Το οικονομικό Βατερλώ του Ερντογάν
-Ο τραυματισμένος Σουλτάνος και ο πειρασμός για εξαγωγή της κρίσης
-Οι κίνδυνοι για Ελλάδα και Κύπρο
Κρίσιμα διλήμματα τόσο για την ελληνική εξωτερική πολιτική όσο και για την ΕΕ και τις ΗΠΑ θέτει η νέα κατάσταση η οποία διαμορφώνεται στην Τουρκία, με τη βαθιά οικονομική κρίση να πλήττει τον τουρκικό λαό, μεγαλώνοντας τη δυσαρέσκεια της κοινής γνώμης για το καθεστώς Ερντογάν και βάζοντας τη χώρα σε μια επικίνδυνη τροχιά.
Ο τούρκος ηγέτης, με τις ιδεοληπτικές επιλογές του και έχοντας βεβαίως διαλύσει κάθε θεσμική διαδικασία, έχει επιβάλει την παράλογη πολιτική των χαμηλών επιτοκίων, θεωρώντας ότι έτσι θα παταχθεί ο πληθωρισμός, οδηγώντας σε ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα αλλά και στην κατάρρευση της τουρκικής λίρας.
Αυτή η εξέλιξη, με την τουρκική λίρα να έχει χάσει πάνω από το 40% της αξίας της το 2021, δεν εξαφανίζει μόνο το εισόδημα των νοικοκυριών, μεγαλώνοντας τη λαϊκή δυσαρέσκεια, αλλά υπονομεύει τα ίδια τα θεμέλια της τουρκικής οικονομίας. Το δημόσιο χρέος άνω των 180 δισ. δολαρίων πρέπει να εξυπηρετείται σε δολάρια, όπως και το ιδιωτικό χρέος των μεγάλων τουρκικών επιχειρήσεων, που φτάνει τα 240 δισ. δολάρια, κάτι που καθιστά σχεδόν αδύνατη την εξυπηρέτησή του, καθώς τα έσοδα των εταιρειών αυτών είναι συνήθως σε τουρκική λίρα…
Δεν είναι τυχαίο ότι για πρώτη φορά μετά από αρκετά χρόνια υπήρξαν αυθόρμητες διαδηλώσεις πολιτών, οι οποίοι βλέπουν πλέον ορατά το φάσμα της φτώχειας. Και έτσι πλήττεται η ραχοκοκαλιά της μεσαίας τάξης, που αποτέλεσε για σχεδόν μια εικοσαετία το μεγάλο ατού και το μεγάλο όπλο του Ταγίπ Ερντογάν. Μάλιστα, αυτό συμβαίνει λιγότερο από δύο χρόνια πριν από τις εκλογές του 2023, στις οποίες ο Ερντογάν θέλει, με μια νέα εκλογική νίκη, να γιορτάσει τα 100 χρόνια του τουρκικού κράτους και το οριστικό πέρασμα στη νέα εποχή του Ερντογανισμού, αφήνοντας πίσω την κεμαλική κληρονομιά.
Η προοπτική να κερδίσει και πάλι τις εκλογές είναι περιορισμένη, εφόσον βεβαίως υπάρξει καθαρή και τίμια διαδικασία. Εκφράζεται όμως πλέον ο φόβος και είναι ορατός ο κίνδυνος ο κ. Ερντογάν να μη θελήσει να παραδώσει έτσι εύκολα τα ηνία της εξουσίας. Ακόμη κι αν το ήθελε ο ίδιος, είναι δεδομένο ότι δεν θα τον άφηνε ολόκληρος ο περίγυρος συμφερόντων που έχει δημιουργηθεί δίπλα του όλα αυτά τα χρόνια.
Οι τρόποι χειραγώγησης της ψήφου δεν είναι δύσκολοι, ούτε πρωτόγνωροι. Η –σχεδόν– απαγόρευση του Κόμματος των Κούρδων και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (HDP), οι απειλές και οι εκβιασμοί εναντίον των αντιπάλων, ακόμη και των ηγετών της αντιπολίτευσης, η δημιουργία και προβολή εσωτερικών εχθρών και εξωτερικών απειλών, το κυνήγι μαγισσών, όπου κάθε αντιφρονούντας βαφτίζεται οπαδός του Φετουλάχ Γκιουλέν και συλλαμβάνεται, η δυνατότητα για αλλαγές, έστω και την τελευταία στιγμή, στον εκλογικό νόμο δίνουν στον Ερντογάν την ευχέρεια να επηρεάσει το αποτέλεσμα της εκλογικής διαδικασίας.
Εξάλλου και η κριτική της διεθνούς κοινότητας ελάχιστα τον ενδιαφέρει, αντίθετα μάλλον θα ενισχύσει τη θέση του εσωτερικά, καθώς, όπως και τώρα, με την κρίση της λίρας, θα ανακαλύπτει ξένους εχθρούς και ξένη προπαγάνδα…
Δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι εκθέσεις της Κομισιόν κάνουν ειδικές αναφορές για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων και μειονοτικών δικαιωμάτων και τα σοβαρά προβλήματα στην εφαρμογή του κράτους δικαίου στην Τουρκία. Ενώ ο Πρόεδρος Μπάιντεν, που διοργανώνει τη μεγάλη Διάσκεψη για τη Δημοκρατία, έχει προσκαλέσει να συμμετάσχουν περισσότερες από 100 χώρες. Από αυτές δεν απουσιάζουν μόνο η Κίνα, η Ρωσία, η Λευκορωσία, η Βόρεια Κορέα, η Βενεζουέλα κ.ά., αλλά και η… σύμμαχος Τουρκία. Αυτό αποτελεί ένα σαφές μήνυμα για το πώς αντιμετωπίζει ο Λευκός Οίκος τον ίδιο τον Ταγίπ Ερντογάν.
Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι ο τούρκος Πρόεδρος έχει κάνει πλέον μια σαφή στροφή προς τον εθνικισμό, τον ισλαμισμό και τον αυταρχισμό, σε ένα ιδιότυπο μεσανατολικό – κεντρασιατικό καθεστώς, όπου δημοκρατία και καθαρές εκλογές αποτελούν εξοβελισμένες έννοιες.
Κανένας στη Δύση όμως δεν θέλει να χάσει την Τουρκία, όσο κι αν απεχθάνεται και εχθρεύεται τον Ταγίπ Ερντογάν. Το θέμα είναι πόσο πολύ θα επιχειρήσει να τραβήξει το σκοινί ο τούρκος ηγέτης, παραμένοντας στην εξουσία και επιδιώκοντας να επιβάλει τετελεσμένα στον διεθνή περίγυρο, εξυπηρετώντας τις επιδιώξεις της δικής του ατζέντας και αδιαφορώντας για τα πραγματικά συμφέροντα της χώρας του αλλά και της Δύσης και των συμμάχων.
Αυτή είναι μια δύσκολη ισορροπία, καθώς και η Δύση έχει όρια, τα οποία δεν μπορεί να βλέπει να στραπατσάρονται από έναν «σύμμαχο» ο οποίος συγχρόνως χρησιμοποιείται από στρατηγικούς αντιπάλους της Δύσης, όπως είναι η Ρωσία και το Ιράν.
Επίσης, η επεκτατική πολιτική Ερντογάν απειλεί δύσκολες ισορροπίες στην Αφρική, όπου η Αίγυπτος και τα Εμιράτα αλλά και η Σαουδική Αραβία δεν είναι διατεθειμένες να επιτρέψουν στην Τουρκία να επιβάλει την παρουσία της στη Λιβύη και να ολοκληρώσει τις κυκλωτικές κινήσεις που κάνει, βάζοντας πόδι σε χώρες από το Κέρας της Αφρικής μέχρι την Κεντρική και Δυτική Αφρική… Ούτε επίσης θα επιτραπεί στην Τουρκία να επιβάλει ζώνες τουρκικής επιρροής εντός των εδαφών της Συρίας και του Ιράκ, όπως έχει ήδη επιδιώξει να κάνει με πρόσχημα τις «ζώνες ασφαλείας», που απλώς χρησιμοποιούνται για τις επιθέσεις εναντίων των Κούρδων της Συρίας και του Ιράκ.
Η αστάθεια και η ρευστότητα στην Τουρκία ποτέ δεν ήταν καλό σημάδι για τα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό, καθώς είναι μόνιμος ο πειρασμός εξαγωγής της εσωτερικής κρίσης και πρόκλησης κρίσεων με «εξωτερικούς εχθρούς», για να αποσπαστεί η προσοχή της κοινής γνώμης αλλά και για να υπάρξει άλλοθι επιβολής εσωτερικών κατασταλτικών μέτρων.
Ο Ταγίπ Ερντογάν έχει προσδώσει σχεδόν μυθικές διαστάσεις στο όραμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», θέλοντας στα 100 χρόνια από την ίδρυση του τουρκικού κράτους να μπορέσει να παρουσιάσει στον τουρκικό λαό τη δική του προσφορά στην «επέκταση» της τουρκικής κυριαρχίας. Και το μεγάλο εμπόδιο σε αυτό θεωρεί ότι είναι η Ελλάδα και η Κύπρος. Η επιθετική ρητορική των τελευταίων μηνών εκ μέρους της τουρκικής ηγεσίας δεν μπορεί να παραβλεφθεί. Από την άλλη πλευρά, η Άγκυρα αντιλαμβάνεται ότι μια επιθετική ενέργεια εναντίον της Ελλάδας δεν είναι το ίδιο με τις μικρές εισβολές που πραγματοποιεί στο έδαφος της Συρίας ή του Ιράκ.
Και αυτό διότι θα βρει απέναντί της οργανωμένες Ένοπλες Δυνάμεις, μια ισχυρή Πολεμική Αεροπορία και αντίστοιχα ισχυρό Πολεμικό Ναυτικό. Επίσης, δεν θα είναι εύκολη υπόθεση για τον Ταγίπ Ερντογάν να επιχειρήσει σε μια τέτοια περίοδο να δοκιμάσει τα αντανακλαστικά της Γαλλίας ή των ΗΠΑ ή ακόμη και της Αιγύπτου, επιχειρώντας να βάλει φωτιά στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα επιχειρήσει να κάνει μικρότερης κλίμακας προκλήσεις, κυρίως εναντίον της Κύπρου, με παράνομες έρευνες στην κυπριακή ΑΟΖ… Πολλά θα εξαρτηθούν όμως από το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση στην Τουρκία. Γιατί ένας απελπισμένος Ερντογάν δεν θα διστάσει να κάνει το δικό του «Κούγκι» προκειμένου να διατηρήσει για λίγο ακόμη την εξουσία…
Κωνσταντίνος Τσάκαλος