η Θράκη καταλαμβάνεται από τους Βούλγαρους. Όμως τον Ιούλιο του 1913 το όνειρο έσβησε… Την Κομοτηνή ελευθέρωσε το Σύνταγμα Κρητών της ΙΧ Μεραρχίας Σερρών με διοικητή τον συνταγματάρχη Καβανατσόγλου. Το πρωί της 14ης Ιουλίου 1913 εισέρχεται στη Ροδόπη, ελευθερωτής, ο Ελληνικός Στρατός. Όλος ο κόσμος έκλαιγε και γελούσε. Όλοι έτρεχαν προς την οδό Ξάνθης, απ’ όπου έρχονταν οι έλληνες στρατιώτες.
Ο κόσμος τους υποδέχονταν με λουλούδια, χαμόγελα και ζητωκραυγές. Εν τω μεταξύ ο νικητής συνταγματάρχης Καναβατσόγλου εγκατέστησε το αρχηγείο του στο διοικητήριο (στο παλιό δικαστικό μέγαρο).
Ο Στρατός δεν είχε σημαία για να υψώσει στο Αρχηγείο. Όμως, ύστερα από 550 χρόνια οθωμανικής κυριαρχίας, δεν είναι και τόσο περίεργο πως άμεσα… συνελήφθη και συντονίστηκε η διαδικασία για τη δημιουργία της.
Φιλοτεχνήθηκε από κυρίες και δεσποινίδες της Φιλοπτώχου Αδελφότητος Κυριών και Δεσποινίδων Κομοτηνής «Η Ροδόπη». Αναφέρονται τα ονόματα των γυναικών: Δάφτσου, Ζήγιογλου, Μαλλιοπούλου, Ζωΐδου, Πετροπούλου, Σκουτέρη, Σίμογλου, Βουτσιάδου, Αϋδή.
Αυτή η σημαία υψώθηκε με χειροκροτήματα και κυμάτιζε μέρα και νύχτα. Όμως όχι για πολύ. Η Συνθήκη του Βουκουρεστίου στις 10 Αυγούστου 1913 υπογράφει το τέλος του Βαλκανικού Πολέμου και έτσι η Ελλάδα αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη Θράκη, την οποία κατέλαβε και πάλι η Βουλγαρία τον Νοέμβριο του ίδιου έτους.
Στις 18 Αυγούστου 1913 τα απελευθερωτικά στρατεύματα εγκαταλείπουν την πόλη…
Οι κάτοικοι τραβούν από τα χιτώνια τους στρατιώτες, παρακαλώντας τους να μείνουν…
Καθώς έφευγε και η τελευταία διμοιρία του Ελληνικού Στρατού, ο διμοιρίτη της, ο κρητικός λοχίας Γεώργιος Παπαηλιάκης, πήρε μαζί του και τη σημαία.
Καθώς ο Ελληνικός Στρατός απομακρυνόταν, τα βουλγαρικά στρατεύματα κατέβαιναν στην πόλη…
Οι Βούλγαροι επισφράγισαν την ερήμωση, διατάζοντας την απέλαση του ελληνικού στοιχείου. Πέρασαν έξι εφιαλτικά χρόνια, όταν με τη Συνθήκη του Νεϊγύ, τον Οκτώβριο του 1919, παραχωρήθηκε το ήμισυ νότιο της Δυτικής Θράκης στους Συμμάχους. Η λωρίδα αυτή της θρακικής γης γίνεται τώρα διασυμμαχική. Γαλλικά στρατεύματα κατοχής, με διοικητή τον γάλλο στρατηγό Σαρπί εγκαταστάθηκαν στη Θράκη, με έδρα την Κομοτηνή. Η οικία του Κώστα Τσολάκη φιλοξένησε το αρχηγείο του γάλλου στρατηγού. Το 1920 η ελληνική κυβέρνηση, χάρη στον Χαρίσιο Βαμβακά, εξουσιοδοτείται από την Ανώτατη Συμμαχική Διοίκηση να καταλάβει τη Δυτική Θράκη μόνο με ελληνικά στρατεύματα.
Την ιστορική σημαία του 1913 την είχε φυλαγμένη επί επτά ολόκληρα χρόνια ο λοχίας Γιώργος Παπαηλιάκης στο σπίτι του παππού του στην Κρήτη. Όταν πληροφορήθηκε την ημέρα της απελευθέρωσης της Θράκης και της Κομοτηνής, έστειλε τη σημαία με μια πολύ συγκινητική επιστολή στον δήμαρχο Απόστολο Σούζο (η επιστολή δυστυχώς δεν υπάρχει στο αρχείο του δήμου).
Οι ίδιες τότε κυρίες κέντησαν πάλι στο απέναντι γαλάζιο τετράγωνο το ιστορικό γεγονός της οριστικής απελευθέρωσης της Κομοτηνής και της Δυτικής Θράκης «14 Μαΐου 1920», ενώ στο ακριβώς από κάτω γαλάζιο τετράγωνο το θλιβερό γεγονός «19 Αυγούστου 1913».
Το 1928, ο τότε δήμαρχος Σοφοκλής Κομνηνός καθιέρωσε την έπαρση της ιστορικής σημαίας με επίσημη τελετή, όπως γίνεται μέχρι και σήμερα.
Στις 8 Μαΐου 1930 επισκέπτεται την Κομοτηνή ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Αυτό το γεγονός το απαθανάτισαν στο τελευταίο γαλάζιο ορθογώνιο της ιστορικής σημαίας.
Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ξεσπά ο πόλεμος με τους Γερμανούς. Στις 6 Απριλίου 1941 εισβάλουν οι Γερμανοί από τη Νυμφαία και παραχωρούν τη Θράκη στους Βούλγαρους. Την ιστορική σημαία διέσωσε από τους κατακτητές ο διευθυντής του δήμου Μιχάλης Σπαθόπουλος, που την εμπιστεύθηκε στον κλητήρα Νέστορα Γεωργιάδη, ο οποίος την παρέδωσε με χίλιους κινδύνους στον δημοτικό υπάλληλο Νίκο Μακαρώνη. Εντέλει ράφτηκε στο εσωτερικό ενός ξηλωμένου στρώματος και μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη…
Ο λαός της Κομοτηνής βλέπει τα ελληνικά στρατεύματα να μπαίνουν στην Κομοτηνή στις 9 Σεπτεμβρίου 1944. Ο Νικόλαος Μακαρώνης, που με τόσους φόβους φύλαξε την ιερή ιστορική σημαία, τον Ιανουάριο του 1945 την παραδίδει στον αιρετό δήμαρχο Χρήστο Μαρκίδη, ο οποίος την επομένη ημέρα την υψώνει στο κοντάρι του δημαρχείου. Στον λευκό της σταυρό φιλοτεχνήθηκε η ιστορική ημέρα της απελευθέρωσης (9 Σεπτεμβρίου 1944).
Η Ελληνική Πολιτεία τιμά τη Θράκη και την Κομοτηνή για την προσφορά τους στους αγώνες του έθνους με μια τελετή που πραγματοποιείται κοντά στο δημαρχείο στις 24 Μαρτίου 1946, παρουσία στρατιωτικών, πολιτικών αρχών, πλήθος κόσμου και τμήματος του 306ου Τάγματος Εθνοφυλακής. Ο διοικητής του τάγματος προσφέρει ένα μετάλλιο στον δήμαρχο Δημήτριο Μπλέτσα και παρασημοφορεί την ιστορική σημαία και την πόλη της Κομοτηνής για τον ηρωισμό και την αυτοθυσία του λαού της.