Ιδιωτικές υποδομές, δημόσιο χάος και κράτος-ΜΚΟ – Του Ν. Στραβελάκη

Του
ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗ,
Οικονομολόγου του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Η οργή για τη διαχείριση του χιονιά έχει γίνει ακόμη μεγαλύτερη μετά την προσπάθεια της κυβέρνησης να αποδώσει τις ευθύνες στους ιδιώτες διαχειριστές της Αττικής Οδού και της Τραινοσέ. Βλέπετε, ο κόσμος ξέρει ότι, ανεξάρτητα από το ποιος είναι διαχειριστής, την ευθύνη τη φέρει η κυβέρνηση. Ένας λόγος παραπάνω είναι ότι οι κυβερνήσεις, υποτίθεται, επιλέγουν τον τρόπο διαχείρισης της δημόσιας περιουσίας και των υποδομών και οι αποφάσεις τους επηρεάζουν το κοινωνικό συμφέρον και την (ουσιαστική) ασφάλεια των πολιτών.

Από τη σκοπιά αυτή, το χάος που προέκυψε δεν είναι απλά ζήτημα «αστοχίας» και «κακού συντονισμού», αλλά βαθύτατα πολιτικό. Αυτήν τη διάσταση θα επιχειρήσω να αναδείξω στη συνέχεια, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της Αττικής Οδού. Η σχετική συζήτηση δεν είναι θεωρητική, αφού βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία επιλογής αναδόχου για την εκμετάλλευση της Αττικής Οδού τα επόμενα 25 χρόνια αλλά και πληθώρα Συμπράξεων Ιδιωτικού και Δημόσιου Τομέα (ΣΔΙΤ) στην Παιδεία, στην Υγεία και άλλους ευαίσθητους τομείς.

Η Αττική Οδός παραδόθηκε σε ιδιωτική εκμετάλλευση με την περάτωσή της το 2004. Η λογική που προβλήθηκε από την τότε κυβέρνηση Σημίτη ήταν ότι με αυτόν τον τρόπο ένα μέρος του κατασκευαστικού κόστους θα πληρωνόταν από τα διόδια των αυτοκινήτων. Το ίδιο συνέβη και με πληθώρα εθνικών δρόμων. Όμως ήταν πρόφαση. Η εκμετάλλευση της Αττικής Οδού παραδόθηκε στην κατασκευάστρια εταιρεία Ελλάκτωρ ΑΕ μέχρι το 2021, δηλαδή για 17 χρόνια. Στη συνέχεια η Ελλάκτωρ ίδρυσε τη θυγατρική της Αττική Οδός ΑΕ, με αποκλειστικό σκοπό την εκμετάλλευση του δρόμου.

Η διάρκεια και μόνο της παραχώρησης του δρόμου παραπέμπει σε οικονομική εκμετάλλευση και όχι σε συνδρομή στο κατασκευαστικό κόστος. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη δηλωμένη πρόθεση του ΤΑΙΠΕΔ να προχωρήσει σε νέα δημοπράτηση της εκμετάλλευση της «οδού» για τα επόμενα 25 χρόνια εντός του 2022. Για να μη μιλάμε όμως με προθέσεις, αξίζει να σταθούμε στις οικονομικές καταστάσεις του 2020, όπου λόγω των περιοριστικών μέτρων της πανδημίας η εταιρεία είχε σημαντική μείωση εσόδων. Όμως ακόμα και έτσι το περιθώριο καθαρών κερδών της (κύκλος εργασιών / καθαρά κέρδη μετά από φόρους) της Αττική Οδός ΑΕ ήταν κοντά στο 20% (οικονομικές καταστάσεις 2020 Ελλάκτωρ σελ. 119). Όταν τη χειρότερη χρονιά κάνεις 20% καθαρό περιθώριο κέρδους καταλαβαίνει κανείς ότι η Αττική Οδός στην ουσία χαρίστηκε στα ιδιωτικά συμφέροντα.

Παρόλο που είναι μάλλον περιττό, να επισημάνω ότι το σύνολο των οικονομικών χρήσεων της Αττική Οδός ΑΕ ήταν κερδοφόρες. Ο λόγος της ανθεκτικότητας της κερδοφορίας οφείλεται στο ότι μεγάλος αριθμός φορτηγών διανομής από τις βιομηχανίες του Ασπροπύργου, των Αχαρνών και των Οινοφύτων κινούνται σε καθημερινή βάση μέσω της Αττικής Οδού. Αυτός όμως είναι και ο λόγος που την ημέρα του χιονιά επιτράπηκε στα φορτηγά να μπουν στον δρόμο. Η συνέχεια είναι γνωστή σε όλους μας. Με άλλα λόγια, η λογική του κέρδους με την ασφάλεια και το δημόσιο συμφέρον είναι τις περισσότερες φορές συγκρουόμενες, γι’ αυτό και υπάρχουν δημόσιες επιχειρήσεις και δημόσια αγαθά σε κοινωνίες που αποδέχονται κατά τα λοιπά τους νόμους της αγοράς.

Αυτήν τη παλιά, γνωστή αλήθεια προσπάθησαν να καταστρατηγήσουν οι ιδιωτικοποιήσεις της «30ετίας του νεοφιλελευθερισμού» (1980 – 2010) τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκόσμια. Η δικαιολογία ήταν ότι λόγω της αποτελεσματικότητας της ιδιωτικής διαχείρισης οι τιμές των παρεχόμενων υπηρεσιών θα ήταν φθηνότερες και η επιβάρυνση των φορολογουμένων μικρότερη. Στην πραγματικότητα και οι τιμές των υπηρεσιών ανέβηκαν, με αποκορύφωμα τις τιμές του ρεύματος και των διοδίων, που τελούν υπό ιδιωτική διαχείριση, και τα κρατικά έσοδα μειώθηκαν και η φορολογία αυξήθηκε κατακόρυφα, ιδιαίτερα τα χρόνια των Μνημονίων. Το χειρότερο όμως είναι ότι κατέρρευσε η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Αυτό δεν περιορίζεται μόνο στους δρόμους. Αφορά ένα σύνολο κρίσιμων υπηρεσιών, όπως η πυρόσβεση, η ηλεκτροδότηση και η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος, τα τρένα, οι αερομεταφορές και τόσα άλλα.

Για τον ελληνικό καπιταλισμό, που αδυνατεί να δώσει τη μάχη του διεθνούς ανταγωνισμού, η ιδιωτικοποίηση κρατικών λειτουργιών είναι μια διέξοδος. Παρέχει τη δυνατότητα κερδών χωρίς τον κίνδυνο του ανταγωνισμού. Το ίδιο βολική φαίνεται να είναι και για τους κυβερνώντες, που περιορίζουν τους εαυτούς τους σε έναν ρόλο ΜΚΟ που μοιράζει κουβέρτες στους εγκλωβισμένους οδηγούς, ενώ την ευθύνη υποτίθεται πως έχει ο ανάδοχος. Για να μην πούμε για τη διαπλοκή, που ζει και αναμένει νέες μέρες δόξας, ενώ το δημόσιο χρέος είναι στο 236% του ΑΕΠ. Το πρόβλημα το έχουμε εμείς και πρέπει να το λύσουμε ξεκινώντας από την απαίτηση οι δρόμοι να επιστρέψουν άμεσα σε κρατική διαχείριση.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ