Οι τιμές, η ενέργεια, η αμηχανία των κεντρικών τραπεζών και η απόγνωση των πολιτών – Του Ν. Στραβελάκη

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Το γράφημα δείχνει τα μηνιαία στοιχεία του πληθωρισμού στην Ελλάδα την τελευταία πενταετία. Είναι εντυπωσιακό σίγουρα ότι από αρνητικό έδαφος μέχρι και τα μέσα του 2021 οι τιμές αυξήθηκαν 6,2% τον μήνα Γενάρη. Είναι ο υψηλότερος δείκτης πληθωρισμού που καταγράφηκε την τελευταία 25ετία. Με άλλα λόγια, για να βρούμε ανάλογη τιμή για τον πληθωρισμό θα πρέπει να πάμε πίσω στον Γενάρη του μακρινού 1997.

Πίσω από αυτήν την τεράστια μεταβολή στον δείκτη τιμών καταναλωτή βρίσκονται οι τιμές της ενέργειας. Τον τελευταίο χρόνο, η τιμή του φυσικού αερίου αυξήθηκε κατά 50%, του πετρελαίου 52%, του κάρβουνου 174% και πάει λέγοντας.

Αυτοί που αιφνιδιάσθηκαν περισσότερο από αυτές τις εξελίξεις είναι, ως συνήθως, οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι. Σύμφωνα με τη νεοκλασική θεωρία, η επίμονη αύξηση των τιμών μπορεί να εξηγηθεί μόνο από την επίμονη αύξηση των μισθών. Κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί εδώ και πολλά χρόνια. Χαρακτηριστικά, το μερίδιο των μισθών στις ΗΠΑ έχει μειωθεί από το 64% του ΑΕΠ το 2000 στο 59% το 2021. Αλλά και στην Ελλάδα το μερίδιο των μισθών είναι μόλις στο 40%, από 50% που ήταν στα μέσα της δεκαετίας του 1990.

Ο Τζόζεφ Στίγκλιτς εξέφρασε με τον καλύτερο τρόπο την αμηχανία που επικρατεί σε πρόσφατο άρθρο του στην ιστοσελίδα Project Syndicate. Λέει εμμέσως πλην σαφώς ότι κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποια θα είναι η επόμενη κίνηση των τιμών. Άρα, σύμφωνα πάντα με τον Στίγκλιτς, δεν χρειάζονται βιαστικές κινήσεις (αυξήσεις) στο μέτωπο των επιτοκίων. Στο ίδιο μήκος κύματος, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έσπευσε να διασκεδάσει τις πληθωριστικές προσδοκίες, ανακοινώνοντας προκαταβολικά ότι δεν θα αυξήσει τα παρεμβατικά επιτόκια εντός του 2022. Όλα αυτά μάλιστα ενώ οι προβλέψεις της Τράπεζας για τον πληθωρισμό έχουν ήδη διαψευσθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και η Κομισιόν προβλέπει μέσο πληθωρισμό γύρω στο 3,5% στην Ευρωζώνη το 2022, έναντι 2% που προβλέπει η ΕΚΤ. Δεν χρειάζεται να πω ότι το σύνολο των προβλέψεων για τον πληθωρισμό αναμένεται να αναθεωρηθεί προς τα πάνω λίαν συντόμως.

Κοντολογίς, το σύνολο του ακαδημαϊκού και θεσμικού κατεστημένου στα οικονομικά μοιάζει να ακολουθεί την παλιά αρχή των traders στα χρηματιστήρια και τις αγορές εμπορευμάτων: «Άμα δεν ξέρεις τι να κάνεις, μην κάνεις τίποτα». Βλέπετε, το δημόσιο χρέος παγκοσμίως βρίσκεται σε τέτοιο ύψος που μια αύξηση των παρεμβατικών επιτοκίων μπορεί να πυροδοτήσει μια νέα κρίση χρέους τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρωζώνη. Αυτός είναι ο εφιάλτης των κυβερνήσεων ιδιαίτερα για υπερχρεωμένες χώρες, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία.

Όμως η αδράνεια των κεντρικών τραπεζών και των κυβερνήσεων δεν έχει αποτρέψει την άνοδο των επιτοκίων του δημοσίου χρέους. Τον τελευταίο χρόνο, τα επιτόκια (απόδοση) του δεκαετούς ομολόγου έχουν αυξηθεί 0,7% στις ΗΠΑ, 1,8% στην Ελλάδα και 1,98% στο Μεξικό, για να αναφέρουμε τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Μάλιστα τις δύο τελευταίες εβδομάδες, παρά το μπαράζ καθησυχαστικών παρεμβάσεων, οι αγορές σπεύδουν να ξεφορτωθούν ομόλογα, προεξοφλώντας ότι η ανοδική τάση των τιμών θα συνεχιστεί και τα παρεμβατικά επιτόκια των τραπεζών θα ανέβουν, αργά ή γρήγορα.

Ο βασικός παράγοντας που τροφοδοτεί αυτές τις προσδοκίες είναι αναμφίβολα η πορεία των τιμών της ενέργειας. Βλέπετε, το τελευταίο πληθωριστικό κύμα που είχε πλήξει την παγκόσμια οικονομία είχε να κάνει με την έκρηξη των τιμών του πετρελαίου στα τέλη της δεκαετίας του ’60 – αρχές της δεκαετίας του ’70. Τότε είχε αποδοθεί στη δράση του καρτέλ του ΟΠΕΚ, όπως και τώρα η αύξηση των τιμών του αερίου αποδίδεται στις πολιτικές της Ρωσίας. Όμως, όπως τότε, έτσι και τώρα, αυτές οι εξηγήσεις είναι επιφανειακές. Οι τιμές της ενέργειας εξαρτώνται από την παραγωγική δυνατότητα των κοιτασμάτων που έχουν δεχθεί τις περισσότερες επενδύσεις. Όταν η παραγωγικότητα περιορισθεί, όπως συμβαίνει με τα ρωσικά κοιτάσματα, αυτό οδηγεί σε άνοδο των τιμών, που θα συνεχιστεί έως ότου υπάρξουν εναλλακτικές πηγές παροχής ενέργειας. Αυτή είναι και η αιτία πίσω από την ένταση στην Ουκρανία, μέσω της οποίας οι Αμερικανοί επιδιώκουν τον έλεγχο των κοιτασμάτων αερίου Καζακστάν – Αζερμπαϊτζάν.

Ανεξάρτητα από τις αναλύσεις όμως, η απουσία ενεργειών στο μέτωπο της ακρίβειας είναι εγκληματική, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, όπου ο κόσμος υποφέρει μετά από 13 χρόνια λιτότητας και μισθολογικών περικοπών. Είναι απαραίτητο, αν μη τι άλλο, να παρθούν εδώ και τώρα μέτρα ανακούφισης από την ακρίβεια με επιδότηση στις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ