Η διάσκεψη των πολιτών για το μέλλον της Ευρώπης – Ουσιαστικός διάλογος ή προς εκτόνωση;

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ

Κοινή είναι η εκτίμηση ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), θεσμικά και όπως λειτουργεί σήμερα, δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των πολιτών της. Ούτε, πιστεύω, και στη βούληση των ιδρυτών της, οι οποίοι εν έτει 1952, μετά τις οδυνηρές εμπειρίες για τους ευρωπαϊκούς λαούς δύο Παγκοσμίων Πολέμων, που αιματοκύλησαν την Ευρώπη, και όχι μόνο, προέβησαν στην ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, με σκοπό και στόχο να λειτουργήσει υβριδικά για μια ενωμένη Ευρώπη του μέλλοντος. Στη συνέχεια εξελίχθηκε σε ΕΟΚ (Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα) και με τη Συνταγματική Συνθήκη της Λισσαβόνας αποκαλείται Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).

Από τα αρχικά έξι ιδρυτικά μέλη, ο αριθμός των χωρών-μελών αυξάνεται συνεχώς και σήμερα αριθμεί 27 ισότιμα μέλη. Η Ελλάδα κατέστη το δέκατο μέλος το 1981, παρότι δεν είχε χερσαία σύνορα με καμία τότε χώρα-μέλος. Τούτο, βασικά, οφείλεται στη διορατικότητα του τότε πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή, χάρη και στη θερμή υποστήριξη της ελληνικής υποψηφιότητας από τον γάλλο Πρόεδρο Ζισκάρ Ντ’ Εστέν, ο οποίος προέβαλλε ότι «δεν νοείται Ευρώπη χωρίς τη συμμετοχή της Ελλάδας».

Η ένταξη της Ελλάδας προηγήθηκε εκείνης της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, οι οποίες μάλλον πλήρωσαν το τίμημα των προηγούμενων αυταρχικών καθεστώτων του Φράνκο και του Σαλαζάρ. Αθρόα ήταν η ένταξη νέων χωρών-μελών μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών χωρών το 1989. Συνολικά εντάχθηκαν όλες σχεδόν οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλτικής που ήταν πρώην μέλη της Σοβιετικής Ένωσης. Και ήδη έχει δρομολογηθεί η διαδικασία προενταξιακού διαλόγου με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, και με ελληνική υποστήριξη.

Λειτουργικά, η ΕΕ παρουσιάζει πολλές αδυναμίες, που οφείλονται και σε θεσμικά κενά. Σημαντικοί τομείς, όπως της Εξωτερικής Πολιτικής και της Άμυνας, δεν ανταποκρίνονται στις σημερινές απαιτήσεις, γεγονός που δεν επιτρέπει στην Ένωση να διαδραματίσει έναν ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις και στον κόσμο, όπως της αναλογεί και της αξίζει.

Βασικά όργανα για τη λήψη αποφάσεων είναι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, που συνέρχεται σε επίπεδο αρχηγών κρατών ή κυβερνήσεων, στο τέλος κάθε εξαμήνου ή και εκτάκτως, αν απαιτηθεί. Σχεδόν συναρμόδιο όργανο είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το Ευρωκοινοβούλιο είναι μάλλον ένα φόρουμ συζητήσεων, γιατί η μόνη ουσιαστική αρμοδιότητά του είναι η συμμετοχή στην έγκριση του ετήσιου Κοινοτικού Προϋπολογισμού. Ο τομέας της Εξωτερικής Πολιτικής ασκείται από τον Επίτροπο για τις Εξωτερικές Υποθέσεις, με περιορισμένες θεσμικές δυνατότητες δράσης. Τούτο καταδεικνύεται και στην περίπτωση της Τουρκίας, η οποία απειλεί συνεχώς και διαρκώς την Ελλάδα, αλλά η ΕΕ αδυνατεί ή είναι απρόθυμη να υπερασπίσει μια χώρα-μέλος της.

Ο αρμόδιος Επίτροπος για τις Εξωτερικές Υποθέσεις Ζοζέπ Μπορέλ, στον οποίο ανατέθηκε από έτους και πλέον από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να συντάξει και να προτείνει συγκεκριμένα κυρωτικά μέτρα κατά της Τουρκίας για την παραβατική συμπεριφορά της κατά της Ελλάδας και της Κύπρου, ακόμη τα… μελετάει. Οι αδυναμίες της Ένωσης στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής, που επηρεάζεται σε υψηλό βαθμό από τα εθνικά συμφέροντα ισχυρών χωρών-μελών, καταδείχθηκαν και εσχάτως με την απροθυμία να υπάρξει αποφασιστική απάντηση στις προκλητικές προθέσεις και ενέργειες του καθεστώτος Ερντογάν στο θέμα της Αμμοχώστου. Μεγίστη, όμως, είναι η προθυμία για προτάσεις επιβολής κυρωτικών μέτρων αν πρόκειται για τη Λευκορωσία του Λουκασένκο ή ακόμα και τη Ρωσία! Οι θεσμικές αδυναμίες της ΕΕ αποδεικνύονται και στον τομέα της αντιμετώπισης του Προσφυγικού – Μεταναστευτικού, με πολλές χώρες-μέλη να ακολουθούν εθνικές παρά κοινοτικές πολιτικές.

Τα θεσμικά κενά και άλλες αδυναμίες της ΕΕ έχουν επισημανθεί από πολλούς και επαΐοντες. Τον Μάρτιο του 2019 ο γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν πρότεινε τη διεξαγωγή ανοιχτού διαλόγου, με σκοπό την υποβολή προτάσεων προς εκσυγχρονισμό της ΕΕ. Η πρόταση έγινε ευμενώς αποδεκτή από τη νεοεκλεγείσα πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τη Γερμανίδα Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Οι σχετικές συζητήσεις για το μέλλον της ΕΕ διεξάγονται σε πολλά επίπεδα και σε θέματα που αφορούν: α) την προστασία του περιβάλλοντος, β) την υγεία, γ) την οικονομία – κοινωνική δικαιοσύνη, δ) τη θέση της Ευρώπης στον κόσμο, ε) το κράτος δικαίου, τις αξίες, την ασφάλεια των πολιτών, στ) την ευρωπαϊκή δημοκρατία, ζ) την τεχνολογία η) το Προσφυγικό – Μεταναστευτικό, θ) την εκπαίδευση και τον πολιτισμό.

Αρμόδιος για την παρακολούθηση και την προβολή των ελληνικών θέσεων είναι ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης, ο οποίος είχε και την πρωτοβουλία να κληθούν και να υποβάλουν τις απόψεις και τις προτάσεις τους οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων σε ειδική συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη τον περασμένο Σεπτέμβριο.

Ο διάλογος μεταξύ των πολιτών διεξάγεται σε πολλά επίπεδα και οι σκέψεις και οι προτάσεις που θα προκύψουν θα εξετασθούν από τα αρμόδια θεσμικά όργανα. Δεν θα πρόκειται, ασφαλώς, για προτάσεις που θα αφορούν θεσμικές αλλαγές της ΕΕ. Όποιος προσδοκά μια ριζική αλλαγή στις θεσμικές λειτουργίες και στα όργανα της ΕΕ μάλλον θα απογοητευθεί. Οι απόψεις των χωρών-μελών της Ένωσης διίστανται και δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας. Οι χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η Ελλάδα, επιθυμούν μια συμπαγή Ευρώπη, που να συμπεριλαμβάνει κοινή εξωτερική πολιτική και άμυνα, δηλαδή μια ολοκληρωμένη Ένωση. Η Ολλανδία προβάλλει ενστάσεις για την οικονομική ολοκλήρωση, ενώ οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης αισθάνονται ασφαλέστερες κάτω από την ομπρέλα προστασίας του ΝΑΤΟ παρά μιας ευρωπαϊκής άμυνας.

Οι σκέψεις και οι προτάσεις των διασκέψεων των πολιτών, που θα προκύψουν από τις σχετικές συζητήσεις, αναμένεται να υποβληθούν και να εξετασθούν από μια κεντρική πλατφόρμα, η οποία θα προβεί σε σχετικές προτάσεις και εισηγήσεις προς τα αρμόδια κοινοτικά όργανα. Η Γαλλία, που ανακίνησε πρώτη το θέμα για επανεξέταση του ρόλου της Ευρώπης στον κόσμο, θα επιδιώξει το όλο θέμα να εξετασθεί και να ληφθούν σχετικές αποφάσεις επί γαλλικής Προεδρίας, η οποία αρχίζει από την 1η Ιανουαρίου του νέου έτους. Δεσμεύσεις, πάντως, για θεσμικές αλλαγές στην ΕΕ δεν υπάρχουν.

Έντυπη έκδοση ΤΟ ΠΑΡΟΝ