Πληθωρισμός, επιτόκια και Κεντρικές Τράπεζες

-Το οικονομικό αδιέξοδο και το αδιέξοδο των ορθόδοξων οικονομικών

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Το γράφημα δείχνει την πορεία του επιτοκίου (απόδοσης) του ελληνικού δεκαετούς ομολόγου από τον Απρίλιο του 2021. Από τα επίπεδα του 0,8% τον Ιούλιο του 2021 έφτασε στο 3% (2,979%) στις 20 Μαρτίου του 2022. Ηπιότερη αλλά ανάλογη ήταν και η πορεία των επιτοκίων των ομολόγων όλων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Χαρακτηριστικά, το γερμανικό δεκαετές από -0,35% έναν χρόνο πριν έφτασε στο 0,93%. Με άλλα λόγια, το επιτόκιο του γερμανικού δεκαετούς αυξήθηκε κατά 1,19%, ενώ του ελληνικού κατά 2,03% τους τελευταίους 12 μήνες.

Τι δικαιολογεί αυτή την πορεία των επιτοκίων; Το βασικό στοιχείο είναι η άνοδος των τιμών. Από τον 19ο αιώνα έχει παρατηθεί ότι τα επιτόκια είναι υψηλά όταν οι τιμές είναι υψηλές. Αυτό είναι ένα «παράδοξο» για την ορθόδοξη οικονομική θεωρία που πήρε το όνομα του ανθρώπου που το παρατήρησε πρώτος, «παράδοξο του Gibson». Για τα ορθόδοξα (νεοκλασικά) οικονομικά τα επιτόκια ακολουθούν τη μεταβολή των τιμών, δηλαδή τον πληθωρισμό και ιδιαίτερα τις πληθωριστικές προσδοκίες. Αυτό σημαίνει ότι, όταν οι τιμές σταματήσουν να ανεβαίνουν και περιοριστούν οι πληθωριστικές προσδοκίες, τα επιτόκια θα αποκλιμακωθούν.

Ο λόγος είναι το ότι ο πληθωρισμός για τα νεοκλασικά οικονομικά είναι ένα «νομισματικό» φαινόμενο, που οφείλεται στην αύξηση της ποσότητας του χρήματος. Επειδή θεωρούν την ποσότητα του χρήματος εξωγενή και ελεγχόμενη από τις Κεντρικές Τράπεζες, οι ορθόδοξοι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι μπορούν να ελέγξουν τις τιμές. Αυτό υποτίθεται ότι γίνεται είτε ελέγχοντας την ποσότητα του χρήματος απευθείας είτε μέσω των παρεμβατικών τους επιτοκίων. Έτσι, την ώρα που ο κόσμος υποφέρει από την ακρίβεια και οι οικονομίες βρίσκονται στη σκιά του στασιμοπληθωρισμού, οι ορθόδοξοι οικονομολόγοι συζητάνε αν και κατά πόσο πρέπει να μεταβληθεί η πολιτική των Κεντρικών Τραπεζών.

Μια τέτοια συζήτηση φιλοξένησε η τελευταία έκδοση της ιστοσελίδας Project Syndicate. Σε αυτή ο Hippolyte Fofack, επικεφαλής οικονομολόγος της Αφρικανικής Τράπεζας Εισαγωγών – Εξαγωγών, θεωρεί τον πληθωρισμό αποτέλεσμα των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης των προηγούμενων ετών και ζητά άμεσα περιοριστικά μέτρα οικονομικής πολιτικής. Κρίμα για έναν οικονομολόγο από τον λεγόμενο Τρίτο Κόσμο να ανατρέχει για ερμηνείες στο χρεοκοπημένο επιστημονικό παράδειγμα του μονεταρισμού του Friedman. Πιο Κεϋνσιανός αλλά και πιο ρεαλιστής, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Τέξας James K. Galbraith παραδέχεται εμμέσως ότι τα αναλυτικά του εργαλεία δεν του επιτρέπουν να εξηγήσει τον τρέχοντα πληθωρισμό. Παράλληλα, επισημαίνει, ορθά, ότι οι πολιτικές των Κεντρικών Τραπεζών μπορεί να έχουν επίδραση στα επιτόκια, όμως δεν έχουν μεγάλη επίδραση στις τιμές. Και καταλήγει ότι με αυτά τα δεδομένα καλύτερα να μην κάνουν τίποτα.

Είναι μια αδιέξοδη συζήτηση, την ώρα που ο κόσμος υποφέρει. Η έκρηξη του πληθωρισμού οφείλεται σε ρυθμούς μεγέθυνσης που συνοδεύονται από χαμηλά ποσοστά κέρδους. Αυτό σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις δεν κάνουν επενδύσεις σε πάγιο εξοπλισμό και «δουλεύουν στο κόκκινο». Το αποτέλεσμα είναι να αυξάνει το κόστος παραγωγής και οι τιμές. Σε αυτές τις συνθήκες οι αυξήσεις των επιτοκίων είναι δεδομένες, ανεξάρτητα από το αν θα αυξηθούν τα παρεμβατικά επιτόκια των Κεντρικών Τραπεζών. Αυτό φαίνεται από την πορεία των αποδόσεων των ομολόγων, τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα.

Σε αυτές τις συνθήκες το μόνο που μπορεί να γίνει είναι να παρθούν μέτρα ανακούφισης. Δηλαδή, έλεγχος των τιμών, ιδιαίτερα της ενέργειας, αύξηση των μισθών και αναστολή των όρων δημοσιονομικής πειθαρχίας. Είναι τα μέτρα που συζητάμε βδομάδα παρά βδομάδα στην Ελλάδα, για τα οποία διοχετεύονται στον Τύπο διάφορες σχεδιαζόμενες ενέργειες και μελλοντικές εξαγγελίες, αλλά μέχρι στιγμής τίποτα δεν γίνεται.

Πρέπει να γίνει ξεκάθαρο ότι έχουμε μπει σε μια περίοδο όξυνσης της καπιταλιστικής κρίσης. Σε αυτήν, η επίθεση στις δυνάμεις της εργασίας θα γίνει με τον περιορισμό των πραγματικών μισθών μέσα από τον πληθωρισμό. Παράλληλα, θα επιχειρηθεί να μειωθεί, με τον πληθωρισμό, η πραγματική αξία του τεράστιου δημόσιου χρέους που συσσωρεύτηκε τα χρόνια της κρίσης, ώστε να καταστεί διαχειρίσιμο στο μέλλον. Τέλος, ο περιορισμός του ανταγωνισμού με την περιστολή του διεθνούς εμπορίου μέσα από τη δημιουργία ζωνών επιρροής, ιδιαίτερα τώρα, μετά την εισβολή στην Ουκρανία, θα είναι ένας ακόμη μηχανισμός ενίσχυσης της κερδοφορίας. Τα παραπάνω σημαίνουν ότι η επιβολή ακόμη και μέτρων ανακούφισης από τον πληθωρισμό και την ακρίβεια θα έρθει μόνο ως αποτέλεσμα σκληρής πάλης των εργαζομένων και των συνδικάτων.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ